Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

Qo‘lbola shompolli to‘pponcha («podjig»):
 
1
⎯
stvol; 2
⎯
yondirish tuynugi; 3
⎯
asos.
 
Ushbu qo‘lbola qurolning stvoli bir tomoni berkitilgan metall 
quvurdan iborat bo‘lib, ushbu «stvol»da otuvchi zaradini yondirish 
uchun isstiqlik ta’siri ko‘rsatuvchi tuynuk — yondirish tuynugi mavjud 
bo‘ladi. 
Stvolning berkitilgan qismi (ushbu qismni zatvor deb atash mumkin) 
ezib egilgan, metall (qo‘rg‘oshin)bilan quyilgan, probka (qopqoq) bilan 
berkitilgan, ayrim hollarda rezbali birikma bilan yopilgan bo‘lishi 
mumkin. 
Metall quvurning (stvol kanlining) ichki diametri turlicha bo‘lishi 
mumkin. 
«Podjig»ning asosi yog‘och, plastmassa, metall yoki boshqa 
materialdan tayyorlanishi mumkin. tuzilishi jihatdan asos miltiq 
qo‘ndog‘i bo‘yinchasi, to‘pponchaning dastali asosi shaklida yoki oddiy 
to‘g‘ri shaklda yog‘ochdan iborat bo‘ladi.
Ko‘p hollarda podjig asosi umuman ishlov berilmagan yoki qo‘pol 
darajada ishlov berilgan yoki ayrim hollarda bo‘yalgan bo‘ladi.
Podjigning stvoli va asosi bir–biriga simlar, izolyatsion tasma, 
metall skobkalar va hokazolar bilan maxkamlanadi. 
«Pilta miltiq (samopal)»larning tuzilishi podjig bilan o‘xshash (stvol 
va asosning yuqoridagi kabi tuzilishiga ega), faqat pilta miltiqda otish 
qurilmasi boshqacharoq bo‘ladi. Podjigdan farqli ravishda pilta miltiqda 
otuvchi zarad (porox) mexanik usulda yondirib yuboriladi. 
Otuvchi qurilmalar urgichli tepki (urgich)ga o‘xshash mexanizm, 
qo‘yib yuboruvchi ilmoq, sheptalo va jangovar prujinadan iborat bo‘ladi. 
Tepki (urgich) vazifasini o‘qqa maxkamlangan va elastik (rezina) shnur 
bilan biriktirilgan metall xalqacha (skoba) bajaradi. Elastik shnur o‘qotar 
qurolning jangovar prujinasi kabi ushbu metall xalqacha (skoba)ni 
oldinga harakatlanishi va otuvchi qurilma urgichini stvoldagi yondirish 
tuynugida joylashgan yondiruvchi tarkibga borib urilishi uchun 

---

 203 
(elaktikligi hisobiga) kerakli energiyani to‘playdi. Aksariyat hollarda, 
pilta miltiqlar tuzilishida, stvoldagi yondirish tuynugida joylash-
tiriladigan standart kapsyullar yoki qog‘oz patronlardan foydalanish 
nazarda tutilgan bo‘ladi. Metall xalqacha (skoba) jangovar holatda 
sheptalo yordamida ushlab turiladi.
Stvolining orqasidan o‘qlanadigan qo‘lbola o‘qotar qurollar texnik 
jihatdan ancha murakkab hisoblanadi. Stvol orqasidan o‘qlanuvchi va to‘liq 
qo‘lbola usulda tayyorlangan qurollarning tuzilishida quyidagi xususiyatlar 
mavjud: 
— qurol bir zaradli; 
— tuzilishi jihatdan noavtomatik; 
— qurollar 5,6 
mm 
kalibrli xalqasimon jang patronlarini otishga 
mo‘ljallangan. Shuning uchun ularning stvol kanali diametri 5,6 
mmga 
yaqinroq o‘lchamda bo‘ladi; 
— qurolning zatvori erkin va qo‘zg‘almaydigan stvolda bo‘ylama 
harakat qiladi yoki zatvor qo‘zg‘almaydigan va stvol qutisining orqa 
qismida joylashgan bo‘ladi, bunda qurolning stvoli harakatlanuvchan 
bo‘ladi (ya’ni stvol zatvor tomonga harakat qiladi); 
— urish mexanizmi zatvor tipida va uning urgichi ekssentrik 
(umumiy o‘q bilan bir markazga ega bo‘lmagan) tarzda joylashgan 
bo‘ladi; 
Quyidagi 41-rasmda keng tarqalgan bir zaradli qo‘lbola 
to‘pponchaning surati keltirilgan. 
 
4-rasm.