U хudoyberdiev, B. Aliev

5.5. O‘zgaruvchanlik ko‘rsatkichlari va ularning hisoblanishi. 

O‘rtacha miqdorlar to‘plamning umumiy jihatlarini ifodalab

bersada, bu to‘plamga kiruvchi alohida miqdorlar o‘rtachadan qanchalik
farq qilishini ko‘rsatmaydi. To‘plam bo‘yicha hisoblangan o‘rtachadan
uni tashkil etuvchi alohida miqdorlar farqi kichik bo‘lsa, bu hisoblangan
o‘rtacha haqiqiy, real bo‘ladi. Aksincha o‘rtacha va alohida miqdorlar
o‘rtasidagi farq juda katta bo‘lsa, bu hisoblangan o‘rtacha ishonchsiz,
xodisa o‘zgarishini real ifodalamaydigan bo‘ladi.

O‘zgaruvchan belgining farqlarini (tebranishini) aniqlash

ijtimoiy-iqtisodiy xodisalarni o‘rganishda muhim ahamiyatga ega.
O‘zgaruvchan ko‘rsatkichlar natijasida to‘plamning bir xilligini,
ularning o‘zaro bog‘liqligini, o‘rtacha miqdorning turg‘unligini ( tipik
ekanligini) aniqlash mumkin.

O‘zgaruvchanlik ko‘rsatkichlari quyidagilardan iborat: 

Hisoblash tartibi

t/r

Ko‘rsatkichlar

ishora

oddiy qatorda

vaznli qatorda
1
O‘zgaruvchanlik ko‘lami
(kenglik)
R

R = Xmax - Xmin

2

O‘rta chiziqli (mutloq)

tafavut.

−
d

Σ(x -
х
)
−
d
= -----------;
n
Σ (x -
х
) f
−
d
= -------------:
Σf
3
O‘rta kvadrat chetlanish
(dispersiya)

σ
2

∑(x-
х
)2
σ
2
= -----------:
n
∑(x -
х
)2f
σ
2
= -------------:
Σf
4

O‘rta kvadratik chetlanish.

σ

Σ (x-

х
)
2

σ = √ -----------

n

(x - x)2f

σ = √-------------;
Σf
5
O‘zgaruvchanlik
koeffitsiyenti.

V
σ x 100

V=------------;

х

Statistikada variatsiya deyilganda to‘plam birliklari o‘rtasidagi
farqlar, chetlanishlar ya’ni biri-biridan o‘zgaruvchanligi tushiniladi.

---

48
O‘zgaruvchanlik ko‘lami (R- ba’zi kitoblarda variatsion kenglik)

deyilganda o‘rganilayotgan belgining eng katta va eng kichik miqdorlari
o‘rtasidagi farq tushuniladi.