Tuychiyeva Ravshanoy Quchqarxojayevna
Yüklə 248,35 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2-fasl. Badiiy asar tilidagi o„ziga xoslik
|
aylanayotganini his qildi. Ko„zini ochib tepasida o„ziga qarab turgan bir to„da
odamni ko„rdi. - O„zbek, yo qarzingni to„la, yo bo„lmasa tezroq dunyo bilan vidolash,- Akbarning yuziga yaqin kelib gapirdi boyagi Oleg. - Qani senlarning kattang? –arang ovozi chiqib so„radi Akbar undan. -“Boss” seni o„zbek qabuliga chaqiryapti,-Oleg masxaromuz kulib chetlashdi. - O„tqazinglar uni,-o„zi ham bir stul olib Akbarning qarshisiga, shundoq tumshug‟i ostiga o„tirdi “Boss”,-nima deysan gapir?” Bu tasvirda kishilar o„rtasida millat ajratish, o„zga millat vakili oldida o„zini ustun qo„yish, foyda undirishga harakat qilish o„z ifodasini topgan. Yozuvchi ushbu suhbatda xalq shevalarining alohida guruhlariga tegishli so„zdan, iboralardan foydalanib, ularning suhbat jarayonidagi obrazliligini to„la namoyon bo„lishiga erishgan. ”Boss” so„zining ishlatilishi o„sha mafiyaning kuchli ekanligini, Akbarning esa undan hayiqishi kabi tuyg‟ular ko„nglidan o„tishini bildirgan. U badani muzlab, yovuz zo„ravonlarga ma‟qul keladigan biron taklif o„ylab topishga harakat qiladi. Yozuvchining “Isyon va itoat”, “Sabo va Samandar” romanlarida ham voqelik yozuvchining badiiy g„oyasini yoritish uchun yo„naltirilganligi “obrazlar tili” bilan namoyon etilgan. 60
Xulosa o„rnida aytish mumkinki, Ulug„bek Hamdam asarlarida muallif mavqei yangicha mazmun mohiyat kasb etdi. U xolis bayonchidan asardagi qahramonlar hayotining ichida yashayotgan hamdard, hamsuhbatga aylandi. Hissiy to„yintirilgan nutq shakllari esa ba‟zan ertaklar bayonini yodga soladi. Personajlar nutqining yangi qirralari namoyon bo„ldi. 2-fasl. Badiiy asar tilidagi o„ziga xoslik Asarning xalqchilligini ta‟minlovchi mezonlardan biri asar tilining xalqona yaratilganligidir. Badiiy asar tili yozuvchining g„oyaviy-badiiy niyatini ro„yobga chiqaruvchi vosita, oynadir. Badiiy til informatsiya yetkazish barobarida, katta emotsional-ekspressiv, estetik ta‟sir kuchiga ham ega. Muallif har bir lingvistik birlik zamiriga katta mazmun-mohiyatni singdira olsagina, asar poetikasi mukammal bo„ladi. Ulug„bek Hamdam o„z asarlari obrazlar ruhiyatini asliyatini ochib berishda ritorik so„roq, so„roq, his-hayajon gaplarga murojaat qiladi. Muallif
yo„lidan borishlikda ko„rinadi. Bu qahramon doimiy izlanish, kuzatish va mavjud voqelikning muhokamasi jarayonida tubsiz savollar qiynog„ida mohiyatni anglashga intiladi. Ulug„bek Hamdam asarlari tiliga xos yana bir xususiyat badiiy matnni she‟rlar, rivoyat va afsonalar bilan to„yintirilishida ko„rinadi. “Muvozanat” romanidagi she‟rlar, “Isyon va itoat” romanidagi rivoyatlar, “Na‟matak” mini romanidagi hikmatlar ana shular jumlasidandir. Adib asarlari tiliga xos xususiyatlardan biri hissiy-emotsional talqinlarning poetik takrorlar asosiga qurilganida ko„rinadi. Bu ta‟kidni kuchaytirish barobarida qahramonning qiyofasini (ma‟nan va jisman) aniq-ravshan ko„rsatib berishga xizmat qilgan. Badiiy tasvir vositalari jonlantirish, o„xshatish, metafora, metonimiya, majoz kabilarning yorqin namunalarini uchratish mumkin. “Muvozanat” 61
romanida varvarizm ham davr qahramonlarini tasvirlashda muhim omillardan biriga aylangan: “Alimqulning olovli nigohlaridan talay vaqtgacha g„ashi kelib yurgan Zahro, nihoyat bir kuni dedi: - Чьѐ смотриш? – ular o„zaro ruscha gaplashardi. Alimqul yurak yutib javob qildi: - Потому что, вы очен соблазнителны. - Это я знаю, и к тому же мне это тысячи раз повторяли. Так что отвали”. Muallif ikki oilali insonlarning bu munosabatlarini o„zlikdan kechganlik holatini mana shunday usulda berishni ma‟qul ko„radi. Bu bilan qahramonlarning ma‟naviy qiyofasini yaqqolroq ko„rsatish barobarida, o„z qilmishidan nomus qilgan ayolning iztiroblarini ham ifodalab beradi. Asarda uch do„stning kechinmalari, hayoti, taqdiri yoritilgan bo„lsa-da, unda keng ma‟noda o„zbek millatining sho„ro davri tuzumidan bozor iqtisodiyotiga o„tish davridagi butun murakkabliklar haqqoniy, shafqatsiz real tasvirlarda mahorat bilan ochib beriladi. Badiiy kompozitsiya kitobxon uchun murakkablik tug‟dirmaydi. Voqealar, qahramonlar hayoti, qismati, ruhiy holatlari, kayfiyatlari haqida tugal, izchil fikr, xulosa-hukm batafsil mantiqiy mulohaza uchun “Bolalik-Kattalik” badiiy kompozitsion qurilmasi mustahkam poydevor bo„lgan. Asar kompozitsiyasining to„laqonli ravishda o„quvchiga yetkazib berilishi uchun turli badiiy vositalardan foydalanilgan. Badiiy xususiyatlar asarning estetik jihatdan ham ta‟siri oshishiga xizmat qilgan. Peyzaj badiiy asarda ko„p o„rinlarda keltirilgan. Uning vazifasi nafaqat tabiatni, balki u bilan birga inson tomonidan yaratilgan narsalarni ham tasvirlashga, voqealar kechayotgan joy va vaqt haqida tasavvur berishga yo`naltirilgan. Asarning boshida Yusufning bolaligi va u bilan bog`liq voqealar bayon qilinadi. Yozuvchi asarni qish faslidan, guppillab yoqqan oppoq qor tasviri bilan boshlaydi. Yusufning bolalarcha hayratlanishi, qordan zavqlanishi, uni bosishga ham ko`zi qiymay ikkilanib turishi juda chiroyli tasvirlangan: ”Yusuf bir zum ikkilanib turdi. Momiqdek yastanib yotgan qor shu |