Umumiy psixologiya

16.4. Pedagogo‘zilmiy, o‘quv-uslubiysalohiyatinioshirishningpsixologikmuammolari
Muhimdavlatvazifasini – “KadrlartayyorlashMilliydasturi”niamalgaoshirayotganzamonaviymaktabo‘qituvchisininghislatlari, uningijodiyfaoliyati XXI asrdashakllanib, asosanamaliyishda, pedagogiktajribalarniegallashjarayonidao‘sibrivojlanaboradi.

Hozirgijamiyatimizdao‘qituvchiningmustaqilravishdabilimlarniegallab, o‘zmalakasinioshiribborishi – birtomondano‘qituvchilikfaoliyatiningborgansarinaqadarmuvaffaqiyatliborayotganliginiko‘rsatsa, ikkinchitomondanmuhimvazifaekanligidandalolatberadi – chunki, bukechiktiribbo‘lmasjarayonshaxsniintellektualqashshoqlikdanqutqaribqoladi.

Psixologiknuqtai-nazardano‘qituvchidoimiyravishdao‘zbilimlarinioshirishbilanshug‘ullanishizarurdir. CHunkio‘qituvchilikmehnatiningasosiyxususiyatihamshudir. Pedagoghardoimodamlarorasidabo‘larkan, ubirinchidan, odamlarniko‘pdanberiqiziqtiribkelayotganhaqiqatnio‘zqarashlaribo‘yichato‘g‘ritushuntiribberishilozim. Albatta, o‘qituvchidagibutariqaqarashlarko‘pyillardavomidagimehnatvahayotfaoliyatijarayonidashakllanadi; ikkinchidan, o‘qituvchiningo‘ziaxborotlarolishuchuno‘quvchilarganisbatancheklanganvaqtimkoniyatigaega; uchinchidan, uo‘tatordoiradagitengqurlaribilanginamuloqotdabo‘lishimkoniyatigaegabo‘lib, ko‘pinchao‘zkasbigaxosqiziqishlarbilanginacheklanibqoladi.

Ta’limningbarchako‘rsatkichlari, Z.I.Kalmыkovaningta’kidlashicha, anglashtezligiga, yangivazifalarhalqilinishigaerishishmumkinbo‘lgananiqma’lumotlarhajmiga, unibevositahalqilishdagibosqichlarsoniganatijagaerishishgayordamberuvchima’lumotlarmiqdori, Shuningdek, masalanihalqilishuchunsarflanganvaqtmiqdori, o‘z-o‘ziningbiliminioshirishqobiliyati, ishchanlikvachiniqqanlikdarajasigabog‘liq.

Buo‘rindaA.K. Markovataklifetganbilimegallashko‘rsatkichlarihammuhimahamiyatgamolikdir:

Buko‘rsatkichlarasosidao‘zlashtirishnianiqlashuslubiishlabchiqilganbo‘lib, Z.I.Kalmыkovafikricha, uningasosiniquyidagiko‘rsatkichlartashkiletadi:

- Diagnostikkompleksamalgaoshirilib, u “analitik” emasbalki “sintetik” yo‘lgasuyanishilozim;

- Diagnostikauslublaritabiiyo‘qitishtajribalaridaqo‘llanilayotgano‘quvmateriallarigatayanishi, ijobiyxususiyatlarilaboratoriyatajribalariqat’iybog‘lanishilozim, ayniqsa, sinovnatijalariniqaydqilishda, miqdorvasifattahlillarinijarayonvaqtidabelgilabborishda, echilishusullarivako‘rsatilayotganyordamniyozibborishdaqat’iyaniqliktalabqilinadi;

- Muammolio‘quvjarayonidailojiborichaqolganbarchashartlartenglashtirilganholatdata’limdiagnostikaqilinadi;

- Diagnostiktajribavaqtiuniqaydqilishtalabqilingandachegaralanmasligilozim;

- Individualvajamoaviydiagnostikjarayonlarnibirgalikdako‘ribchiqishta’limjarayoninito‘liqvaaniqko‘rsatibberaoladi.

O‘qituvchiningmustaqilbilimegallashideganda, uningo‘zbilimlarinidoimiyravishdakasbiyvaumummadaniyaxborotlarbilanto‘ldirib, o‘ziningindividualijtimoiytajribasinikengmikyosdadoimoyangilabborishitushuniladi.

Odatdaaksariyato‘qituvchilarmustaqilbilimegallashzarurliginitushunganholda, undanmuvaffaqiyatlifoydalanadilar.Buningmotivlariodatdapedagogikfaoliyatjarayonidao‘qituvchioldidayuzagakeladiganmuammolarnianglabolishnatijasidashakllanadi. Ko‘phollardabundaymotivlaro‘qituvchilarniqandayo‘qitibvaqandaytarbiyalashkerak, deganxohish-istaklartariqasida, fanningoxirgiyutuqlari, o‘ziningpedagogikmahoratinitakomillashtirishehtiyojitug‘ilishimunosabatibilanshakllanaboradi.

