Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı

Cədvəl 6.  XBT-O-da olan, lakin XBT-10-da
olmayan topoqrafiya kodları  
C42  HEMATOPOETİK VƏ 
RETİKULOENDOTELİAL SİSTEMLƏR
C42.0  Qan 
C42.1  Sümük iliyi 
C42.2  Dalaq 
C42.3   Retikuloendotelial sistem, ƏGO 
C42.4   Hematopoetik sistem, ƏGO 

7 
2.4. İİV və QİÇS 
İİV  ilə  əlaqəli  inkişaf  edən 
bədxassəli  törəmələrin  öyrənilməsinə 
böyük  maraq  vardır.  Bu  yenitö-
rəmələrin  kodlaşdırılması  hazırkı 
kitabda təsvir edilən qaydalara uyğun 
aparılmalıdır.  İİV  ilə  bağlı  yanaşı 
hallar,  habelə  qazanılmış  immun-
çatışmazlığı  sindromu  (QİÇS)  isə 
ayrıca kodlaşdırılmalıdır.  
2.5. Yenitörəmələrin funksiyaları 
XBT-O-da  yenitörəmələrin  funk-
siyaları  kodla  müəyyən  olunmur. 
Məsələn,  maliqnant  feoxromositoma 
tərəfindən  katexolaminlərin  sekre-
siyası  (C74.1,  8700/3)  kodlaşdırma 
sistemində 
ayrıca 
olaraq 
detal-
laşdırılmır  və  ya  fərqləndirilmir.  XBT- 
10-un  “Endokrin,  Qidalanma  və 
Metabolik  Xəstəliklərə”  dair  IV  Fəs-
lində  yenitörəmələrin  funksiyalarını 
xarakterizə etmək üçün ayrı-ayrı kodlar 
istifadə  edilir.  Beləliklə,  katexolamin 
sekresiya  edən  feoxromositoma  E27.5 
ilə kodlaşdırılır.  
3. XBT-O təsnifat sisteminin 3-cü
nəşrinin formatı və quruluşu 
XBT-O  həm  topoqrafik,  həm  də 
morfoloji  kodları  özündə  ehtiva  edən 
iki  səviyyəli  təsnifat  sistemidir. 
Topoqrafiya  kodları  yenitörəmələrin 
əmələ gəldiyi birincili sahələri göstərir. 
XBT-O-da  istifadə  edilən  3-  və          
4-simvollu  topoqrafik  kateqoriyalar 
XBT-10  təsnifat  sistemində  bədxassəli 
törəmələri kodlaşdırmaq üçün istifadə 
edilən  kateqoriyalarla  eynidir  (C00-
C80).  Bu  isə  XBT-10-dan  fərqli  olaraq 
qeyri-bədxassəli  törəmələrin  əmələ- 
gəlmə  sahələrinin  kodlaşdırılmasında 
spesifikliyi artırmış olur. Morfoloji kod 
törəmənin  hüceyrə  tipini  və  onun 
bioloji aktivliyini göstərir. Başqa sözlə, 
morfoloji kod törəmənin xüsusiyyətlərini 
təsvir edir.  
XBT-O  aşağıdakı  bölmələrdən  iba-
rətdir: 
1. İstifadə  üçün  təlimat  –  kitabın  bu
bölməsi  diqqətlə  öyrənilməlidir.
Burada  xərçəng  registrləri  və
histopatoloji  laboratoriyalarda  təs-
nifatın  istifadə  qaydaları  təsvir
edirlir.
2. Topoqrafiya - kodlar siyahısı.
3. Morfologiya - kodlar siyahısı.
4. Əlifba göstəricisi.
3.1. İxtisarlar 
Aşağıdakı ixtisarlar kitabda geniş 
istifadə edilib:
 
M – Morfologiya 
ƏGO – Əlavə göstəricisi olmayan 
XBT-O – Onkoloji Xəstəliklərin 
Beynəlxalq Təsnifatı (3-cü nəşr)
3.2. Topoqrafiya - kodlar siyahısı 
XBT-O-nun  topoqrafiya  bölməsi 
XBT-10-un  II  Fəslində  yer  almış  bəd-
xassəli yenitörəmələr bölməsi əsasında 
haz
         ırlanıb.  Topoqrafiya  terminləri           
4  simvollu  C00.0-dan  C80.9-dək  olan 
koddan ibarətdir. Kodda olan nöqtə isə 
topoqrafik  nahiyələrin  althissələrini 
təsvir edir.  
XBT-O-da  istifadə  edilən  topoq-
rafiya  kodunun  quruluşu  Cədvəl  7-də 
təsvir edilib. 
 
