Ühazirə 1 I. Geotektonikanın fənni, tədqiqat obyekti və

İkinçi mərhələ- geologiya elminin formalaşması mərhələsi (XVIII əsrin ikin­­­­çi yarısı-XIX əsrin birinçi yarısı). Geo­tek­tonikanın inkişafının ikinçi mərhə­ləsi geologiya elminin formalaşması ilə bir vax­ta təsadüf edir. Geologiyanın bu dövrdə bir elm kimi inkişafı ilk növbədə M.V.Lomonosovun və Ç.Gettonun elmi fəaliy­yət­ləri ilə bağlıdır. M.V.Lomonosov geologiyaya dair əsərlərində geoloji proseslərin ek­zogen və en­dogen proseslərdən ibarət olduğunu, dağların və çökəkliklərin yaranma­sın­da en­do­­gen proseslərin əsas rol oynadığını göstərmişdir. Lomonosov kimi Getton da Yer səthinin ayrı-ayrı sahələrinin qalxması sə­bəb­lərini Yerin «yeraltı istiliyinin» təsirində görürdü. Bundan əlavə o, vulkaniz­mi də ye­­r­altı istiliklə, qranitin, bazaltın və başqa maqmatik süxurların əmələ gəl­mə­sini vul­­­­­ka­nizm ilə əlaqələndirirdi.

Endogen proseslər haqqında plutonistlərin təsəvvürləri, sonralar inkişaf et­di­­ri­lə­rək ilk tektonik hipotezin- qalxma hipotezinin formalaşmasına gətirib çı­xardı (L.Bux, B.Ştuder). Bu hipotezə görə qırışıqlıq dağ silsilələrinin yaranması həmin sil­silələrin oxları üzrə yer səthinə çıxan maqmatik kütlələrin qalxma­sı və geniş­lən­­məsi ilə əla­qə­dardır. Rusiyada da qalxma hipotezinin görkəmli tərəfdar­larından D.İ.Sokolov, Q.E.Şurovski, Q.V.Abix, N.A.Qolovkinski və b. göstər­mək olar.

İkinçi mərhələnin sonunda qırışıqlıq pozulmalarının sistemləşdirilməsi üzrə iş­lər aparılmlş, antiklinal və sinklinal qırışıqlar ayrılmış (Konibir və Fillips, 1824), lay­­­ların aşırılmış (çevrilmiş) yatım halları müəyyən edilmişdir (Dumon, 1830).

Qırışıqlıq dağ silsilələrinin yerləşməsində əsas istiqamətlər və dağ silsilələ­ri­nin yerləşməsində həndəsi qanunauyrunluqlar aşkara çıxarılmışdır (L.Bux. və E.de Bo­­mon). Dağəmələgəlmə və onunla sıx əlaqədar olan vulkanizm (qalxma hipote­zi­nə gö­rə) bütün planet üzrə eyni vaxtda baş verən ümumdünya miqyaslı fə­­la­kət kimi ba­şa düşülmüşdü. Bomon Yerin tarixində guya 32 belə fəlakətin oldu­­ğunu göstər­miş­dir. İkinçi mərhələdə geologiya demək olar ki, dörd Avropa ölkəsində- İnkil­tə­rə, Fransa, Almaniya və Rusiyada inkişaf etmişdir.