Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
-§. O‘qotar qurol o‘rinbosar patronlarining gilzalaridagi
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3-§. O‘qotar qurol o‘rinbosar patronlarining gilzalaridagi
izlarga qarab identifikatsiya qilish xususiyatlari O‘qotar qurollardan otishni shtatli patronlardan tashqari yana turli– tuman, o‘rinbosar patronlar deb ataluvchi patronlardan ham amalga oshirish mumkin. O‘rinbosar patronlar orasida noshtat patronlarni, ya’ni sanoatda tayyorlangan, lekin shu patronlar mo‘ljallangan quroldan otish uchun emas, balki boshqa qurollardan otish uchun ishlatiladigan patronlarni va qo‘lbola usulda yasalgan patronlarni uchratish mumkin. Otish uchun o‘rinbosar patronlardan foydalanish, jinoyatchilarda shtatli patronlarning yo‘qligidan darak beradi. Amaliyotdan ma’lumki, ba’zi bir hollarda o‘rinbosar patronlar tergov harakatlarini adashtirib yuborish maqsadida ham ishlatiladi. Otish uchun o‘rinbosar patronlar ishlatilganda, gilzalar va o‘qlarda, shuningdek qurol stvol kanalida, ko‘p hollarda otishlar o‘rinbosar patronlardan amalga oshirilganligini bildirib turuvchi belgilar va alomatlar saqlanib qoladi. Bu izlarga qarab otish aynan shunday patronlar bilan bajarilganligini aniqlashning imkoni bo‘ladi. Gilzalarda o‘rinbosar patronlar bilan otishdan qoladigan izlar. Otish uchun ishlatiladigan o‘rinbosar patronlar quyidagicha bo‘lishi mumkin: otishlar amalga oshirilgan qurol stvol kanali kalibridan kichik kalibrda, stvol kanali kalibridan katta kalibrda, stvol kalibri bilan bir xil kalibrda bo‘lishi mumkin. O‘rinbosar patronlar bilan avtomatik quroldan otilganda, odatda, bu patronlarning o‘lchamlari avtomatik qayta o‘qlashlarni amalga oshirishga imkon bermagani uchun avtomatik o‘q otishning imkoni bo‘lmaydi, balki faqat donalab o‘q otish mumkin bo‘ladi. Har bir otishda patrondonga patron qo‘lda uzatiladi, ya’ni qurol qo‘lda o‘qlanadi. Qurol stvoli kanali kalibridan kichik kalibrdagi patronlar bilan otishdan qoladigan izlar. Ekspertiza amaliyotida ko‘pincha 1930-yil 340 namunali to‘pponcha patronlar bilan 9 mm kalibrli Borchardt–luger Mod. 1908 (P 08), Radom (VIS–35), Walter Mod. 1938. to‘pponchalaridan otish hollari uchrab turadi. Otish jarayonida har bir patron stvolga qo‘lda joylashtiriladi, chunki patronlar mag‘ozaga sig‘magani uchun, ularni avtomatik uzatishning imkoni yo‘q. Bu to‘pponchalarning patrondoni yuqorida aytilgan patronlarni otish uchun mo‘ljallangan 1930/33-yil namunali 7,62 mm kalibrli TT to‘pponchasiga qaraganda kaltaroq, shuning uchun patronni patrondonga joylashtirganda, gilzaning og‘zi stvol o‘q kirish joyiga va qisman narezli qismiga ham kirib qoladi. 1930- yil namunali patron gilzasi sirtining diametri esa yuqorida aytilganlar to‘pponcha patrondoni diametri bilan teng. 1930-yil namunali to‘pponcha patronlari bilan 9 mm kalibrli harbiy to‘pponchalardan otish izlari quyidagilar: 1. Gilzaning og‘iz qismi eziladi va gilza butilkasimon emas, balki silinrsimon shakl egalaydi. Shuning uchun gilza og‘iz qismining yorilishi kuzatiladi. 2. Gilzaning og‘iz qismida narezlar maydonining izlari mavjud bo‘lishi mumkin (patron qaysi quroldan otilgan bo‘lsa, shunga mos ravishda narezlarning miqdori, kengligi va og‘ishi kuzatiladi). Bunday hollarda gilzaning og‘iz qismi yumaloq emas, balki ko‘p burchakli shaklga ega bo‘ladi. Stvol kanali kalibridan kichik kalibrli patronlar bilan otishning boshqa hollaridan, amaliyotda 7.65 mm kalibri cho‘ntak to‘pponchalaridan 6.35 mm kalibrli Browning standart patronlari otish holatlari uchraydi. Bu holda stvol patrondonida patron mustahkam joylashishi uchun gilzaning sirti qog‘oz bilan o‘raladi. Bunday