Tteeaacchhiinngg anguage and literature scientific-methodological journal of the ministry

 bār-e\\bāri-ɳe 
undovlari norozilik, so‘zlovchining fikriga qo‘shilmaslik, inkor qilish 
ma’nolaridaishlatiladi: 
[-Mävžu, mäqālä jāzišvār ]
- 
Mavju, maqola yozishvor
[-bāri-ɳe öziz jāziɳ
] - 
boring-e o‘zingiz qiling.
ā 
[o]- undovi adabiy tilda biror narsadan xursand bo‘lish, rohatlanish, mamnuniyat ma’nosida qo‘llansa, ushbu 
sheva vakillarida yuqoridagi ma’nolarga qo‘shimcha ravishda 
ā
undovi qizg‘anish ma’nosida qo‘llaniladi. Asosan, 
yosh bolalar nutqida ko‘p kuzatiladi:
[-ke, vläspetini bittä mine:]
- 
Kel, velosipedingni bitta minay.
[-
ā:
, buzip qojäsän-da] - ooo, buzip qo‘yasan-da.
Xursandchilik, rohatlanish, mamnunlik ma’nosida 
ā
undovi cho‘zib talaffuz qilinadi, ammo qizg‘anish ma’nosida 
talaffuz qilinganda esa o‘ziga xos ohang bilan talaffuz qilinadi.
O: 
[o‘] – undovi ikki xil: a) hayratlanish va havas qilish ma’nolarida qo‘llaniladi: [o:, žä: āčilip ketipsismi? 
Tänimäppän] - 
O‘-o‘, juda ochilib ketibsizmi? Tanimabman
.
b) erinchoqlik ma’nosi: 
[o:, bārip otirämämmi, kere bosä oqïshtän qajtišta ozi učräp ketsin]
- 
O‘o‘, borib 
o‘tiramanmi, kerak bo‘lsa, o‘qishdan qaytishda o‘zi uchrab ketsin.
Himm [himm] 
undovi ham ikki xil ma’noda ishlatiladi:
a) tasdiqlash ma’nosida qo‘llaniladi: 
[-baɣdägi almälärdi hämmäsini sattijmi?]
Bog‘dagi olmalarni hammasini 
sotdingmi?
-Himm.
b) mensimaslik, nazarga olmaslik ma’nosida: 
[Himm, ettämätändäm beri qïɣan išiɳ šumi?] -
Hmm, ertalabdan 
beri qilgan ishing shumi?
Xïx [xix]
undovi voqea-hodisaga nisbatan mensimaslik, nazariga olmaslik ma’nosida qo‘llaniladi.
Masalan: 
[X
ïx, özi hiš nä:sänï bïlmidïkän-u, ešilgäniga ölejmi?] - 
Xix, o‘zi hechnasani bilmaydikan-u, eshilganiga 
o‘laymi?
Garchi ajablanish, hayratlanish, achinish, afsuslanish kabi kechinmalar barcha uchun umumiy bo‘lsa ham, 
dardoq shevasida kuzatganimiz kabi ularni ifodalovchi so‘zlar doim ham bir xil bo‘lmaydi, ularning ayrimlari turli 
hududda turlicha ifodalanadi. Bunga o‘sha hudud aholisining yashash tarzi, tafakkuri va yondosh shevalarning til 
xususiyatlari ta’siri sabab bo‘lishi mumkin. 
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Иброҳимов С. Ўзбек тилининг Андижон шеваси. ЎЗССР “Фан” нашриёти, Тошкент -1967.
2. Hamroyev M., Muhammediva D. Ona tili. T., Moliya –iqtisodiyot. 2007.
3. Nurmonov A. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Ilm ziyo nashriyoti. 410-bet. 
4. Раҳматуллаев Ш. Замонавий ўзбек тили . Тошкент-2008. 502 бет.
5. Tursunov I. Dardoq va dardoqliklar, “Namangan” nashriyoti, 2006.
6. Заҳириддин Муҳаммад Бобур. Бобурнома. Тошкент-1948.
7. Сайфуллаева Р. Замонавий ўзбек тили. Тошкент-2008. 502 бет.
1. Заҳириддин Муҳaммад Бобур. Бобурнома. -18 бет.
2. Раҳматуллаев Ш. Замонавий ўзбек тили . Тошкент-2008. – 502 б.
3. M.Hamroyev M, Muhammediva D. Ona tili. T., Moliya – iqtisodiyot. 2007.
4. Иброҳимов С. Ўзбек тилининг Андижон шеваси. ЎЗССР “Фан” нашриёти, Тошкент -1967.
5. Nurmonov A.. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Ilm ziyo nashriyoti. 410-bet. 

---

104
e-mail: [e-mail]
2023-yil 7-son
Kichik tadqiqot