U. T. Berdiev

9.4§. Elektrlashtirilgan temir yo‘l va shahar elektr transportlari uchun kuch transformatorlarining o‘ziga xos xususiyatlari.
Elektrlashtirilgan temir yo‘l transporti (masalan, elektrovoz) uchun kuch transformatorlari. Elektrlashtirilgan temir yo‘l transporti yuksak texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ega va ekologik jihatdan toza bo‘lgan transportdir. Shu tufayli dunyoning barcha mamlakatlarida, shu jumladan O‘zbekistonda ham elektrlashtirilgan temir yo‘l va shahar elektr transportlari keng rivojlanmoqda.

9.4-rasm. Elektrlashtirilgan temir yo‘lning 225 elektr ta’minoti tizimi tortish podstansiyasidagi ikkilamchi chulg‘ami bo‘lingan bir fazali maxsus maqsadli kuch transformatori: (1 – bir fazali kuch transformatori; 2 – bir fazali kuch AT; 3 – elektr energiyani ta’minlovchi maxsus liniya; 4 – kontakt tarmog‘i; 5 – rels tarmog‘i)

Elektrlashtirilgan temir yo‘l transportida tortish ("asosiy ta’minlovchi") transfor­matorining asosiy vazifasi elektr tarmog‘i kuchlanishi U ni tortish elektr motori uchun zarur bo‘lgan kuchlanishga qadar kamaytirib berishdan iborat (9.4-rasm).
225 kV tizimli tortish transformator podstansiyalarida bir fa­zali kuch transformatorlari qo‘llaniladi. Ularning ikkilamchi chulg‘ami har qaysisi 25 kV kuchlanishli ketma-ket ulangan ikkita seksiya­dan tashkil topgan (9.5-rasm). Seksiyalar bunday ulanganda kontakt tarmog‘ini 50 kV kuchlanish bilan ta’minlashga imkon beradi. Bu kuch­lanish temir yo‘l bo‘ylab maxsus AT punktlarida joy­lashtirilgan liniya AT lari yordamida rostlab turila­di.
Shahar elektr transporti kuch transformatorlari. Shahar elektr tarmoqlari xususiyatidan kelib chiqqan holda bunday maxsus maqsadli kuch transformatorlarining bir­lamchi kuchlanishi 6; 6,3; 10 va 10,5 kV bo‘ladi. Tramvay-trolleybuslarni elektr energiya bilan ta’minlovchi transformatorlarning ikkilamchi chulg‘ami kuchlanishi U₂ 600 V bo‘lgan TMP-80010; TMP-160010 va TMP-320010 tiplari ishlatiladi.
Ikkilamchi chulg‘ami kuchlanishi U₂ 825 V, quvvati 3200 kVA gacha bo‘lgan TMP-160010, TMP-320010 va TSZP tipdagi quruq maxsus maqsadli kuch transforma­torlari metropoliten elektr ta’minoti uchun ishlatila­di.