U. T. Berdiev

19.2§. Sinxron generator EYuK larining muvozanat tenglamalari va vektor diagrammalari
SG salt ishlaganda uning tashqi klemmalaridagi kuchlanish stator chulg‘amida hosil bo‘lgan EYuK ga teng bo‘ladi. Agarda SG ga yuklama ulangan bo‘lsa, yakor reaksiya tarqoq magnit oqimi ta’siridan va statordagi kuchlanish pasayishi natijasida klemmalardagi kuchlanish EYuK dan kichik bo‘ladi. Quyida ayon bo’lmagan va ayon qutbli SG larda hosil bo‘ladigan EYuK larni ko‘rib o‘tamiz.
Ayon bo’lmagan qutbli SG yakor chulg‘amida hosil bo‘ladigan EYuK lar tarkibiga quyidagilar kiradi:
1) asosiy magnit oqim Ф₀ hosil qilgan EYuK E₀.
2) yakor chulg‘amining MYuK F_a yakorning magnit oqimi Ф_a ni vujudga keltiradi. Bu oqim, o‘z navbatida, yakor chulg‘amida o‘zinduksiya EYuK E_a ni hosil qiladi:
, (19.6)
bu yerda x_a – yakor chulg‘amining induktiv qarshiligi;
3) tarqoq magnit oqimi Ф_1 hosil qilgan EYuK E_1:
, (19.7)
bunda x_1 – yakor chulg‘amining tarqoq induktiv qarshiligi;
4) Ф_a va Ф_1 magnit oqimlari yakor toki tomonidan hosil qilingani tufayli x_a va x_1 induktiv qarshiliklarni qo‘shish mumkin: x_a  x_1  x_s (bu yerda: x_s – ayon bo’lmagan qutbli SM ning sinxron induktiv qarshiligi yoki to‘la induktiv qarshilik deyiladi). U holda
. (19.8)
5) Stator chulg‘ami aktiv qarshiligida kuchlanish pasayishi:
. (19.9)
Ayon bo’lmagan qutbli SG ning kuchlanishi yuqoridagi EYuK larning vektor yig‘indisidan iborat bo‘ladi:

yoki
. (19.10)
SM larning turli xil ish rejimlarini tahlil qilishda vektor diagrammalaridan keng foydalaniladi. Vektor diagrammani ikkita yo‘l bilan qurish mumkin. SG ning magnit to‘yinishi hisobga olinmagan hol uchun vektor diagrammani qurishda quyidagi kattaliklar, ya’ni: 1) salt ishlashdagi EYuK E₀ ning qiymati; 2) yuklama toki I₁ ning qiymati va bu vektor bilan EYuK E_a lar orasidagi siljish burchagi – ; 3) stator fazaviy chulg‘amining sinxron reaktiv x_s va aktiv r₁ qarshiliklari ma’lum bo‘lganda kuchlanish U₁ ni aniqlash.
SG ning magnit to‘yinishi hisobga olingan hol uchun vektor diagrammani qurishda esa yuqoridagilarga qo‘shimcha holda stator chulg‘amining o‘ramlar soni w₁ va mashinaning salt ishlash xarakteristikasi ham ma’lum bo‘lishi kerak.