Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

O‘q otilishidan hosil bo‘lgan qurumlanish sohasining 
topografiyasi.
 
Qurol stvolida turli qurilmalarning mavjudligi qurumlanish 
sohasining o‘ziga xos surati hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Masalan, 
AKM avtomatining stvol og‘zi kesimining quyi chap tomonida 
joylashgan olov o‘chirgichi (kompensatori), o‘q otilishidan hosil bo‘lgan 
qurumlanish sohasini o‘q otilishi jarohatiga nisbatan yuqori o‘ng 
tomonga siljishiga sabab bo‘ladi. AKM avtomatining stvol og‘zidagi 
olov o‘chirgich (kompensatori)ning tuzilishi o‘q otilish jarohati uch 
sohadan tashkil topgan qurumlanishni hosil qiladi. O‘q otilishida ovoz va 
olovni so‘ndiradigan qurilma (ovoz-o‘chirgich)dan foydalanganda 
to‘siqda o‘q otilish qurumi o‘tirib qolmasligi yoki juda kam ifodalanishi 
mumkin. 
Qurol stvoli kanalida turli nuqson (ezilish, egrilik)lar mavjud 
bo‘lganda ham qurum o‘tirib qolish masofasi va qurumlanish sohasinng 
topografiyasi o‘zgarishi mumkin. Qurol kalibri va uning stvolining 

---

 362 
diametrlari orasidagi farqlar ham o‘q otilishidan hosil bo‘lgan 
mahsulotlarning harakatiga ta’sir ko‘rsatadi, chunki snaryad sirti bilan 
stvol kanali devorlari orasida oraliq masofaning mavjudligi porox 
gazlarining qurol stvoli kanalidan tez chiqib ketishiga sabab bo‘ladi; 
— 
qurol stvoli og‘iz kesimi bilan to‘siqqacha bo‘lgan masofa.
Porox 
gazlari oqimining tuzilishi va zichligi turli sohalarda turlicha bo‘ladi hamda 
qurol stvoli kanali og‘iz kesimidan uzoqlashgan sari o‘zgarib boradi. 
Qurumlanish sohasining maydoni o‘q otilishi masofasi ortishi bilan ken-
gayib boradi, ammo qurumning rangi va to‘yinganligi (zichligi) kamayadi;
— 
to‘siqda porox zarrachalarining o‘tirib qolishi 
unga yaqin 
masofadan o‘q otilganligini anglatuvchi muhim tashxisiy (diagnostik) 
belgi hisoblanadi. Porox gazlari oqimi bilan qurol stvolidan uchib 
chiqqan yonmagan yoki chala yongan porox zarrachalari yoxud ularning 
bo‘laklari dastavval birgalikda harakat qiladi, so‘ng esa konussimon 
shaklda sochilib ketadi. O‘q otilishi jarohatining atrofida porox 
zarrachalari sochilishlar shaklida kuzatiladi (73-rasm). 
73-rasm.