U. A. Nurmanov toshkent 2016

Maxsus soliq va yig‘imlar orqali davlat maqsadli jamg‘armalarining‘ mablag‘larini 
shakllantirish asosiy usul hisoblanadi. Ularning miqdori davlat tomonidan o‘rnatiladi. 
Byudjet mablag‘lariga beg‘araz subsidiyalar va soliq daromadlaridan aniq 
ajratmalar shaklida bo‘ladi. Shuningdek qarz mablag‘lari ham bo‘lishi mumkin. 
Davlat maqsadli jamg‘armalari, xususan, Respublika yo‘l jamg‘armasi ajratmalar 
majburiy tusda undirilishini inobatga olgan holda, bu jamg‘armalarga ajratmalar 
hisoblash va to‘lash tartibini soliq hisobida aks ettirish lozim hisoblanadi. 
Aholining nochor, moddiy yordamga muhtoj qatlamini ijtimoiy himoya qilish 
maqsadida yagona ijtimoiy to‘lov joriy etilgan.
Byudjetdan tashqari jamg‘armalari markaziy yoki mahalliy hokimiyat organlarining 
ixtiyorida bo‘lgan Moliyviy resurslar yig‘indisi bo‘lib, ular ma’lum maqsadga 
yo‘naltiriladi. Byudjetdan tashqari jamg‘armalar moliyaning muhim tarkibiy qismi 
hisoblanib, ularning shakllanishi va ishlatilish tartibi Moliyviy qonunchilik orqali tartibga 
solinadi. 
Davlat byudjetdan tashqari jamg‘armalarni tashkil etish orqali o‘zining moliyviy 
mablag‘laridan samarali foydalanishni ta’minlaydi. Amaliyotdan ma’lumki, faqatgina 
byudjet mablag‘lari yordamida u yoki bu ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarni hayotga tatbiq 
etish mushkuldir. 
Yagona ijtimoiy to‘lov va sug‘urta badallarini hisoblab chiqarish va to‘lash tartibi 
Soliq kodeksining (SK) 51-bobi bilan tartibga solinadi. Yuridik shaxslar - O‘zbekiston 
Respublikasi rezidentlari YaIT to‘lovchilaridir. Sug‘urta badallarini hisoblab yozish va 
ushlash majburiyati, shuningdek ularni to‘g‘ri hisoblab yozish uchun javobgarlik ish 
beruvchi zimmasiga yuklanadi.
Yagona ijtimoiy to‘lov va sug‘urta badallari solish ob’ekti bo‘lib SKning 172-
moddasida ko‘rsatilgan quyidagi mehnat haqi tarzidagi daromadlar hisoblanadi:
mehnatga haq to‘lashning qabul qilingan shakllari va tizimlariga muvofiq ishbay 
narxlar, tarif stavkalari va mansab maoshlaridan kelib chiqqan holda haqiqatda bajarilgan 
ish uchun hisoblangan ish haqi; 

rag‘batlantirish xususiyatiga ega to‘lovlar (SKning 173-moddasi); 

kompensatsiya to‘lovlari (SKning 174-moddasi); 

ishlanmagan vaqt uchun haq to‘lash (SKning 175-moddasi). 
YaIT va sug‘urta badallarini hisoblab yozish uchun soliq solinadigan baza SKning 
308-moddasiga ko‘ra imtiyozlar chegirilgan holda mehnat haqi tarzidagi daromadlar 

---

125 
summasi sifatida belgilanadi. Yuridik shaxslarga jismoniy shaxs manfaatlarida tovarlar 
(ishlar, xizmatlar), mulkiy huquqlar haqini to‘lash, shu jumladan: 

sanatoriy-kurortlarda davolanish yo‘llanmalari qiymatini, dam olish, statsionar va 
ambulatoriyaga qatnab davolanish haqini yoki ularning o‘rnini qoplash qiymatini to‘lash; 

yuridik shaxsning jismoniy shaxs daromadi bo‘lgan boshqa xarajatlari; 

soliq to‘lovchining manfaatlarini ko‘zlab tekinga, shu jumladan hadya shartnomasi 
asosida berilgan mol-mulk, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar qiymati - soliq 
to‘lovchi yuridik shaxsdan olgan, YaIT va sug‘urta badallari solinadigan ob’ekt bo‘lib 
hisoblanmaydigan moddiy naf tarzidagi daromadlar hisoblanadi.
Yagona ijtimoiy to‘lov (YaIT), jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i 
(JShDS), byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga fuqarolarning sug‘urta badallari 
(sug‘urta badallari) mehnatga haq to‘lash jamg‘armasidan kelib chiqib hisoblanadi. 
Ko‘pincha korxonalarning rahbarlari soliq yukini kamaytirish maqsadida ta’til berish, 
umumdavlat bayramlari chog‘ida xodimlarni rag‘batlantiradilar, biroq buyruqda ushbu 
to‘lovlar «moddiy yordam» deb nomlanadi. Soliq kodeksi (bundan keyin - SK) 178-
moddasining 16-bandiga ko‘ra jismoniy shaxslarning boshqa daromadlari jumlasiga: