Tuychiyeva Ravshanoy Quchqarxojayevna
III BOB. EPIK RIVOYA VA ASAR TILI
Yüklə 248,35 Kb.
|
|
III BOB. EPIK RIVOYA VA ASAR TILI
1-fasl. Ulug‟bek Hamdam asarlarida epik rivoya va unda roviy mavqei Badiiy asarda muallif obrazi yetakchi o„rinda turadi. She‟riy asarda lirik qahramon aksar hollarda shoir “men”ining ifodachisi bo„lib, umumlashmalik kasb etadi. Demak, she‟r shoir – subyektning ruhiy olami tasvirlaridir. Dramatik asarda esa muallif ishtiroki bo„lmaydi, biroq nazarimizda har bir personaj qiyofasi, xatti-harakatlari, qarashlari zamirida u yoki bu darajada muallif “men”ligi bo„y ko„rsatadi. Bu ayniqsa epik asarlarda ham qahramonlarning nutqida yaqqolroq seziladi. Ushbu nutq tipini Y.Solijonov tasniflagan “bevosita muallif bayoni” va “bilvosita muallif bayoni” 45 ning ikkinchi turiga kiritish mumkin. Adabiyotshunos e‟tirof etganidek, “Kitobxon ma‟lum bir asarni mutolaa qilar ekan, u doim “muallif ko„rinmasdan o„z asarining hamma yerida xuddi olam xudosidek hoziru nozir ekanligini” (G.Flober) his qilib turishi lozim. Epik asarda muallif tushunchasi ancha keng ma‟no ifodalaydi va polifunksional ekanligi bilan xarakterlidir. Epik asar rivoya usulida bayon qilinar ekan, unda roviy maqomi doimiy e‟tibordadir. Xo„sh, epik rivoyaning xos xususiyati nimada? Roviy qanday mavqe tutadi? “Rivoya (arabcha-hikoya qilish) voqelikning obyektiv – voqeaband tarzda aks ettiruvchi epik asarlarning o„zagi, epik asar qurilishining asosiy shakli, undagi muallif, personaj – hikoyachi nutqi, ya‟ni asar matnining personajlar nutqidan tashqari qismi. Rivoyaning asosi zamon va makonda kechuvchi voqealar haqidagi hikoya bo„lib, o„sha voqealar kechayotgan zamon va makon, ularning ishtirokchilari bo„lgan personajlarga oid turli tafsilotlar (peyzaj, narsa-buyumlar, portret, muallif xarakteristikasi) muallifning falsafiy, ma‟naviy-axloqiy, ijtimoiy- siyosiy mazmundagi mushohadalari, muallif tilidan berilgan personajning o„y- fikrlaridir” 46 . Epik rivoya zamon va makonda, qahramon tasvirida keng ko„lamliligi, tasvir obyektining kengligi, xolisligi, haqqoniyligi kabi qator 45 Солижонов Й. Нутқ ва услуб. –Т.: Чўлпон, 2002. Б.9-10. 46
53
xususiyatlari bilan o„ziga xoslik kasb etadi. Rivoyaning xolis va estetik ta‟sirchan, serjilo bo„lishi, roviyning mavqei va “nuqtai nazari”ga ham bog„liq. Epik asarlarda rivoya asosan, muallif, roviy yoki personaj-hikoyachi tilidan olib borilsa, Ulug„bek Hamdam asarlarida rivoya asosan, muallif va roviy tilidan beriladi. “Muvozanat”, “Isyon va itoat”, “Sabo va Samandar” romanlari va “Na‟matak” mini romanlarida rivoyaning obyektiv ko„rinishi namoyon bo„ladi. Ya‟ni unda rivoya “xolis kuzatuvchi” mavqeidan olib boriladi. Bunda roviy voqeliklarga aralashmaydi, tasvir predmetiga munosabat ochiq ifodalamaydi. Biroq tasvirning ayrim o„rinlarida bu obyektivlik subyektivlik bilan uyg„unlashib, qorishib ketadi. Roviy faqat xolis kuzatuvchi maqomidan tushib, asar qahramonining dardi bilan birga “yashaydi”. Uning dardini “o„z qalbidan o„tkazib”, “his etib” tasvirlaydi. “Muvozanat” romanida Yusufning iztiroblarini berilishida, o„g„lidan ayriliq tasvirlarida bu hol yaqqol ko„rinadi. Rivoya subyektining tasvirlanayotgan voqeadan xabardorlik darajasida ham kuzatiladi. Garchi bu xususiyat an‟anaviy eposda, masalan, ertaklarda namoyon bo„ladi deyilsa-da, ushbu holat Ulug„bek Hamdamning asarlari, xususan, hikoyalarida ham uchraydi. Unda roviy voqeaning barcha ikir-chikirlaridan voqif shaxs sifatida namoyon bo„ladi. “Chaqmoqdek tekkan musht zarbidan gandiraklab borib orqasidagi Yüklə 248,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|