XBT-O təsnifat sisteminin 3-cü nəşrinin formatı və quruluşu

8 
3.3. Morfologiya - kodlar siyahısı 
XBT-O-nun  morfologiya  bölməsi 
daha yeni şəkildə təqdim olunub. Yeni 
terminlər  3-cü  nəşrə  əlavə  edilib, 
habelə  ÜST-nin  Hematopoetik  və 
Limfoid 
Xəstəliklərinin 
Təsnifatı 
əsasında  qeyri-Hockin  limfoması  və 
leykemiya  bölmələri  yenidən  işlənib. 
Digər  əlavələr  ÜST-nin  Həzm  Sistemi 
və  Sinir  Sistemi  Xəstəliklərinin 
Təsnifatı üçün edilib.  
Morfologiya  bölməsinin  yenidən 
işlənməsi  zamanı  son  illərin  ədəbiy-
yatında  yer  almış  yeni  terminlərin 
daxil  edilməsi  üçün  müvafiq  səylər 
göstərilib.  Bir  sıra  hallarda  yeni-
törəmələri  təsvir  edən  terminlər  bir 
neçə  təsnifat  sistemindən  götürülüb 
(məsələn,  bədxassəli  limfomalar). 
Qeyd 
edilməlidir 
ki, 
XBT-O 
kodlaşdırma  sistemidir  və  yenitö-
rəmələrin təsnifat sistemi deyildir.  
Morfoloji  kodlar  5  rəqəmdən 
ibarətdir  və  8000/0-dan  9992/3-dək 
dəyişir.  İlk  4  rəqəm  spesifik  histoloji 
termini  təsvir  edir  (Cədvəl  8).  Beşinci 
rəqəm  isə  (“/”  xəttindən  sonra  gələn 
rəqəm)  törəmənin  davranışını  təsvir 
edir,  yəni  törəmənin  bədxassəli, 
xoşxassəli, in situ və ya qeyri-müəyyən 
maliqnant  və  ya  xoşxassəli  potensiala 
malik olduğunu bildirir. 
Ayrıca  olaraq  verilən  bir  rəqəmli 
kod  törəmənin  histoloji  dərəcəsini  və 
ya diferensiasiyasını təsvir edir. Limfo- 
Tam  XBT-O  kodu  10  rəqəmdən  və 
ya  simvoldan  ibarətdir  ki,  bunların 
4  simvolu  topoqrafiyanı,  4  simvolu 
morfologiyanı,  1  rəqəm  törəmənin 
davranışını  və  1  rəqəm  isə  törəmənin 
diferensiasiyası və ya dərəcəsini və ya 
limfoma  və  leykemiya  hallarında  mü-
vafiq ekvivalenti göstərir. Cədvəl 9-da 
nümunə verilib. 
Cədvəl 9. Bütöv kodun quruluşu 
Diaqnostik termin
: 
Aşağı diferensiasiyalı yastı hüceyrəli 
karsinoma, ağciyərin yuxarı payı 
3.4. Kodlar siyahısında XBT-O 
terminlərinin formatı
 
