77
6.2. Yuklarni tashish texnologiyasi
Yuklarni tashish texnologiyasi sharoitida muayyan transport
jarayonini qandaydir bir xil yoki kam aniqlik bilan bajariladigan va
yuqori transport samaradorligiga erishishni maqsad qilgan oʻzaro
bogʻliq qadamlar va operatsiyalar tizimiga boʻlish orqali amalga oshirish
usulini anglatadi. Texnologiyaning vazifasi yuklarni tashish jarayonini
keraksiz operatsiyalardan tozalash, uni yanada yoʻnaltirilgan qilishdir.
Yuklarni tashish texnologiyasining mohiyati ikkita asosiy tushuncha -
bosqich va operatsiya orqali aniqlanadi. Bosqich - bu yoki boshqa
jarayon amalga oshiriladigan operatsiyalar majmui. Amaliyot - bu bir
yoki bir nechta ijrochilar tomonidan amalga oshiriladigan ma‘lum bir
maqsadga erishishga yoʻnaltirilgan, tashish jarayonining bir xil,
mantiqiy ajralmas qismidir.
Yuk tashish jarayonining har qanday texnologiyasi uchta belgi bilan
tavsiflanadi: transport jarayonining boʻlinishi, muvofiqlashtirish va
bosqichma-bosqichlik, harakatlarning bir xilligi. Yuklarni tashish
jarayonini bosqichlarga boʻlishning maqsadi ushbu texnologiya boʻyicha
ishlaydigan korxona uchun oʻziga xos talablarning chegaralarini
aniqlashdir. Har qanday operatsiya boshqarish obyekti maqsadga yaqin
boʻlishini va bir operatsiyadan boshqasiga oʻtishni ta‘minlashi kerak.
Bosqichning
oxirgi
operatsiyasi
keyingi
bosqichning
birinchi
operatsiyasining oʻziga xos turi boʻlishi kerak. Yuklarni tashish
jarayonining aniqroq tavsifi uning subyektiv mantigʻiga toʻgʻri kelsa,
unda ishlaydigan odamlar faoliyatining eng yuqori ta'siriga erishish
ehtimoli shunchalik yuqori boʻladi. Rivojlangan texnologiyalar asosiy
iqtisodiy qonunlarning talablarini va birinchi navbatda ijtimoiy mehnat
unumdorligini oshirish qonunlarini hisobga olishi kerak.
Muayyan maqsadga erishishga qaratilgan muvofiqlashtirish va
bosqichma-bosqich harakatlar muayyan transport jarayonining ishlashi
va rivojlanishining ichki mantigʻiga asoslanishi kerak. Texnologiya
noldan yaratilmagan, ammo oʻtmish va kelajak texnologiyasi bilan
bogʻliqdir. Bugungi kunda ishlaydigan texnologiya kelajakda uni
texnologiyaga kiritishni osonlashtiradigan prinsiplarga asoslanishi kerak.
78
Har bir texnologiya unga kiritilgan bosqichlar va operatsiyalarni bir
xilda bajarilishini taʻminlashi kerak.
Bitta operatsiyaning ogʻishi butun jarayon zanjirida aks etadi.
Texnologiyalar tomonidan taxmin qilinadigan parametrlardan qanchalik
katta ogʻish boʻlsa, yuk tashish jarayonini buzish va loyihaga mos
kelmaydigan natijani olish xavfi shunchalik katta.
Birinchidan, tashish jarayoni butun texnologiyasi, soʻngra
individual bosqichlar ishlab chiqiladi. Texnologik bosqichlarni
rivojlantirishdan keyin ularni texnologik birlik nuqtai nazaridan koʻrib
chiqish kerak.
Ilgari, yuklarni tashish texnologiyalari aksariyat hollarda intuitiv
ravishda shakllantirilgan.
Yuk
tashishning
texnologik
jarayonlari
bosqichlar
va
operatsiyalarning maqsadli va qasddan ishlab chiqilgan tizimlari emas
edi. Shu sababli, hozirgi vaqtda koʻplab transport jarayonlari etarli
darajada samarali emas.
Tizimlar nazariyasi har bir tizim quyi tizimlardan tashkil
topganligini aytadi. Har bir tizim ba‘zi bir tizimning quyi tizimidir. Har
qanday tizimni tizim obyektlari, xususiyatlari va munosabatlar nuqtai
nazaridan tavsiflash mumkin. Ierarxiya va quyi tizimlar soni butun
tizimning ichki murakkabligiga
bogʻliq.
Transportning iyerarxik tuzilishi texnologiyalarni tashish va
tashkillashtirishning ierarxik piramidasidan (tuzilishi) iborat. Ushbu
piramidaning yuqori qismida intermodal transport mavjud. Quyida
multimodal transport mavjud. Soʻngra ixtisoslashtirilgan avtotransport
korxonalari tomonidan shaharlararo va shahar ichida tashish, va nihoyat,
yakka tartibdagi tadbirkorlar va oʻzlarining ishlab chiqarish va tijorat
tuzilmalarini mahalliy tashish vositalari
.
Berilgan
transport
turlarining
har
biri
texnologiyada,
tashkillashtirishda va boshqarishda oʻziga xos xususiyatlarga ega, ammo
ular aniq texnologik transport sxemalari va ushbu sxemalarni tashkil
etuvchi aloqa yoki elementlar koʻrinishida umumiy texnologik asosga
ega. Har bir bosqichda (ulanish) transport jarayoni ma‘lum bir pastki
tarmoq sifatida taqdim etilishi mumkin. Bunday tizimda boshqarish va
79
boshqarish siyosati har bir bosqichda (har bir havolada) pozitsiyalarni
sinxronlashtirish orqali modellashtirilgan. Oʻz navbatida, yuklarni
tashishning tarkibiy elementlari faqat ularga xos boʻlgan ma‘lum
qonunlar bilan tavsiflanadi. Texnik va iqtisodiy adabiyotlarda koʻplab
fundamental tushunchalarning yagona talqini yoʻq: transport jarayoni,
transport jarayoni, sikl transport jarayoni, transport tizimi, transport
kompleksi va boshqalar. Tashish jarayonini tashkil etadigan
operatsiyalar turli xil boʻlib, ularning davomiyligi jihatidan juda farq
qiladi. Ba‘zi operatsiyalar birlashtirilgan holda, ushbu jarayonning
muayyan bosqichlarini yaratadilar, ularning har biri oʻz vazifalarini
bajaradi. Ham individual operatsiyalar, ham tashish jarayonining
bosqichlari bir-biriga bogʻliq (yukni tashishdan oldin, uni yuklab olish
kerak va hokazo). Shunday qilib, bu jarayon koʻp bosqichli va koʻp
operatsiyali boʻlib, operatsiyalarning katta texnologik, operatsion va
iqtisodiy samaradorligiga ega. Yuk tashish jarayonining alohida
bosqichlari koʻpincha mustaqil deb hisoblanadi. Shuning uchun, hozirgi
adabiyotlarda ular transport jarayoni, transport jarayoni, yuklash va
tushirish jarayoni va boshqalardan iborat deb hisoblanadi
.
a)
Dostları ilə paylaş: |