Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Zatvor tepkisi oldingi holatda turganda va urgich patronning
kapsyuliga tegib turganda yuz beradigan otilishlar. Agar vintovka (karabin) soz holatda bo‘lsa va patrondonda patron bo‘lsa, zatvor tepkisi oldingi holatda turganda va urgich patronning kapsyuliga tegib turganda yuz beradigan otilishlar tepkiga zarba berilganda yuz berishi mumkin. Sababi vintovka (karabin)larda tepki urgich bilan juda mahkam qotirilgan (tepki urgichga burab kirgizilgan) bo‘ladi, shuning uchun tepkiga berilgan zarba urgichga o‘tadi. Agar tepkiga berilayotgan zarba kuchliroq bo‘lsa, o‘q otilishi yuz berishi mumkin. Agar vintovka (karabin)ning zatvori qurolning stvol qutisida 1,5 — 2 mm ga erkin siljiydigan darajada nosoz bo‘lsa, bunday qurollarning qo‘ndog‘iga zarba berilganda yoki qo‘ndog‘i bilan zarba berilganda ham o‘q otilishi yuz berishi mumkin. Chunki zarba natijasida patrondonda joylashgan patron inersiya oqibatida orqaga suriladi, albatta urgich va tepki ham inersiya natijasida orqaga surilishi kerak, lekin jangovar prujina ta’sirida bu holat yuz bermaydi, balki aksincha, siqilgan prujina urgich va tepkini oldinga suradi, natijada urgich va patron qattiq to‘qnashadi va o‘q otilishi kuzatiladi. Qo‘yib yuboruvchi ilmoqni bosilmasdan o‘q otilishiga qurolni qismlarga noto‘g‘ri yig‘ilishi ham sabab bo‘lishi mumkin. Masalan, tepki urgichga oxirigacha burab kirgizilmaganligi natijasida urgichning boyogi zatvor chuqurchasidan keragidan ortiqcha oldinga surilib qoladi va patrondondagi patron bilan ta’sirlashish ehtimolligi ko‘p bo‘ladi. «Tulskiy–Tokareva» (TT) rusumli to‘pponchadan qo‘yib yuboruvchi ilmoqni bosmasdan o‘q otilishi ehtmiollari. «Tulskiy–Tokareva» (TT) rusumli to‘pponchadan qo‘yib yuboruvchi ilmoqni bosmasdan o‘q otilishi ehtimoli uning patrondonida patron mavjud bo‘lgandagina yuzaga kelishi mumkin. Texnik jihatdan soz va otish uchun yaroqli bo‘lgan to‘pponchadan tasodifiy o‘q otilishi uning tepkisi tushirilgan 150 holatda kuzatilishi mumkin. Bunda o‘q otilishi, agar patroning kapsyuli gilzaning qalpoqchasi sirtidan keragidan ortiqcha turtib chiqib turadigan bo‘lsa tepkiga yoki to‘pponchaning stvol og‘ziga qattiq zarba berilganda yuz berishi mumkin (odatda bu hol to‘poncha yerga tushib ketishida kuzatilar ekan). Bu holda to‘pponchani ko‘zdan kechirishda, unda pol bo‘yog‘ining, yer yoki sement zarralari mavjudligini aniqlash maqsadida tepkini ko‘zdan kechirish zarur. «Tulskiy–Tokareva» (TT) rusumli to‘pponchaning tepkisi saqlovchi holatda turganida va bu qurolda ayrim nosozliklar mavjud bo‘lganida, quyidagi hollarda tasodifiy o‘q otilish ehtimoli kuzatilishi mumkin: a) to‘pponcha zatvori ajratgichi ishchi sirtining yeyilishi. Bu holda o‘q otilishining sababi — to‘pponcha dastasiga zarba berilishi bo‘lishi mumkin. To‘pponchaning dastasiga zarba berilganda unin kojux–zatvori orqaga siljiydi va to‘pponchaning urgichi tepkiga urilishi natijasida uning boyogi patron kapsyuliga uriladi hamda o‘q otilishi yuz beradi. Chunki, qurol ajratgichi yeyilib ketgan bo‘lsa, kojux–zatvorning tepki tomonga siljishi mumkin bo‘lib qoladi (ushbu siljishning ruxsat etilgan qiymati 0,5 mm ). Agar bu masofa keragidan ortib ketsa, to‘pponchaning dastasiga zarba berilsa yoki u dastasi bilan yerga tushib ketsa, urgichning boyogi patron kapsyuliga uriladi va o‘q otilishi yuz berishi mumkin. b) to‘pponcha ajratgichining quyi sirti — zinasimon bo‘rtiqning yeyilishi. Ushbu bo‘rtiq qurol sheptalosining maxsus bo‘rtig‘i bilan ta’sirlashishga mo‘ljallangan. To‘pponcha tepkisini saqlovchi holatga quyilganda, ajratgich quyi sirtining yeyilishi oqibatida uning bo‘rtig‘i sheptaloning bo‘rtig‘idan sirg‘alib chiqib ketadi. Natijada ajratgich eng chetki orqa holatda ushlab turilmaydi va pastga og‘ib qoladi. Bu bilan bog‘liq ravishda kojux–zatvorning harakati osonlashadi va tepki tomonga cheklanishsiz harakat qiladigan bo‘lib qoladi. bu