Hər  bir  topoqrafik  və  morfoloji 
termin  kodlu  siyahıda  yalnız  bir  dəfə 
verilir.  Bu  Cədvəl  10-da  nümunələrlə 
göstərilib.  Koda  aid  olan  terminlər 
sırasında  birinci,  qalın  şriftlə  verilmiş 
terminin 
istifadəsinə 
daha 
çox 
üstünlük verilir. 
Məsələn, “parotid və ya qu-laqyanı 
tüpürcək  vəzi”nin  bütün  halları  C07.9 
ilə kodlaşdırılır. Həmin terminin daha 
qalın şriftlə verilməsi onun istifadəsinə 
üstünlük  verildiyini  göstərir. Sinonim 
Onkoloji Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, üçüncü nəşr, birinci baxış
............................................................................. 
C34.1     8070/33 
............................................................................. 
Cədvəl 8. Morfologiya kodunun quruluşu 
Cədvəl 7. Topoqrafiya kodunun quruluşu 
............................................................................. 
___________________________________
C ____  ____ . ____
 nahiyə      alt nahiyə
Misal: 
C50.2
 ____  ____  ____  ____  
/
 ____         ____ 
       histologiya          davranış  dərəcə 
Misal:  yaxşı diferensiasiya olunmuş adenokarsinoma 
 
M-8140 / 3  1
Törəmənin növü      Davranış            Diferensiasiya
       (adeno-)             (karsinoma)   (yaxşı diferensiasiyalı)
___________________________________
malar  və  ya  leykemiyalar  üçün  bu          
bir  rəqəmli  kod  T-,  B-,  Sifir-  və  NK 
hüceyrələri  müəyyən  etmək  üçün 
istifadə edilir.  
Süd vəzi, yuxarı daxili kvadrant
 
       
_____
             
______________________________

9 
termin  olan  “parotid,  ƏGO”  isə 
“Parotid  vəzi”  termini  kimi  aşağıda 
verilir.  Ayrıca  göstərilən  “Stensen 
axarı”  və  “Parotid  vəzi  axarı”  yanaşı 
istifadə  edilən  və  ya  ekvivalent 
terminlər  hesab  olunur.  Onlar  əsas 
terminin  (“parotid  və  ya  qulaqyanı 
tüpürcək  vəzi”)  əvəzində  istifadə 
edilmir  və  onun  sinonimi  hesab 
olunmur. 
Lakin 
əsas 
terminin 
topoqrafik  althissələri  onun  altında 
verilir  və  ayrıca  koda  malik  deyildir. 
Əlifba  sırası  ilə  verilən  siyahıda  isə 
bütün  bu  terminlər,  məsələn,  C07.9 
kodu  altında  cəmləşdirilib.  Eyni  ilə, 
morfoloji 
kodlaşdırmaya 
gəlincə, 
“oksifil  karsinoma”  və  “onkosistli 
adenokarsinoma”  terminləri  “oksifil 
adenokarsinoma”  termininin  sinoni-
midir.  Lakin  “Hürtle  hüceyrəli 
karsinoma”, 
“Hürtle 
hüceyrəli 
adenokarsinoma” və “oksifil hüceyrəli 
follikulyar  karsinoma”  terminləri  isə 
oksifil  hüceyrədən  inkişaf  edən  digər 
karsinoma növlərini təsvir etmək üçün 
istifadə edilir.  
Cədvəl 10. Nömrə sırası ilə kodlaşdırma
 
