Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
º S
) bilan havo harorati (45 ºS gacha) orasidagi farq katta bo‘lganligi uchun porox gazlari qurol stvoli og‘zidan tashqariga chiqishida «o‘q otilishining ovozi» hosil bo‘ladi. Porox gazlarining oqimi stvol kanalidagi o‘qdan oldinda turgan havo ustuni hamda porox gazlarining asosiy qismi bilan hosil qilinadigan, ikkita aniq ifodalangan impulsli oqimlar bilan shakllanadi. Porox gazlari oqimining shakli aylanish harakatining ellipsoidga o‘xshagan bo‘ladi va keyinchalik (qurol stvoli kanali og‘zi sohasida) konussimon shaklni oladi. Porox gazlari dastlab snaryad tezligidan kattaroq tezlikka ega bo‘ladi va uni quvib o‘tib ketadi. Birmuncha vaqt oralig‘ida otilgan snaryad gaz buluti ortida harakat qiladi, keyin esa gaz buluti va zarb to‘lqinlarini ham quvib o‘tadi. Maxsus adabiyotlarda ko‘rsatilishicha, 348 ushbu jarayon qurol stvoli kanali og‘zi kesimidan 20 ⎯ 30 sm masofada yuz beradi 1 . Quroldan otilgan snaryad, qurol stvoli kanalidan chiqqanidan so‘ng o‘z harakatini muayyan trayektoriya bo‘ylab amalga oshiradi. Bunda ushbu trayektoriyaning shakli o‘qning uchish masofasiga bog‘liq ravishda turlicha bo‘ladi. Qisqa (50 sm gacha) masofalarda ushbu trayektoriya to‘g‘ri bo‘ladi (ravon, yer bag‘ilab ketgan trayektoriya), uzoq masofalarda esa — yoysimon bo‘ladi. Uzoq masofadan otilgan snaryadning havodagi uchish trayektoriyasi quyidagi asosiy elementlardan iborat: — uchish nuqtasi yoki uchib chiqish nuqtasi — stvol og‘zi kesimining markazi; — qurol gorizonti — qurolning stvoli markazidan o‘tuvchi gorizontal tekislik; — ko‘tarilish chizig‘i — o‘q otilishidan oldin, qurol stvoli kanalining davomi bo‘lgan to‘g‘ri chiziq; — tashlash chizig‘i — o‘q otilishi vaqtida, qurol stvoli kanalining davomi bo‘lgan to‘g‘ri chiziq; — tashlash burchagi — tashlash chizig‘i va qurol gorizonti orasidagi burchak; — uchrashish nuqtasi — trayektoriyaning to‘siq sirti bilan kesishish nuqtasi; — tushish nuqtasi — trayektoriyaning qurol gorizonti bilan kesishish nuqtasi; — uchrashish burchagi — trayektoriyaga o‘tkazilgan urinma bilan to‘siq sirtiga o‘tkazilgan urinma orasidagi burchak (uchrashish burchagi sifatida eng kichik burchak olinadi); — tushish burchagi — trayektoriyaga o‘tkazilgan urinma bilan gorizont chizig‘i orasidagi burchak; — gorizontal uzoqlik — uchish nuqtasidan nishongacha bo‘lgan masofaning qurol gorizontida joylashgan qismi; — trayektoriyaning tushuvchi shoxi — trayektoriyaning eng yuqori nuqtasidan o‘qning tushish nuqtasigacha bo‘lgan masofa. Narezli quroldan otilishida snaryad o‘zining uchish trayektoriyasi bo‘ylab ilgarilama (kiruvchi) harakatidan boshqa, yana aylanma harakat ham qiladi. Bunda quroldagi narezlarning yo‘nalishiga bog‘liq ravishda, 1 Qarang: Попов В . Л ., Шигеев В . Б ., Кузнецов Л . Е . Судебно – медицинская баллистика .– СПб ., 2002. — С .54. 