holda xuddi yuqoridagi kabi tasodfiy o‘q otilishi yuz beradi. Yuqorida ta’kidlanganlardan tashqari, «Tulskiy–Tokareva» (TT) rusumli to‘pponcha shaptalosining ishchi sirti, tepkining jangovar qirrasi, sheptaloning prujinasining yeyilishi oqibatida ham tasodifiy o‘q otilishi mumkin. Shuning uchun bunday tasodifiy o‘q otilishlarining oldini olish maqsadida, sheptalo yoki tepkining jangovar qirrasida bo‘lishi mumkin bo‘lgan nosozliklarni tekshirib olish zarur, buning uchun qurol tepkisini jangovar holatga ko‘tarish va uni bosh barmoq bilan bosib ko‘rish kerak. Agar qurol shaptalosida yeyilishlar mavjud bo‘lsa, qurolning tepkisini jangovar holatdan chiqib oldinga harakat qilishi kerak. Quroldan tasodifiy, ya’ni quyib yuboruvchi ilmoqni bosmasdan o‘q otilishlari ehtimoli esa tekshirilayotgan qurolni qismlarga to‘liq ajratish orqali aniqlanishi mumkin. 151 «Nagan (Nagant)» rusumli revolverdan qo‘yib yuboruvchi ilmoqni bosmasdan o‘q otilish ehtimoli. «Nagan (Nagant)» 1 rusumli revolverdan qo‘yib yuboruvchi ilmoqni bosmasdan o‘q otilishining ehtimoli juda kam. Ammo, ekspert– kriminalistika xizmatlarining amaliyotida bunday holatlar kam bo‘lsa-da uchrab turadi. «Nagan (Nagant)» revolveridan o‘q otilishi asosan ushbu quroldan ishlatilayotgan patronlarning nosozligi oqibatida yuz beradi, patronlarning nosozligi esa, patron kapsyulining gilza tubidagi kapsyul uyachasiga yetarlicha chuqur o‘rnatilmaganligidan iborat. Patron kapsyulining bunday o‘rnatilishida, revolverning tepkisi tushirilgan bo‘lsa ham, unga juda kam ta’sir ko‘rsatilganda tasodifiy o‘q otilishi kuzatilishi mumkin. O‘q otilishi quyib yuboruvchi ilmoqni bosmasdan yuz bergani uchun, stvolning orqa kesimi o‘q otilishi vaqtida patronning qalpoqchasini revolver barabaniga mahkam siqmaydi. Buning natijasida o‘q otilishidan keyin, patronning kapsyuli gilzaning kapsyuli uyachasidan keskin turtib chiqib qoladi. Aynan ana shu belgi texnik jihatdan soz bo‘lgan revolverdan quyib yuboruvchi ilmoqni bosmasdan o‘q otilishi yuz berganini aniqlash imkonini berishi mumkin. Texnik jihatdan nosoz bo‘lgan revolverlardan, ularning tepkisi ko‘tarilgan holatda ham, tushirilgan holatda ham tasodifiy o‘q otilishi yuz berishi mumkin. Agar revolverning tepkisi tushirilgan bo‘lsa, qo‘yib yuboruvchi ilmoqni bosmasdan o‘q otilishi, tepkining yelkasiga (spitsasiga) zarba berilishidan yuz berishi mumkin, bunda o‘q otilishining asosiy sababi qurol boyogining turtib chiqqan qirrasini noto‘g‘ri sozlash bo‘lishi mumkin. Chunki, «Nagan (Nagant)» revolverining quyib yuboruvchi ilmog‘ini oxirigacha bosilganda va tepkini eng chetki orqa holatga oxirigacha o‘tkazilganda boyokning stvolning orqa kesimidan chiqib turish masofasi 1,7 mm dan ortmasligi kerak. Agar qurolning boyogi ushbu ko‘rsatilgan normadan ortiqcha chiqib turgan bo‘lsa, u holda tepkining yelkasiga zarba berilganda tasodifiy o‘q otilishi mumkin. Agar revolverning tepkisi ko‘tarilgan (jangovar holatda) bo‘lsa, u holda revolverning tushib ketishi yoki tepkiga biror zarba berilganda tasodifiy o‘q otilishi kuzatilishi mumkin. Bunday hollarda, ko‘tarilgan tepkining joyidan chiqib oldinga harakat qilishi uning jangovar qirrasi yoki quyib yuboruvchi ilmoq sheptalosini yeyilib ketishi bilan 1 Bu yerda 7,62 mm kalibrli, 1895-yilgi namunali «Nagan (Nagant)» revolveri nazarda tutilgan. 152 izohlanishi mumkin. Revolverning bunday nosozliklari qurolning aynan shu qismlari diqqat bilan ko‘zdan kechirib aniqlanishi mumkin. Yoki, revolver tepkisini jangovar holatga ko‘tarish va uni bosh barmoq bilan bosib, joyidan qo‘zg‘alish–qo‘zg‘almasligini tekshirib ko‘rish mumkin. Agar ko‘tarilgan tepkini bosh barmoq bilan bosganda, u joyidan siljib ketsa, tasodifiy o‘q otilishining sabablari yuqorida aytilganidek, tepkining jangovar qirrasi yoki qo‘yib yuboruvchi ilmoqning sheptalosi yeyilib ketishidan iborat bo‘lishi mumkin. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|