SHubilanbirgayaqqolko‘zgatashlanibturganayrimhollardanko‘zyumaolmaymiz. Masalan, o‘qituvchilarommasiningma’lumkismimustakilizlanishdabo‘lib, o‘zbilimsaviyasinioshirishbilanfaolshug‘ullanmaydi, malakasinioshirishgaintilmaydi, ba’zilarmuayyanbilimlarsohasidataraqqiyotdanbutunlayortdaqolmokdalar. Bundayo‘qituvchilaro‘sibkelayotganYoshavlodningta’limvatarbiyataraqqiyotigajiddiyzararkeltiradilar.

Bumammonihaletishdaasosiyvazifamalakaoshirishtizimizimmasigatushadi. Respublikamizdaxalqta’limixodimlariningmalakasinioshirishinstutlariningtarmoqlarijoriyetilgan, bularAvloniynomidagixalkta’limixodimlariningmalakasinioshirishMarkaziyinstituti, Toshkentshaharxalqta’limixodimlariningmalakasinioshirishinstitutivaviloyatlardagixalqta’limixodimlariningmalakasinioshirishinstitutlaridir. Xalqta’limidagibutizimningasosiyvazifasidoimiyravishdao‘qituvchikadrlarningmalakasinioshirish, o‘qituvchikadrlarnio‘zlariningkasbigaxosbilimsaviyasini, ko‘nikma, malakalarini, ma’naviyatvama’rifatini, shubilanbirqatordaiqtisodiy, ekologikvahuquqiyma’lumotinioshirishgada’vatetuvchiijtimoiypsixologiksohalarnirivojlantiribborishdaniboratdir.

O‘qituvchiningmustaqilbilimegallashivamalakasinioshirishpedagogikfaoliyatningsamaradorliginioshirishdazaruriyshartlardandir.

MuhimDavlatvazifasini – kadrlartayyorlashMilliyDasturiniamalgaoshirayotganzamonaviymaktabo‘qituvchisininghislatlari, uningijodiyfaoliyatikiribkelayotganXXI asrdashakllanib, asosanamaliyishda, pedagogiktajribalarniegallashjarayonidao‘sib-rivojlanaboradi.

SHubilanbirgao‘qituvchidoimiyravishdao‘zmalakasinioshirib, o‘zishiningmuvaffaqiyatiniyuqoridarajadata’minlashgayordamberadiganshaxsiyhislatlarinitarbiyalabborishizarur.

SHayxNajmiddinKubro «Eymo‘min, haqiqiykomillikyuzagakelgungaqadarbirg‘ayratvahikmatbilansayrisulukqilishlozim. Buyo‘lparishonlik, yalqovlikvatanballikniko‘tarmaydi, zohir, birlikvabutunliknitalabqiladi. Soyirlargayaxshilabqara, parishonvasustlashganlaryo‘ldailgarilayolmaydilar. Buyo‘lmuhabbatahlidang‘ayratli, elibyuguruvchivauzluksizharakatdabo‘lganlarningravishidir» debko‘rsatgan.

SHayxNajmiddinKubroningtasavvufnazariyasiniboyitishgaqaratilganushbupurma’nofikrlariaynipaytdao‘ziningijtimoiy-pedagogikqiymatibilanhamajralibturadi. G‘ayratli, hikmatliinsonijtimoiyfaol, jamiyatrivojigao‘zulushiniqo‘shaoladiganshaxssifatidatanolinganbo‘lsa, yalqov, tanbal, parishoninsonlarxalqnazaridanchetdaqolibketganligibilanbugungikundahamo‘ziningtegishlibahosiniolmoqda.

BuboradahazratiBahouddinNaqshband “CHaqmoqtoshqo‘limizgaberilgan, faqatharakatqilishkerak, tokinatijahosilbo‘lsin” debta’kidlaganlar. Bufikrbilanuijtimoiytarbiyaningo‘rnigaishoraqiladi, to‘g‘ritarbiyaningmohiyatini, uningsamarasinianiqo‘xshatishlarbilanasoslabberadi.

Hozirgizamonilm-fantaraqqiyotinibuyukallomalaryaratganbirnechaqimmatliasarlarisiztasavvurqilibbo‘lmaydi. Bunodirasarlarbirnechaasrlarilgariyaratilganbo‘lsa-da, o‘zqimmatiniyo‘qotganemas.

Pedagogikfaoliyatdagimuhimjihatlardanbiribupedagogikqobiliyatdir.