349 snaryad o‘ngga yoki chapga, qurolning bir qator texnik–taktik xususiyatlari (masalan, snaryadning boshlang‘ich tezligi, narezlarning og‘ish burchagi va hokazolar)ga bog‘lq bo‘lgan tezlik bilan aylanadi. Snaryadning bosh qismi trayektoriyada aylanma harakat qiladi ( pretsessiya ), uning bo‘ylama o‘qi esa — tebranma ( nutatsiya ) harakat qiladi. Snaryaddan keyin havoda, bosimi pasaygan soha vujudga keladi va bu sohada porox gazlari oqimining snaryad o‘zi bilan olib ketadigan tarkibiy qismlari joylashadi. Porox gazlari oqimining tarkibi murakkab va ko‘p tarkibli aralashmadan iborat bo‘ladi. Uning tabiati o‘q otilish hodisalarining yuqorida ta’kidlangan alohida sharoitlari — porox gazlarining yuqori harorati, snaryadning ortiqcha bosim sharoitida qurol stvoli kanali devorlari bilan o‘zaro ta’siri va hokazolar bilan ifodalanadi. Quroldan o‘q otilishida qurol stvoli kanalidan tashqariga, porox gazlari oqimi tarkibida yonmagan va chala yongan porox donalari yoki ularning parchalari, shlaksimon mahsulotlar va uglerod ko‘rinishidagi kul qoldiqlari chiqib ketadi. Undan tashqari, yuqorida ta’kidlangan uglerodning qo‘shimcha miqdori porox gazlari oqimi tarkibiga qurol moyi, ulardagi germetik laklarning to‘liq yoki qisman yonishi natijasida ham kirib qoladi. Gilzadan o‘qning chiqib ketishi jarayonida, porox gazlarining ta’sirida o‘zaro aloqada bo‘lgan qurol stvoli kanali, gilza va o‘qlarning sirti o‘z metallining juda yupqa qatlami (mikrozarralari)ni yo‘qotadi. bunda metallning mikrozarralari porox gazlari oqimi bilan, shuningdek otilgan o‘q bilan birgalikda qurol stvoli kanalidan tashqariga olib chiqiladi. Bu metall zarralarining bir qismi yuqori harorat ta’sirida o‘zgarishga uchraydi va qurol stvoli kanalini oksidlar ko‘rinishida tark etadi. Ancha yirik metall zarralari qurol stvoli kanalidan o‘zgarmagan holda chiqib ketadi. Porox gazlari oqimi tarkibidagi metall zarralarining asosiy qismini otilgan o‘q yoki snaryadlarning qobig‘iga tegishli metall zarralari tashkil qiladi. Ushbu metall zarralarining juda mayda zarralari, o‘q otilishida qurol stvoli kanalidan chiqib ketayotgan ko‘plab boshqa zarrachalarni qoplab olishi aniqlangan. Metall oksidlari va uglerod birikmalarining bir jinsli (gomogen) mikrozarralari o‘q otilishi qurumini tashkil qiladi. Tozalangan va stvoli miltiq moyi bilan qoplangan quroldan birinchi marta o‘q otilishida, stvol kanali og‘zidan porox gazlari bilan birgalikda ushbu miltiq moyi ham mayda tomchilar shaklida chiqib ketadi. 350 Tozalanmagan va stvol kanalida turli ifloslanishlar mavjud bo‘lgan quroldan o‘q otilishida esa porox gazlari oqimining tarkibida ushbu moddalar ham bo‘ladi. Yuqoridagilardan tashqari, porox gazlari oqimi o‘ziga patron kapsyulidagi yondiruvchi tarkibning kimyoviy elementlarini, otilishida maxsus o‘qlardan foydalanilgan hollarda esa ⎯ ushbu maxsus o‘qlarning havoda iz qoldiruvchi yoki yondiruvchi tarkiblariga kiruvchi qo‘shimcha kimyoviy elementlarni ham oladi. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|