C07.9
Qulaqaltı  vəzi 
Qulaqaltı vəzi, ƏGO 
Stenson axacağı 
8290/3 
Oksifil adenokarsinoma 
Onkosistli karsinoma 
Onkosistli adenokarsinoma 
Hürtle hüceyrəli karsinoma (C73.9) 
Hürtle hüceyrəli adenokarsinoma (C73.9) 
Oksifil hüceyrəli follikulyar karsinoma (C73.9)
3.5. Əlifba göstəricisi 
Əlifba  göstəricisi  ilə  sadalanma 
həm topoqrafiya (anatomik nahiyələr), 
həm  də  morfologiyanın  (histoloji 
terminlər) 
kodlaşdırılması 
üçün 
istifadə  edilir.  Bu  siyahıya  həm  də 
törəməyə  bənzər  patoloji  ocaqlar  və 
ona  oxşar  hallar  da  daxil  edilir. 
Topoqrafik  kodlar,  adətən,  XBT-10-un 
II  Fəslində  verilmiş  kodun  başlığında 
olan  ilk  hərf  -  C  hərfi  ilə  müəyyən 
olunur. 
Törəmələri 
təyin 
edən 
terminlər həm isim, həm də sifət kimi 
siyahıya  salınıb.  Məsələn,  bazofil 
adenokarsinoma  B  “bazofil”  və  A 
“adenokarsinoma,  bazofil”  kodları  ilə 
əlifba göstəricisində verilir.  
3.6. Əlifba göstəricisinin formatı 
və istifadəsi 
Cədvəl  11-də  XBT-O-da  yer  almış 
terminlər  sütunu  əlifba  sırası  ilə 
verilib.  Üç  və  ya  daha  çox  hissədən 
ibarət  terminlərdə  bir  söz  qabardılır 
(məsələn,  “Abdominal”,  “Ada  hücey-
rəli”  və  “Adamantinoma”)  və  tərki-
bində bu söz olan digər terminlər onun 
altında  sadalanır.  Topoqrafik  (C)  və 
morfoloji  (M)  terminlər  vahid  başlıq 
altında  qarışdırılmır;  hər  bir  qrupdan 
əvvəl  və  sonra  onları  ayırmaq  üçün 
boş sətr buraxılır.  
Yuxarıdakı  misalda  əsas  aparıcı 
termin  “Abdominal”dır.  Bu  söz  bir 
neçə  modifikasiyada  verildiyi  üçün 
“Abdominal”  sözü  qalın  şriftlə  verilir. 
“ƏGO”  termini  isə  həmişə  başlıqdan 
sonra 
birinci 
verilir 
(məsələn, 
“Adamantinoma, ƏGO”).  
Əlifba  göstəricisində  vertikal  boş 
sətr  siyahıda  topoqrafik  terminləri 
morfoloji  terminlərdən  ayırır  və  ya 
qruplaşmanın sonunu göstərir.  
XBT-O təsnifat sisteminin 3-cü nəşrinin formatı və quruluşu
.............................................................................
Qulaqaltı vəzinin axacağı 

