U. A. Nurmanov toshkent 2016

hisoboti. 
2. Yagona ijtimoiy to‘lovning eng kam miqdori hisobi va hisoboti. 
3. Respublika yo‘l jamg‘armasiga to‘lovlar hisobi hisobi va hisoboti. 
4. Ta’lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal 
ta’mirlash va jihozlash maqsadli davlat jamg‘armalariga to‘lovlar hisobi va 
hisoboti. 
Tayanch so‘zlar: 
Jamg‘arma, iqtisodiy jamg‘arma, ijtioiy jamg‘arma, byudjet, maqsadli 
jamg‘armalar, majburiy ajratma, sug‘urta, sug‘urta badali, yig‘im, soddalashtirilgan 
hisobot, soliq hisobi, soliq hisoboti. 
 
1. Byudjetdan tashqari pensiya jamg‘armasiga to‘lovlar hisobi. 
Byudjetdan tashqari jamg‘armalari markaziy yoki mahalliy hokimiyat organlarining 
ixtiyorida bo‘lgan moliyviy resurslar yig‘indisi bo‘lib, ular ma’lum maqsadga 
yo‘naltiriladi. Byudjetdan tashqari jamg‘armalar moliyaning muhim tarkibiy qismi 
hisoblanib, ularning shakllanishi va ishlatilish tartibi moliyviy qonunchilik orqali tartibga 
solinadi. 
Davlat va mahalliy maqsadli pul jamg‘armalari moliya tizimida yaqinda paydo 
bo‘lgan bo‘lib, ilk ko‘rinishi davlat byudjetdan tashqari jamg‘armalari sifatida tashkil 
etilgan byudjetdan tashqari jamg‘armalarning yuzaga kelishi 1990 yillarga to‘g‘ri keladi. 
Byudjetdan tashqari jamg‘arma sifatida ilk bor pensiya jamg‘armalari tashkil etildi. 
Davlat byudjetdan tashqari jamg‘armalarni tashkil etish orqali o‘zining moliyviy 
mablag‘laridan samarali foydalanishni ta’minlaydi. Amaliyotdan ma’lumki, faqatgina 
byudjet mablag‘lari yordamida u yoki bu ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarni hayotga tatbiq 
etish mushkuldir. 
Byudjetdan tashqari jamg‘armalar moliya tizimining‘ o‘ziga xos elementlaridan biri 
hisoblanadi. Davlat byudjetidan farq qilgan holda, davlat maqsadli jamg‘armalari ijro 
etuvchi organlar ixtiyorida yoki boshqa maxsus organlar ixtiyorida bo‘ladi. Shu sababli 
mablag‘larni byudjetdan tashqari jamg‘armalar o‘rtasida qayta taqsimlash yoki ulardan 
foydalanish operativ holda amalga oshiriladi. Bundan tashqari davlat maqsadli 
jamg‘armalari uzoq yoki qisqa muddatli maqsadlarni amalga oshirish uchun tashkil 
qilinadi. Bu maqsadlarg‘a erishish bilan byudjetdan tashqari jamg‘armalar qayta tashkil 
qilinadi. 
Maqsadli jamg‘armalarning uch turi mavjud: 
1.  Davlat va mahalliy byudjetdan tashqari pul mablag‘lari jamg‘armalari; 
2. Maqsadli byudjet pul mablag‘lari jamg‘armasi; 
3. O‘zbekistan Respublikasi Hukumatining davlat maqsadli jamg‘armalari. 

---

124 
Davlat va mahalliy maqsadli pul mablag‘lari jamg‘armalarining‘ o‘ziga xos 
xususiyatlari quyidagilardan iborat: 
- jamg‘armalar vakolatli organlar tomonidan aniq maqsadlar uchun tashkil etiladi; 
- jamg‘armalar faqatgina maqsadga muvofiq foydalaniladi; 
- maqsadli jamg‘armalarning huquqiy maqomi vakolatli organ tomonidan 
tasdikdanadigan nizomlar asosida belgilanadi. 
- Davlat va mahalliy byudjetdan tashqari jamg‘armalar turli asoslarga ko‘ra 
tavsiflanadi. Iqtisodiy nuqtai nazardan jamg‘armalar ikkiga bo‘linadi: 
- Ijtimoiy jamg‘armalar - Pensiya jamg‘armasi, Bandlikka ko‘maklashish 
jamg‘armasi, «Kamolot», «Ijod» va boshqalar; 
- Iqtisodiy jamg‘armalar - Yo‘l jamg‘armasi va boshqalar. 
- Byudjetdan tashqari jamg‘armalar mablag‘lari ikki xil yo‘l bilan shakllanadi: 
- maxsus soliq va yig‘imlar; 
- byudjet mablag‘lari va qarzlar.