Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
grammgacha
aniqlikda o‘lchanadi, ammo o‘qning deformatsiyasi yoki parchalanishi natijasida uning dastlabki kattaligi o‘zgarishi mumkin. Kichik kalibrli qobiqsiz o‘qlarni tekshirishda, ularning sirtida yetakchi hoshiyalari (kamarchalari)ning miqdori, ularning o‘q tubiga nisbatan joylashishini aniqlash hamda tarnovchalarining shakli va chuqurligiga alohida e’tibor berish lozim. Taqdim etilgan o‘qning gilzada mahkamlanish usulini aniqlashda o‘qning sirtida aks etadigan kernlash izlaridan ularning miqdori, ular bilan o‘q tubi orasida masofa ham aniqlanishi kerak. O‘q qobig‘ining materiali metallning rangi va magnit xossalariga ko‘ra aniqlanadi. Melxiorli va nikellangan qobiqlar kumush rang, jez qobiqlar sariq, tompak (mis va ruxning qotishmasi) bilan qoplangan qobiqlar qizg‘ish- sariq rangda bo‘ladi. Rossiya Federatsiyasida ishlab chiqariladigan jangovar patronlar o‘qlarining qobiqlari tompak bilan qoplangan po‘latdan tayyorlanadi. Boshqa xorijiy davlatlarda ishlab chiqariladigan 7,65 mm va undan kichik kalibrli patronlar o‘qlarining qobiqlari jez yoki melxiordan tayyorlanadi, jez qobiqlar qo‘shimcha xromlanadi yoki nikellanadi. Maxsus o‘qlarda, ularning bosh qismida tanib olish (signal) bo‘yoqlari mavjud bo‘ladi. Rossiya Federatsiyasida ishlab chiqiladigan vintovka patronlarining og‘ir o‘qlarini belgilash uchun ⎯ sariq yoki ko‘k rang, zirh teshuvchi o‘qlarni belgilash uchun ⎯ qora rang, havoda iz qoldiruvchi o‘qlarni belgilash uchun ⎯ yashil rang, yondiruvchi o‘qlarni belgilash uchun ⎯ qizil rangdan foydalaniladi. 264 Tadqiqotga taqdim etilgan o‘qning tuzilish va ishlab chiqarish xususiyatlari xar xil tur va namunadagi patronlarning maxsus adabiyotlarda ko‘rsatilgan o‘qlarining mos holdagi belgilari bilan solishtiriladi. Undan tashqari, taqdim etilgan o‘qni o‘qotar qurollarning o‘qlar kolleksiyalari bilan ham solishtirish mumkin. Ushbu solishtirish natijasida taqdim etilgan o‘qning aniq bir tur va namunadagi patronni, shuningdek ushbu patron otish uchun mo‘ljallangan o‘qotar qurolning tizimi, rusumi va namunasini aniqlash mumkin. Ta’kidlash joizki, taqdim etilgan o‘qning u yoki bu tur va namunadagi patronga tegishli ekanligini aniqlash, ushbu o‘qni otishda ishlatilgan o‘qotar qurolning tizimi, rusumi va namunasini aniqlash uchun hali yetarli bo‘lmaydi. Chunki, aniqlangan tur va namunadagi patronlar boshqa tizim, rusum, namunada va hatto boshqa kalibrdagi o‘qotar qurollardan ham otilishi mumkin (noshtat patronlar). Shuning uchun, taqdim etilgan o‘q tegishli bo‘lgan patronning turi va namunasi aniqlanib, ushbu patronni otish uchun foydalanilgan o‘qotar qurolning tizimi, rusumi va namunasini izlash doirasi kichraytirilganidan va o‘qning holati aniqlanganidan so‘ng, qurol stvoli kanalining o‘qdagi aks etgan izlari o‘rganilishi lozim. Yuqorida ta’kidlanganidek, otilgan o‘qlarda quyidagi izlar hosil bo‘ladi: ⎯ qurolni o‘qlashda; ⎯ quroldan o‘q otilishida. Qurolni o‘qlashda