10 
Cədvəl 11. Birinci sütun 
 
A 
Abdominal 
C49.4 
C49.4 
C15.2 
C77.2 
aorta 
hissə, boş venanın 
hissə, qida borusunun 
limfa düyünü 
8822/1 
desmoid 
8822/1 
fibromatoz 
C17.1 
C71.0 
C25.4 
Acı bağırsaq 
Adacıq 
Adacıqlar, Langerhans 
Ada hüceyrəli 
8150/3 
8150/0 
8150/0 
8150/0 
8150/3 
8150/1 
8154/3 
adenokarsinoma (C25._)
adenoma (C25._)
adenomatoz (C25._)
xoşxassəli şiş (C25._)
karsinoma (C25._)
şiş (C25._)
və ekzokrin adenokarsinoma, qarışıq 
(C25._) 
Adamantinoma
9310/0 
9310/3 
9261/3 
ƏGO 
bədxassəli 
qamış sümüyünün (C40.2) 
9261/3 
uzun sümüklərin (C40._) 
3.7. Törəməyə bənzər ocaqlar 
və hallar 
Əlifba  göstəricisində  həmçinin 
müəyyən  törəməyə  bənzər  ocaqlar 
(zədələnmələr) və hallar əlifba sırası ilə 
təsvir  edilir.  Bunlar  yenitörəmələrlə 
qarışdırıla bilər: məsələn, onların sonu 
“-oma” ilə bitir və ya onlar xərçəngönü 
hallar hesab edilir. XBT-O təsnifatında 
bu  cür  hallara  və  ocaqlara  morfoloji 
kod  təyin  edilməyib  və  onlar 
təsnifatda  yeddi  defislə  (-------) 
işarələnir, 
çünki, 
həmin 
hallar 
yenitörəmələr  hesab  edilmir.  Əvəzinə 
mötərizədə  Tibbin  Sistemləşdirilmiş  
Nomenklaturasına 
istinad 
(bax: 
SNOMED) qeyd edilir. 
XBT-O-nun  əvvəlki  nəşrlərində 
SNOMED  kodu  verilmişdir.  Lakin 
hazırda  SNOMED-in  ən  azı  iki  nəşri 
istifadə  olunduğundan  və  həmin 
yenitörəmə 
olmayan 
hallar 
və 
ocaqların  kodları  müəyyən  dərəcədə 
fərqləndiyindən,  XBT-O-3-də  spesifik 
SNOMED  kodları  istifadə  edilmə-
mişdir.  
3.8. Limfoma və leykemiya siyahıları 
Limfoma və leykemiyalar yuxarıda 
təsvir  edilmiş  kodlaşdırma  qayda-
larından  istisnadır.  Leykemiya  və 
limfomalarda  çoxsaylı  kombinasiyalar 
olduğundan həmin siyahılar çox uzun 
olardı.  Buna  görə  də  hazırda 
“bədxassəli  limfoma”  üçün  bir, 
“leykemiya”  üçün  də  digər  bir  siyahı 
vardır.  
3.9. ƏGO-nun mənası və 
onun istifadəsi 
ƏGO  (əlavə  göstəricisi  olmayan) 
abreviaturası  və  ya  ixtisarı  topoqrafik 
və  morfoloji  terminlərdən  sonra  qeyd 
edilir  və  XBT-O-nun  bir  çox  his-
sələrində 
rast 
gəlinir. 
Əlifba 
göstəricisində ƏGO birinci qeyd edilir, 
daha  sonra  isə  dəyişən  terminoloji 
sözlər  gəlir.  ƏGO  aşağıdakı  hallarda 
istifadə edilməlidir:  
1. topoqrafik  və  ya  morfoloji  termin
dəyişdirilməmişdir,
2. topoqrafik və ya morfoloji terminlə
birgə  istifadə  edilən  və  başqa
yerlərdə  rast  gəlinməyən  əlamət
vardır,
3. termin ümumən istifadə edilir.
Məsələn, Cədvəl 12-də göstərilib ki,
əlifba  göstəricisində  verilmiş  “adeno-
karsinoma, ƏGO” çoxsaylı əlamətlərlə 
yanaşı  istifadə  edilir  və  hər  birinə 
Onkoloji Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, üçüncü nəşr, birinci baxış
.........................................................................
___________________________________

