U. P. Shukurova, M. R. Sobirova, N. X. Muxamedova

ME’DA-ICHAK KASALLIKLARI VA UNI KLINIK 
TEKSHIRISH
Bir sutkada me’dadan taxminan 1,5–2,5
l
ga yaqin me’da shirasi 
chiqib turadi. Ovqat miqdori va sifatiga qarab me’dadan shira 
chiqishi (sekresiya) 4 soatdan 10 soatgacha davom etishi mumkin. 
Me’da devori, shuningdek, ichak devori ham uch qavat: ichki, o‘rta 
va tashqi qavatlardan iborat. Ichki qavati shilliq pardadan iborat 
bo‘lib, unish davrida har xil bezlar bor. Me’da bezlari uch xil bo‘ladi:
1. Me’da tubining bezlari – fundal bezlar;
2. Me’da darvozasining bezlari – pilorik bezlar;
3. Me’da kirishining bezlari – kardial bezlar. 
Barcha mikroblarning 60% dan ko‘pi oshqozon ichak 
traktiga, qolganlari nafas va siydik ayirish sistemasiga kiradi. 
Mikroorganizmlar oshqozon ichak traktida yashaydi odam uchun 
juda muhim. Ular ichki organlarning shilliq qavatini qoplagan, 
infeksion kasalliklar rivojlanishi va kasallik chaqiruvchi bakteriyalar 
kirishiga to‘sqinlik qiladi. Ovqat komponentlarining so‘rilishi 
va hazm bo‘lishi jarayonlarida, mikro va makroelementlarda 
ishtirok etadi, yana ularning o‘zi vitamin va biologik aktiv 
moddalar ishlab chiqaradi. Normal mikroflora odam immunitetini 
ushlab turadi, u immunokomponent hujayralarni stimulyasiya 
qiladi va ovqat allergiyasi rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi. Ichak 
mikroorganizmlari tarkibi bir xil emas: bu yerda odam uchun 
zarur foydali bifidobakteriya, laktobakteriya, ichak tayoqchalari, 
bakteriodlar, “neytral” bakteriyalar yashaydi, organizm uchun 
foyda ham keltirmaydigan, uzoq vaqt bir joyda yashamaydigan 
peptostreptokok, klostridi, stafillakokk, protey, klebsiella, 
veylonella, “yomon” mikroorganizmlar zarar keltirish qobiliyatiga ega.
Me’da shirasini tekshirish
 
Me’da shirasini tekshirish (me’daning sekretor funksiyasi) 
me’da shilliq qavatining morfologik va funktsional holatini 

---

41
o‘rganish, shuningdek, masofadan turib uning evakuator 
funksiyasiga baho berishga imkon beruvchi asosiy metodlardan 
biri. Me’da shirasini tekshirishning zondli va zondsiz usuli 
keng tarqalgan. Zondlash oshqozonning sekretor (oshqozon 
shirasi miqdori) kislota va ferment ishlab chiqarish funksiyasi 
(sekretor funksiyasi) ni tekshiruvchi metod hisoblanadi. 
Oshqozon bezlarining sekretor funksiyasi haqida tasavvurga 
ega bo‘lish uchun maxsus (ingichka) zond bilan zondlash va 
oshqozon suyuqligini doim yoki bir xil vaqt oralig‘idan keyin 
so‘rib olinishi kerak. Barcha holatlarda boshlang‘ich bosqichda 
intensiv oshqozon shirasi 1 soat (har 15min) davomida uning 
tinch va ovqat hazm qilish oralig‘ida olinadi va u bazal sekretsiya 
deyiladi. Laboratoriyada zond orqali ovqat hazm qilish jarayonida 
oshqozon shilliq qavatining sekretor faoliyatini tekshirish uchun 
bemorlarga ovqatga javoban hosil bo‘ladigan shira ishlab 
chiqarilishini stimullovchi medikamentoz preparatlar teri ostiga 
yuboriladi (gistamin, pentagastrin). Oshqozon sekretsiyasini 
stimullovchi kimyoviy preparatlar laborator tekshirish uchun 
yaroqli bo‘lgan toza oshqozon shirasini olishga yordam beradi. 
Gistamin in’eksiya qilingandan keyin tekshirilayotgan odamda 
bir necha daqiqadan so‘ng o‘tib ketuvchi qizarish, boshida bosim 
va issiqlikning sezilishi kuzatiladi. Yuqoridagi nojo‘ya ta’sirlarni 
oldini olish uchun, hamshira 20–30 daqiqa oldin dimedrol, 
suprastin va boshqa allergiyaga qarshi preparatlar mushak orasiga 
yuborishi kerak. Hozirgi kunda oshqozon shirasini stimullovchi 
ovqat mahsulotlarini (kofein, alkogol, karam qaynatmasi, go‘shtli 
bulyon) qabul qilish rad etilmoqda. Chunki ular sust stimullovchi 
xususiyatga ega, shuningdek, ular oshqozonning kislota va 
ferment ishlab chiqarish funksiyasiga obyektiv baho berishga yo‘l 
qo‘ymaydi.
Zond kiritish texnikasi. Tibbiyot hamshirasi qo‘llarini yuvadi, 
biksdan toza nam zondni pinsetda oladi (zond biksda saqlangan 
bo‘ladi) va bemorning o‘ng tamonida turib oldinga engashish 

