Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

16.4. Moddiy madaniyat
Qo‘rg‘onlar (qishloqlar). 
Slavyanlaming ilk qo‘rg‘onlari uyali 
yoki to‘p-to‘p shaklida joylashgan. Ko‘phovlili qishloqlar ko‘pchilik 
slavyan mamlakatlarida bir necha tiplarga boiingan. Polshada qishloq­
larda uylar to‘p-to‘p qilib qurilgan, Chexiya, Slovakiya, Bolgariya, 
Serbiya, Xorvatiyada to‘g‘ri burchakli emas, aylana yoki cho‘zilgan 
shaklda boigan. Ayrim qishloqlaming o‘rtasida maydon joylashgan. 
Bu xildagi aholi manzilgohlari aksari tog‘oldi hududlarida joylashgan.
Tarqoq manzilgohlar: Bolgariya, Sloveniyaning Alp qismida, 
Makedoniya, Chemogoriyaning ayrim rayonlarida dehqonlar hovli-
289

---

lari yoki uy-joylar guruhlari alohida tartibsiz holda qurilgan. Qator 
qilib qurilgan tipga tog‘oldi va tog‘lardagi zanjirsimon (Slovakiya) 
rejali qishloqlami ham kiritish mumkin. Bu xildagi qishloqlarda 
asosiy o‘zak yo‘l bo'lib, turar joylar yo‘l yoqasida shakllangan.
Urchuqsimon rejadagi qishloqlar (G‘arbiy Polsha) uchburchak 
shaklida chekkadan markazga tomon kengaya boradigan ko‘cha atro­
fida qurilgan. Yirik qishloqlar (Polsha, Chexiya, Slovakiya, Bolgar- 
iya) uy-joylari odatda markaziy may don atrofida shakllangan. Aho­
lining tabiiy o‘sishi tufayli slavyanlar manzilgohlari ham yiriklashib, 
undagi uy-joylar zichlashib borgan. Bozor munosabatlarining hayo- 
tga joriy etilishi davomida yirik oilalar bo‘linib, qishloqlarda yangi 
ko‘chalar, mavzelar shakllanib, eski qishloqlar tarhi tobora takomil- 
lashib boradi.
Slavyanlar yerlarida ilk shaharlar vujudga kelishi VII asrdan 
boshlangan. Shaharlar markazida maydon joylashgan. Shahardagi 
aynan markaziy may donga nisbatan mavzelar to‘g‘ri burchakli yoki 
to‘rtburchakli bo‘lib, uning atrofida (Varshava, Krakov) qurilib bor­
gan. 0 ‘rta asrlarda barcha yirik shaharlar tosh devorlar bilan o‘ralgan. 
Slavyanlarning qadimgi shaharlari (Sofiya) tarixi antik davrlardan 
boshlangan. 0 ‘rta asrlarning rivojlangan davrida ayrim yirik qishloq­
lar hunarmandchilik asosida kichik shaharlar (Gabrovo)ga aylanadi. 
Kapitalistik munosabatlar yuksalgan davrda bu shaharchalar sanoat 
markazlari ga aylanadi.