11 
spesifik  kod  təyin  edilir.  Əgər 
adenokarsinoma diaqnozu təsdiqlənirsə, 
bu  zaman  düzgün  kod  8140/3 
“adenokarsinoma,  ƏGO”  kimi  qeyd 
edilir.  Əgər  diaqnozda  “atipik  adeno-
karsinoma”  və  ya  oxşar  terminlər 
istifadə  edilirsə,  düzgün  kod  yenə  də 
8140/3  olaraq  istifadə  edilir.  Belə  ki, 
sonuncu  halda  “atipik”  sözü  sifət 
olaraq  siyahıda  istifadə  edilməyib. 
Buna görə də, ƏGO termininin kodlar 
siyahılarında  və  əlifba  göstəricisində 
istifadə edilməsi həmin terminin digər 
modifikasiyalarının  başqa  bölmələrdə 
verilməsini göstərir.   
Az hallarda ƏGO verilmiş terminin 
ümumi  mənada  istifadə  edildiyini 
göstərir.  Məsələn,  “endokrin  vəzi”-
ndən  sonra  “ƏGO”-nun  istifadəsi 
(“C75.9  endokrin  vəz,  ƏGO”)  o 
deməkdir ki, digər endokrin vəzlər də  
(məsələn,  hipofiz  vəzi)  onlara  məxsus 
kodlarla sadalanıb.   
Cədvəl 12. ƏGO ilə olan kodların tətbiqi
Adenokarsinoma (həmçinin karsinoma 
bölməsinə baxın)
8140/3      ƏGO 
8140/6      ƏGO, metastatik 
8280/3      asidofil (C75.1) 
8550/3   asinar 
8550/3      asinik hüceyrə  
8370/3      adrenal vəzin qabıq hissəsi (C74.0) 
8251/3      alveolyar (C34._) 
8215/3      anal axacaqların
8215/3      anal vəzilərin
8244/3      və karsinoid, kombinə olunmuş
8244/3      və karsinoid, kombinə olunmuş/qarışıq
8560/3      və epidermoid karsinoma, qarışıq 
8560/3      və yastı hüceyrə karsinoması, qarışıq 
8401/3      apokrin 
8147/3      bazal hüceyrəli (C07._, C08._) 
8300/3   bazofil (C75.1) 
8160/3      öd axarı (C22.1) 
8250/3   bronxiolyar (C34.1) 
8250/3      bronxiol-alveolyar, ƏGO (C34._) 
8420/3      tər vəzi (C44.2) 
8270/3   xromofob
 (C75.1)
3.10. Köhnəlmiş terminlər [obs] 
[obs]  işarəsi  aid  olduğu  terminin 
istifadəsindən  çəkinməyə  çağırır  və 
həmin  diaqnoz  üçün  daha  münasib 
diaqnostik  terminin  olmasını  bildirir. 
Əgər  [obs]  işarəli  termin  diaqnoz 
qoyulması  üçün  istifadə  edilərsə,  belə 
diaqnozun  kodlaşdırılması,  sözsüz  ki, 
mümkündür,  halbuki  çox  böyük 
ehtimalla  bu  terminin  daha  müasir 
variantı  mövcuddur.  Əgər  [obs]  işarəli 
termin  bədxassəli  törəməni  (adətən,  /2 
və  /3  davranış  kodları)  göstərirsə,    ter-
minin köhnəlmiş olmasına baxmayaraq, 
o,  registrə  mütləq  daxil  edilməlidir. 
Bundan əlavə, belə diaqnoz tarixi məlu-
matlardan  istifadə  edən  tədqiqatlarda 
qeyd  oluna  bilər  və  bu  halda  [obs] 
istinad kimi göstərilir. Belə terminlərdən 
bəziləri yenitörəmələrin köhnə adlarıdır. 
Həmin  yenitörəmələr  sonradan  daha 
dəqiq 
təsvir 
olunub, 
məsələn, 
argentaffinoma  [obs]  hazırda  karsinoid 
törəməsi  və  ya  dərəcə  1  neyroendokrin 
törəmə  kimi  (ayrı-ayrı  variantları  təsvir 
edən əlavə kodlarla) qeyd olunur. Digər 
terminlər  isə  həqiqətən  də  qədimidir, 
məsələn,  limfosarkoma  (ilk  dəfə  1890-cı 
ildə  təsvir  edilmiş  və  hazırda  yalnız 
baytarlıqda istifadə olunur).
3.11. Hematoloji bədxassəli 
törəmələr 
XBT-O-nun  3-cü  nəşrində  bütün 
yenitörəmələrin  təsnifatı  yenidən  işlə-
nib  və  yenilənibdir.  Lakin  hematoloji 
bədxassəli  törəmələr  daha  çox  yeni-
lənibdir.  Hematopatologiyada  yeni 
diaqnozların  kodlaşdırılmasına  olan 
tələbat  3-cü  nəşrin  hazırlanmasında 
nəzərə alınıbdır.  
Son  50  ildə  leykemiya  və 
limfomaların bir çox təsnifat sistemləri 
XBT-O təsnifat sisteminin 3-cü nəşrinin formatı və quruluşu
..............................................................................
___________________________________

