Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

 
Umumiy ma’lumotlar 
Raqamli o‘lchash asbobi deb, o‘lchash borasida uzluksiz o‘lchanayotgan 
kattalikni natijasi raqamli qayd etish qurilmasida yoki raqamlarni yozib boruvchi 
qurilmada diskret tarzda o‘zgartirilib, indikatsiyalanadigan asboblarga aytiladi. 
Raqamli o‘lchash asboblari hozirgi kunda juda keng tarqalgan. Raqamli o‘lchash 
asbobining funksional chizmasi 6.6-rasmda keltirilgan. 
KAO‘ - analog o‘zgartkich; ARO‘ – analog-raqamli o‘zgartkich; RQQ - raqamli 
qayd etish qurilmasi. 
6.6-rasm. Raqamli o‘lchash asbobining funksional chizmasi. 
“X” analog signali kirishdagi analog o‘zgartkich KAO‘ da keyingi 
o‘zgartirish uchun qulay formaga o‘zgartiriladi, so‘ngra analog-raqamli 
o‘zgartkich (ARO‘) yordamida diskretlashtiriladi va kodlanadi. Va nihoyat, 

---

77 
raqamli qayd etish qurilmasi RQQ o‘lchanayotgan kattalik bo‘yicha kodlangan 
ma’lumotni raqamli qaydnoma tarzida, operatorga qulay formada ko‘rsatadi.
Tavsiya etiladigan ma’lumotni qulayligi va aniqligi sababli raqamli o‘lchash 
asboblari ilmiy-teshirish laboratoriyalaridan keng o‘rin olgan. 
Raqamli o‘lchash asboblari analog o‘lchash asboblariga nisbatan quyidagi 
afzalliklarga egadir: 

yuqori aniqlik; 

keng ish diapazoni; 

tezkorlik; 

o‘lchash natijalarini qulay tarzda tavsiya etilishi; 

avtomatlashtirilgan tarmoqlarga ulash mumkinligi; 

o‘lchash jarayonini avtomatlashtirish imkoniyati mavjudligi va hokazolar. 
Lekin, har to‘kisda bir ayb deganlaridek, raqamli o‘lchash asboblarining 
ham muayyan kamchiliklari mavjud: 

murakkabligi; 

tannarxining balandligi; 

nisbatan ishonchliligi pastroq. 
Lekin, integral sxemalarning tezkor rivoji natijasida yuqoridagi kamchiliklar 
tobora chekinib bormoqda. 
Raqamli o‘lchash asbobining asosi bo‘lib ARO‘ hisoblanadi. Unda ma’lumot 
diskretlashtiriladi, so‘ngra kvantlanib kodlanadi. Diskretlashtirish - bu muayyan 
(juda qisqa) diskret vaqt oralig‘ida qaydnomalarni olishdir. Odatda, diskretlash 
qadamini doimiy qilishga harakat qilinadi. Kvantlash esa, X(t) kattaligining 
uzluksiz qiymatlarini X
n
diskret qiymatlarning to‘plami bilan almashtirish 
hisoblanadi. Kattalikning uzluksiz qiymatlari muayyan tartiblar asosida kvantlash 
darajalarining qiymatlari bilan almashtiriladi. Kodlashtirish esa, muayyan ketma-
ketlikda ifodalangan sonli qiymatlarni tavsiya etishdan iborat. 
Diskretlashtirish va kvantlash raqamli o‘lchash asbobining asosiy xatolik 
manbalari hisoblanadi. Bundan tashqari, kvantlash darajalarining soni ham o‘ziga 
yarasha xatoliklar kiritadi. 

---

78 
Suyuq kristalli indikatorlarning tezkor rivoji raqamli o‘lchash asboblarining 
ixchamlashuviga, energiya sarfining kamayishiga zamin yaratmoqda. 
Qulaylik va ishonlilik bo‘lishi uchun kompyuterlarda ko‘pincha shunday 
fizik jixozlar ishlatiladiki ular faqat ikkita holatda bo‘ladi: “ulangan” yoki 
“uzulgan”, “ha” yoki “yo‘q”, “ochiq” yoki “yopiq”. Ularning birinchisi 1 holati 
deb qaralsa, ikkinchisi 0 holati deb qaraladi.
Sonlarni 1 va 0 larning turli kombinatsiyalari ko‘rinishida ifodalash 
ikkilik ifodalash deb ataladi.