Uo’K 11. 124 Kbk 5ya2+81. Lat-4 Tuzuvchilar

Leksik minimum

abdomen, inis n
qorin

caput, itis n
bosh

chiasma, atis n
kesishma

corpus, oris n
tana, gavda

crus, cruris n
boldir; oyoqcha

diaphragma, atis n
diafragma

femur, oris n
son, son suyagi

foramen, inis n
teshik

glomus, eris n
koptok

hepar, atis n
jigar

occiput, itis n
ensa

pectus, oris n
ko‘krak

stroma, atis n
sinch

systema, atis n
tizim

tempus, oris n
chakka

tegmen, inis n
qoplama

viscus, eris n
ich, botin

zygoma, atis n
yonoq

Istisno so‘zlar

lien, lienis m
taloq

ren, renis m
buyrak

1.11-rasm YURAK-QON TOMIR VA LIMFA SISTEMASI

Nazorat savollari:

1.III turlanish Neutrum rodiga tegishli otlar Nom. Sing. da qandayqo’shimchalarga ega ?
2.III turlanish Neutrum rodiga oid otlarning Gen. Sing. da yasalishida qanday qo'shimcha oladi?
3. I-II guruh sifatlari III turlanish Neutrum rodidagi otlar bilan qanday moslashadi?.
5.III turlanishdagi otlarning negiziniqanday aniqlash mumkin?
6.III turlanish otlarning lug'at shakli qanday yoziladi?
Ne noceas, si juvare non potes. – Zarar yetkazma, gar yordam bermasang.
Mens sana in corpore sano. – Sog‘ tanda sog‘lom aql.

§10. I-V turlanishdagi ot va sifatlarning bosh kelishik ko‘plik formasi (Nominativus pluralis).

Maqsad: Ot va sifatlarning bosh kelishik ko‘plik formasidagi qo’shimchalarini bilib olish. Sifatlarni otlar bilan bosh kelishik ko’plikda moslashtira olish.

Bosh kelishik ko‘plik formasi

1. Jadval yordamida otlarning bosh kelishik ko‘plik, turlanish va rodlarda o‘zgarishlarni kuzating:

Turlanish Rod	m	f		n
I		-ae
II	-i			-a
III	-es		-a, -ia (-e, -al, -ar qo‘shimchali otlar)
IV	-us			-ua
V		-es

Berilgan misollarni tahlil qiling:

Lug‘at shakli	Turlanish	Negiz	Nom. pl.
vertebra, aef	I	vertebr-	vertebrae
sulcus, im	II	sulc-	sulci
ligamentum, in	II	ligament-	ligamenta
dens, dentism	III	dent-	dentes
cartilago, inisf	III	carilagin-	cartilagines
foramen, inisn	III	foramin-	foramina
processus, usm	IV	process-	processus
genu, usn	IV	gen-	genua
facies, eif	V	faci-	facies

2. Jadval yordamida otlarning bosh kelishik ko‘plik shaklining yasalishiga diqqat qiling.
Otlarning bosh kelishik ko‘plik shaklini yasash uchun quyidagi amallar bajariladi:
1) otning lug‘at shakli olinadi;
2) turlanishi aniqlanadi;
3) negizi ajratiladi;
4) negizga bosh kelishik ko‘plik qo‘shimchasi qo‘shiladi.
3. Jadval yordamida sifatlarning bosh kelishik ko‘plik qo‘shimchalarining rodlarda, guruhlarda va qiyosiy darajada o‘zgarishini kuzating:

Rod	Birinchi guruh (I-II turlanish) va orttirma daraja	Ikkinchi guruh (III turlanish)	Qiyosiy daraja (III turlanish)
m	-i	-es	(ior)-es
f	-ae
n	-a	-ia	(ior)-a

4. Jadval yordamida sifatlarning bosh kelishik ko‘plik shaklining yasalishiga e’tibor bering:

Nom. Sing.	Guruh	Turl.	Rod	Negiz	Nom. Plur.
pilosus	I	II	M	pilos-	pilosi
pilosa	I	I	F	pilos-	pilosae
pilosum	I	II	n	pilos-	pilosa
vertebralis	II	III	m, f	vertebral-	vertebrales
vertebrale	II	III	n	vertebral-	vertebralia
simplex	II	III	m, f	simplic-	simplices
simplex	II	III	n	simplic-	simplicia
posterior	qiyosiy daraja	III	m, f	posterior	posteriores
posterius	qiyosiy daraja	III	n	posterior	posteriora

Sifatlarning bosh kelishik ko‘plik shaklini yasash uchun quyidagi amallar bajariladi:
1) sifatlarning lug‘at shakli olinadi;
2) uning guruhi yoki darajasi aniqlanadi;
3) uning turlanishi aniqlanadi;
4) uning rodi aniqlanadi;
5) uning negizi ajratiladi;
6) bosh kelishik ko‘plik qo‘shimchasi qo‘shiladi.