12 
təklif  edilib.  Onların  bəziləri  klinik 
praktikaya  mühüm  təsir  göstərsə  də, 
digərləri  ümumiyyətlə  istifadə  edil-
məmiş qalıb və ya yaddan çıxarılıbdır. 
Lakin 
əksər 
hallarda 
bütün 
təsnifatlarda  limfoma  və  leykemi-
yaların 
fərqləndirilməsi 
əsasında 
qurulub və bu patologiyaların təsnifat 
sistemləri paralel inkişaf etdirilib.  
Limfomaların  təsnifatları  iki  böyük 
kateqoriyaya bölünür. Törəmələr əsasən 
öz  morfoloji  xüsusiyyətləri,  məsələn, 
hüceyrə ölçüsü və ya forması və  limfa 
düyün  və  ya  digər  toxuma  daxilində 
törəmənin böyümə xüsusiyyəti əsasında 
bir  neçə  altqrupa  bölünür.  Bu  cür 
yanaşma Rappaportun 1955-ci ildə dərc 
etdiyi  təsnifatda  istifadə  edilib.  Həmin 
təsnifat  çox  qabaqcıl  olub  və  normal 
limfositlərin 
funksiyalarının 
başa 
düşülməsində  mühüm  rol  oynayıb. 
Əksinə, Kill təsnifatı, Lyuk və Kollinsin 
təsnifat  sistemləri  maliqnant  limfo-
maların  hüceyrələrinin  yetişməsinin 
dayanması  ideyası  əsasında  tərtib 
edilib.  Həmin  törəmə  hüceyrələrinin 
normal  limfositlərin  diferensiasiyası 
mərhələləri  ilə  müqayisəsi  törəmələrin 
təsnifatının əsasını təşkil edib. Amerika 
Birləşmiş  Ştatlarında  Milli  Xərçəng 
İnstitutunun  İşlək  Tərifi  sistemi 
diaqnozların  müqayisə  üçün  stan-
dartlaşdırılmış  formata  gətirilməsinə 
cəhd  olub.  Təcrübədə  isə  bu  sistem 
törəmələrin  morfoloji  xüsusiyyətlərinə 
əsaslanıb.  
Limfomaların  əksər  təsnifatlarında 
dərəcənin  təyini  sistemi  çoxsaylı 
törəmə  növlərinin  bir  neçə  kate-
qoriyaya  bölünməsi  üçün  istifadə 
edilmişdir  və  əsasən  klinik  praktika 
üçün  nəzərdə  tutulmuşdur.  Lakin 
etiraf  edilməlidir  ki,  müxtəlif  təsnifat 
sistemlərində  təqdim  edilmiş  dərə-
cələndirmə heç də uyğun və müqayisə 
olunan  deyil.  Kill  təsnifatında  yüksək 
və  aşağı  dərəcəli  törəmə  hücey-
rələrinin ölçüsünə aid edilmişdir. Milli 
Xərçəng  İnstitutunun  İşlək  Tərifində 
isə 
yüksək 
bədləşmə 
dərəcəli 
törəmələr  kimyəvi  terapiya  ilə 
müalicəsi mümkün olan daha aqressiv 
törəmələri,  aşağı  bədləşmə  dərəcəli 
limfomalar  isə  gizli  gedişata  malik  və 
çox  vaxt  müalicəsi  mümkün  olmayan 
törəmələri özündə ehtiva edib.  
Fransa-Amerika-Britaniya 
(FAB) 
sistemi  ənənəvi  yaxma  texnikası 
əsasında  hazırlanan  paralel,  lakin 
limfoid  və  miyeloid  leykemiyalar  və 
miyelodisplaziyaların  fərqli  təsnifatını 
təmin etmişdir.  
1990-cı  illərin  əvvəlində  artıq 
məlum  olmuşdur  ki,  mövcud  olan 
təsnifat  sistemləri  bir  sıra  problemlərə 
səbəb  olur.  Müəyyən  edilmişdir  ki, 
limfomaların  dərəcələrinin  istifadəsi 
çox vaxt yanlış nəticələr verir. Təriflər 
formalaşdıqca aşkar olunur ki, limfoid 
leykemiyalarla  limfomalar  arasında 
düşünülən  fərqlər  sünidir.  Belə  ki, 
həmin  təsnifatlarda  hüceyrələrin  əsas 
və  ya  törəmələrin  klinik  fərqləri  yox, 
törəmələrin  yayılma  xüsusiyyətləri 
nəzərə  alınırdı.  Hockin  və  qeyri-
Hockin  limfomaları  arasında  fərqlər 
limfomaların  təsnifatlarının  əsasını 
təşkil  edib.  Lakin  tədqiqatlar  göstərib 
ki,  Hockin  xəstəliyində  törəmə 
hüceyrələri  B-hüceyrələrinin  germinal 
mərkəzlərindən  əmələ  gəlir.  Hockin 
xəstəliyi  bu  səbəbdən  B-hüceyrəli 
limfomanın  fərqli  bir  variantı  kimi 
qəbul edilməlidir.  
Sitogenetik  tədqiqatlarda  leykemi-
ya  və  limfomaların  bir  sıra  növlərinin 
klinik  davranışı  və  patogenezində 
ayrı-ayrı  genlərin  tənzimlənməsinin 
pozulması  ilə  müşahidə  edilən 
xromosom translokasiyaların vacibliyi 
Onkoloji Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, üçüncü nəşr, birinci baxış