o‘qda hosil bo‘ladigan izlar unchalik ahamiyatga ega bo‘lmaydi (chunki, bu izlar deyarli hosil bo‘lmaydi) va qurolning tizimi, rusumi va namunasi haqida ma’lumotlar bermaydi. Qurol haqida tegishli ma’lumot olish uchun quroldan o‘q otilishida hosil bo‘ladigan izlar, ya’ni stvol kanali izlaridan foydalaniladi. Qurol stvoli kanali izlaridan aniqlanishi mumkin bo‘lgan belgilar sirasiga quyidagilar kiradi: kalibri, narezlar miqdori va kengligi, narezlar maydonlarining kengligi va og‘ish burchagi, gaz chiqish tuynugining mavjudligi. Ushbu belgilar bir tizim, rusum va namunadagi barcha qurollar uchun umumiy hisoblanadi. Qurolning kalibrini otilgan o‘qning maxsus ariqchalar maydoni yoki narezlar izlari hosil bo‘lgan qismi diametrini o‘lchash bilan aniqlash mumkin. Bu holda turli tizim, rusum va namunadagi qurollarning kalibri bir xil bo‘lishini inobatga olish lozim. Narezlarning miqdori u yoki bu tizim, rusum va namunadagi o‘qotar qurollar stvoli kanalining tuzilishiga oid doimiy xususiyati hisoblanadi. Uni o‘qdagi narezlar maydonlari izlarini sanab aniqlash mumkin. 265 O‘qlardagi izlarning yo‘nalishini vizual (ko‘z bilan ko‘rib) ravishda aniqlash mumkin. Narezlari o‘ngga og‘ma qurol stvolidan otilgan o‘qlarda narezlar maydonlarining izlari o‘qning bo‘ylama chizig‘iga nisbatan o‘ng tomonga og‘gan bo‘ladi, narezlari chapga og‘ma qurol stvolidan otilgan o‘qlarda narezlar maydonlarining izlari o‘qning bo‘ylama chizig‘iga nisbatan chap tomonga og‘gan bo‘ladi. Narezlar maydonlarining kengligini, o‘qdagi narezlarning jangovar va bo‘sh qirralaridan qolgan izlar mavjud bo‘lganida o‘lchash mumkin. Turli tizim, rusum va namunadagi qurollarda ushbu miqdor turlicha bo‘ladi. Bir tizim, rusum va namunadagi qurollarda ushbu miqdorning o‘rtacha miqdordan, qurol ishlab chiqarishdagi texnik sharoitlar bo‘yicha mumkin bo‘lgan chetlashishi 0,2 mm dan oshmaydi. Qurol stvoli kanali narezlari maydonlarining og‘ish burchagi narezlar qadami bilan bog‘liq. O‘qlardagi izlarda ushbu belgi o‘qning bo‘ylama chizig‘iga nisbatan ma’lum bir burchak ostida og‘ma chiziqlar shaklida ko‘rinadi. Odatda, narezlar maydonlarining og‘ish burchagi 2 — 7ºS atrofida bo‘ladi. Unchalik katta bo‘lmagan quvvatli patronlarni otishga mo‘ljallangan qurollar, masalan 5,6 mm kalibrli qurollar narezlar maydonlarining og‘ish burchagi odatda 2 — 3ºS bo‘ladi. Gaz chiqish tuynugining oldingi cheti o‘qlarda, kengligi gaz chiqish tuynugining diametriga teng izlar qoldiradi, ushbu izning uzunligi narezlar maydonlari uzunligidan kattaroq bo‘ladi. Otilgan o‘qlardagi izlarni o‘rganishda fotosuratga olish (fotorazvertka qurilmasi yordamida), o‘qni iz qabul qiluvchi sirt (parafin, plastina metall, fiksirlangan rentgen tasmasi)ga bosib aylantirish (prokatka), atsetonda eritilgan selluloiddan tayyorlangan yupqa tasmada sirt aksini hosil qilish yordamida olingan izlarning yoyilmasi (razvertkasi)dan foydalanish mumkin (50-rasm). 50-rasm. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|