---

42
buyuriladi. Hamshira zondni o‘ng qo‘liga olib, yumaloqlangan 
uchidan 10–15 sm naridan ushlaydi, chap qo‘li bilan bemorning 
bo‘ynidan quchoqlab, zondni shu qo‘li bilan og‘izga yaqin 
ushlab turadi. Bemorga og‘zini ochish buyuriladi, zondning 
uchi til ildiziga qo‘yiladi, yutish harakatini bajarish va nafasni 
to‘xtatmaslik so‘raladi, chunki burun orqali chuqur nafas olish 
qusish refleksini bosishga yordam beradi. Shu paytda bemorning 
reflektor harakatlariga qaramay, zond qizilo‘ngachgacha tez 
harakatlantiriladi, zond qizilo‘ngachga kirgach yana bemordan bir 
necha marta chuqur nafas olishi so’raladi. Bemor baland bo‘yli 
bo‘lsa, shuningdek, me’dasi pastga tushganligi ma’lum bo‘lsa, ayni 
vaqtda zondni 45–55 sm belgisigacha yoki picha narigacha kiritish 
davom ettiriladi.
Yutish vaqtida bosh oldinga engashtirilgan bo‘lsa, kekirdakka 
kirish yo‘lini hiqildoq usti tog‘ayi (epiglottis) berkitib turadi, shunda 
zond kekirdakka kirib ketmaydi. Zond kiritish paytida bemorning 
yo‘tali tutsa, zondni darhol olib, keyin takror kiritish kerak. Bemor 
zond kiritish paytida vaziyat saqlash va nafas olish qoidalariga 
rioya qilmagan bo‘lsa, zond xalqumning o‘qsimon bo‘shliqlariga 
kirishi sababli yo‘tal tutishi mumkin.
Zond kiritib bo‘lmasa, Gyutner usulidan foydalanish tavsiya 
etiladi. Bu usulda chap qo‘lning ko‘rsatgich barmog‘i halqum 
bo‘shlig‘iga mumkin qadar chuqurroq kiritilib, til ildizi shu 
barmoq bilan oldinga hamda pastga itarib turiladi va ung qo‘lni 
barmoq yonidan yoki til ildizi bo‘ylab tez harakatlantirib, zond 
qizilo‘ngachga kiritiladi.
Halqum og‘rig‘i haddan tashqari sezuvchan bo‘lsa, zond 
kiritishdan 2–3 minut ilgari tomoq va halqumga 10% li novokain 
eritmasi surtiladi, so‘ngra zond kiritila boshlaydi. Jag‘lar refleks 
yo‘li bilan yumilib qolganda qo‘lga sochiq o‘rab, pastki labni 
pastki kurak tishlar ustidan ichkariga qayirish, jag‘larni barmoq 
bilan ushlab turish kerak.

---

43