13 
 müəyyən edilib.  
Bütün  yuxarıda  qeyd  olunan 
tapıntılar  əsasında  1994-cü  ildə 
Yenilənmiş  Avropa-Amerika  Limfoma 
(REAL)  təsnifatı  çap  edilmişdir.  REAL 
təsnifatında istifadə edilmiş terminlərin 
bir çoxu Kill təsnifatı ilə oxşar olsa da, 
ümumi  konsepsiya  fərqlidir.  REAL 
təsnifatında  klinik-patoloji  halların 
tərifi  morfologiya,  immunfenotip, 
genetik  pozuntular  və  klinik  xüsu-
siyyətlərin  kombinasiyası  üzərində 
qurulub.  Mümkün  kombinasiyaların 
sayının  çox  olmasına  baxmayaraq,  bu 
yanaşma  əsasında  nisbətən  az  sayda 
xəstəliklərin  və  90%-dən  artıq  limfoid 
toxumasının  bədxassəli  törəmələrinin   
təsnifatı  aparıla  bilər.  Hematoloji 
bədxassəli  törəmələrin  ÜST  tərəfindən 
qəbul  edildiyi  təsnifatı  oxşar  yanaşma 
əsasında  aparılır  və  limfoproliferativ 
pozuntulara  dair  bölmə  ümumiyyətlə 
çox oxşardır. Kəskin    miyeloid    ley-
kemiya  (AML)  hallarının    altqruplara  
bölünməsi  sito-genetik pozuntuların
əhəmiyyətini nəzərə alır və “de novo” 
və  miyelodisplastik  AML  arasında 
diferensiasiya aparmağa imkan verir.  
ÜST-nin qəbul etdiyi təsnifatın 3-cü 
nəşri  yekun  təsnifat  hesab  edil-
məməlidir,  lakin  o,  gələcək  təkmil-
ləşdirmələr üçün baza rolunu oynayır. 
Böyük  kateqoriyaların  bir  çoxu,  o 
cümlədən diffuz iri B-hüceyrəli, klinik 
baxımdan  və  müalicənin  nəticəsi  ilə 
bağlı  heterogen  qrup  təşkil  edir. 
Gələcəkdə  bu  patologiyalar  hüceyrə 
və        molekulyar        meyarlara  əsasən 
daha  dərin  altqruplara  bölünəcəkdir. 
Lakin 
hazırda 
bunun 
necə 
yaradılmasına  dair  yetkin  qərar 
yoxdur.  
ÜST-nin  Hematopoetik  və  Limfoid 
Toxumalarının  Törəmələrinin  Təsni-
fatının  4-cü  nəşri  2008-ci  ildə  işıq  üzü 
görüb  və  ona  30  yeni  xəstəlik  daxil 
edilib  (Cədvəl  13).  Mövcud  xəstəliklər 
molekulyar və ya sitogenetik meyarlar 
əsasında  fərqləndirilir.  Həmin  yeni-
liklər bu kitabda da yer alıb.  
XBT-O təsnifat sisteminin 3-cü nəşrinin formatı və quruluşu

14 
Onkoloji Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, üçüncü nəşr, birinci baxış