U. T. Berdiev

Sinxron generator EYuK larining amaliy (Pote) diagrammasi. Nominal yuklama bilan ishlab turgan SG ning yuklamasi birdaniga uzib qo‘yilgandan keyin rotorning aylanish chastotasi va qo‘zg‘atish tokining qiymati o‘zgartirilmay qoldirilsa SG ning chiqish klemmalaridagi kuchlanish nominal qiymatiga nisbatan U kattalikka oshadi. Buni grafik usulda EYuK larning amaliy (Pote) diagrammasidan aniqlash mumkin. Buning uchun bitta grafikda salt ishlash va qisqa tutashuv xarakteristikalari quriladi. Amaliy diagrammada kattaliklar nisbiy birliklarda beriladi va uni aktiv-induktiv xarakterli yuklama ulangan ayon bo’lmagan qutbli sinxron generator uchun qurish tartibi quyidagidan iborat:
1) Ordinatalar o‘qiga 0A = U_N vektori chiziladi; 2) kuchlanish U_N dan _N burchakka orqada qoluvchi I_1N vektori chiziladi; 3) U_N vektorga mashinaning aktiv (I_1Nr₁) va induktiv (jI_1Nx_P) qarshiliklaridagi kuchlanish pasayishi vektorlarini geometrik qo‘shib nominal yuklamada ishlayotgan SG ning EYuK 0C = E_yu aniqlanadi, ya’ni
E_yu = U_N + I_1Nr₁ + jI_1Nx_P , (20.20)
bunda x_P – reaktiv uchburchagidan aniqlangan Pote qarshiligi (bu qarshilik odatdagi tarqoq induktiv qarshilikdan nisbatan kattaroq bo‘lib qo‘zg‘atish chulg‘amida hosil bo‘lgan tarqoq magnit oqim tufayli magnit o‘zakning qo‘shimcha magnit to‘yinishini hisobga oladi); 4) 0 nuqtadan 0C radiusida chizib ordinatalar o‘qida B nuqta hosil qilinadi va undan abstsissalar o‘qiga yordamchi (punktir) parallel chiziq o‘tkazamiz va uning salt ishlash xarakteristikasi bilan kesishgan nuqtasini «K» bilan belgilab, bu nuqtadan abstsissalar o‘qiga perpendikulyar bo‘lgan yordamchi (punktir) chiziq o‘tkazib D nuqta hosil qilinadi va EYuK E_yu ni hosil qiluvchi qo‘zg‘atish toki 0D = I_qo’z aniqlanadi. SG salt ishlagandagi EYuK E₀ yuklama ulangan mashinaning EYuK E_yu dan bo‘ylama yakor reaksiyasi EYuK E_ad qiymatga katta bo‘ladi, ya’ni
E₀ = E_yu.N + E_ad; (20.21)

5) yakor reaksiyasi EYuK E_ad qiymatni hisobga olish uchun yakor reaksiyasining bo‘ylama magnitsizlovchi ta’siriga mos keladigan qo‘zg‘atish toki I_qo’z.a ni aniqlaymiz (buning kattaligi 20.1-rasmda qisqa tutashuv tajribasidan grafik usulda aniqlangan mashina bo‘ylama yakor reaksiyasini kompensatsiyalovchi qo‘zg‘atish toki I_qo’z.a kabi aniqlanadi); bu kattalik 20.3-rasmda boshqa masshtabda LG = I_qo’z.a belgilangan; 6) so‘ngra D nuqtadan SD ga  =  +  burchak ostida vektor DK = I_qo’z.a ni o‘tkazamiz. Markaz 0 dan 0K radius bilan abstsissalar o‘qi bilan N nuqtada kesishguncha yoy chiziladi. U holda 0N = I_qo’z.N qo‘zg‘atish tokining qiymati EYuK E₀ = NP ga mos keladi. A nuqtadan abstsissalar o‘qiga parallel qilib AR chiziqni o‘tkazib izlanayotgan U_N ni olamiz:

U_N = [(NP – NR)/NR]100 = [(E₀ – U_N)/U_N]100. (20.22)