patronlarning otilgan gilzalarida ya’ni ularning sirtida patrondondan, chiqarib tashlagich ilmog‘idan va qaytargichdan qolgan izlar kuzatilmaydi, chunki otilgan gilza avtomatik ravishda chiqarib tashlanmaydi. Qurol stvoli kanali kalibridan katta kalibrdagi patronlar bilan otishdan qoladigan izlar. Stvol kanali kalibridan katta kalibrdagi patronlar bilan otish hollari amaliyotda kam uchraydi. Buning sababi shuki, stvol kanalidan katta kalibrdagi patronlar bilan otishda qurol stvoli yorilib ketadi degan tushunchaning mavjudligidir. Lekin shunga qaramay, 9 mm kalibrli Borchardt–luger P 08 standart patronlar bilan 7,62 mm kalibrli 1930/33-yil namunali TT to‘pponchasidan otish hollari uchragan. Bu patronning sirti diametri ushbu to‘pponcha patrondoni diametri bilan teng, shuning uchun patron patrondonga bemalol kirishi mumkin. 341 Qurol stvoli kanali kalibri bilan teng kalibrdagi patronlar bilan otishdan qoladigan izlar. Stvol kanali kalibri bilan teng kalibrdagi patronlar otish ekspertiza amaliyotida uchrab turadi. Masalan, 1930-yil namunali to‘pponchalar patronlari bilan Nagan (Nagant) revolveridan otish holatlarini olib qaraylik. Buning uchun revolver barabani kamoralarining tuynugi kengaytirilgan yoki patronlar gilzasining sirti o‘zgartirilgan, chunki 1930-yil namunali patronlarning butilkasimon gilzasining devorlari anchagina qalinlikka ega va ularni buzmasdan qalinligini olib tashlash va tashqi diametrini o‘zgartirish mumkin. 1930- yil namunali patronlar bilan baraban kamoralari kengaytirilgan revolverdan otishda, gilzaning og‘iz qismi eziladi va butilkasimon gilza silindrsimon shaklga kiradi. Gilzaning sirtida ba’zida, baraban kamorasining kengaytirish izlarining belgilari ifodalanadi. Gilzaning og‘iz qismi stvolning orqa qismiga kirmaydi, shtatli patronlar bilan otishda esa gilzaning og‘iz qismi stvolning orqa qismiga kirib turadi. Buning natijasida patron o‘qining sirtida, o‘qning stvol kanali orqa qismiga urilish oqibatida qolgan shilinishlar va ishqalanish izlari qoladi. Gilzalarda qo‘lbola usulda yasalgan patronlar bilan otishda qolgan izlar. Qo‘lbola usulda patronlar yasash uchun gilzalar, o‘qlar, kapsyullar va poroxlar ishlatiladi. Ko‘pincha turli namunadagi patronlarning turli qismlari yoki gilza va o‘qlarning ayrim qismlari ishlatiladi, masalan, gilzalar va o‘qlarni qirqib kichraytirib ishlatiladi. Nagan (Nagant) revolverining patroni kalta qilib qirqilib 7.65 mm kalibrli cho‘ntak to‘pponchalari uchun patronlar tayyorlanadi. Xulosa qilib aytganda, ko‘pincha o‘q otilgan qurolning identifikatsiya qilish hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi, chunki u muayyan shaxslarning ushbu jinoyatlardagi ishtirokini isbotlash imkonini beradi. Bu, shuningdek, jangovar patronlar va boshqa o‘q- dorilarning identifikatsiya qilishga ham tegishlidir. Kriminalistik aynanlikni aniqlash tadqiqotlarida taqqoslanayotgan obyektlar shu qadar o‘xshash bo‘ladiki, bir qarashda ekspertda bu obyektlar aynan degan fikr tug‘iladi. Ammo chuqur tahlillar natijasida bu o‘xshashliklarning umumiy xususiyatga ega ekanligi, obyektlar tomonlarining, alohida qismlarning xossalari o‘zaro farqlanuvchi hamda har bir taqqoslanayotgan obyektni alohidalashtiruvchi alomat majmusini tashkil etishi ma’lum bo‘ladi. Aytish joizki, ekspertizaga taqdim etilgan qurolni otilgan o‘qlardagi izlarga ko‘ra identifikatsiya qilishda bir qator usullar yig‘indisi: kuzatish, o‘lchash va hisoblash, ta’riflab yozish, tajribalar hamda asosiy usul 342 sifatida taqqoslash qo‘llaniladi. Agar tadqiqotga qurol taqdim etilmagan bo‘lsa, tajribalar o‘tkazilmaydi. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|