Nomenklaturada uchraydigan qisqartmalar

Singularis			Pluralis
Qisqartma	So‘zning to‘liq shakli	Qisqartma		So‘zning to‘liq shakli
A.	Arteria	Aa.		arteriae
B.	Bursa	Bb.		bursae
Fasc.	Fasciculus	Fascc.		fasciculi
For.	Foramen	Forr.		foramina
Gangl.	Ganglion	Gangll.		ganglia
Gl.	Glandula	Gll.		glandulae
Lam.	Lamina	Lamm.		laminae
Lig.	Ligamentum	Ligg.		ligamenta
M.	Musculus	Mm.		musculi
N.	Nervus	Nn.		nervi
Nucl.	Nucleus	Nucll.		nuclei
R.	Ramus	Rr.		rami
Reg.	Regio	Regg.		regiones
Seg.	Segmentum	Segg.		segmenta
Sul.	Sulcus	Sull.		sulci
Sut.	Sutura	Sutt.		suturae
Tr.	Tractus	Trr.		tractus
Tun.	Tunica	Tunn.		tunicae
V.	Vena	Vv.		venae
Vag.	Vagina	Vagg.		vaginae

Mashqlar

I. Otlarni qaysi turlanishga mansubligini aniqlang, Nom. pl. hosil qiling:
pyramis, idis f; cellula, ae f; dens, dentis m; facies, ei f; os, ossis n; gyrus, i m; cornu, us n; septum, i n; ductus, us m; gingiva, ae f; sectio, onis f; bursa, ae f; crus, cruris n; t(a)enia, ae f; folliculus, i m; plexus, us m; appendix, icis f; ampulla, ae f; recessus, us m.
II. Lotin tiliga tarjima qiling, lug‘at shaklini ko‘rsating:
nomlar, segmentlar, kesiklar, gardishlar, sinxondrozlar, venalar, tizimchalar, qinlar, asablar, tishlar, yo‘llar, kirish teshiklari, so‘rg‘ichlar, qirg‘oqlar, kesishmalar, liqildoqlar, choklar, o‘tkir qirralar, pushtalar, qovurg‘alar, falangalar, o‘ymalar, sinuslar, bezlar, to‘siqlar, bo‘g‘imlar, egatlar, sohalar, tolalar, barmoqlar, chuqurlar, poyalar, o‘zaklar, yaproqlar, botiqlar.
III.Lotin tiliga tarjima qiling:
A. mushaklar: bosh, ko‘z, til, tanglay, bo‘yin, hiqildoq orqa, ko‘krak, qorin, chanoq diafragmasining, yuqori a’zoning, ko‘z olmasining; aylantiruvchi mushaklar: bo‘yinning, ko‘krakning, belning; suyaklar: yuz, kalla suyagining, yuqori a’zo, qo‘l kaftining , oyoq kaftining , belbog‘ning, ko‘krak qafasi; venalar: miyaning , ko‘prikning, miyacha;kesiklar:gipotalamusning.
B. katta bosh miya pushtalari, miyachayaproqlari, kalla liqildoqlari, qoplama kesishmasi, gavhar nurlari, bosh sohalari, teri egatlari, ko‘prik o‘zaklari, chambar ichak tasmalari, jigar boylamlari, kalla suyagining choklari, teri tutqichlari, tizza venalari, hiqildoq tog‘aylari, ayrisimon bez bo‘lakchalari, buyrak venalari, kalla sinxondrozlari, kamalak parda burmalari, burun tog‘aylari, o‘pka alveolalari, kekirdak tog‘aylari, og‘iz bezlari, ko‘krak qafasi bo‘g‘imlari, nog‘ora parda shoxlari, o‘rta dumba mushagi haltalari, o‘t pufagi shilliq pardasining burmalari, yuqori a’zo mushaklari.
IV.Nom. pl. dagi otlar bilan moslashgan sifatlarni belgilang, tarjima qiling:
nodi (lumbales, lymphatici, pectoralia, epigastrici, pulmonales, dextri, internae, iliaci, occipitales, profunda, mastoidei, regionales); papillae (linguales, conicae, fungiformes, vallatae, filiformes, foliatae, flava, palmaria, cruciata, intercarpei, alaria, radiata, dorsalia, supraspinalia, costoxiphoidea); dentes (acustici, incisivi, molares, longae, canini, premolares, decidui, permanentes, majores, brevia, minores); plexus (iliaci, rectales, inferiores, gastricae, medii, vesicales, medianae, viscerales, vasculares); foramina (ethmoidalia, minora, nervosae).
V. O‘zbek tiliga tarjima qiling:
A. musculi subcostales, glandulae labiales, tubercula dentis, dens caninus, pyramides renales, venter posterior, venulae rectae, sinus intermedii, cellula anterior, ganglia cardiaca, plicae gastricae, nervi craniales, nervi spinales.
B. spatia interglobularia, nomina anatomica, venae intercoslaes anteriores, canaliculi dentales, ductus sublinguales minores, crura ossea, arteriae ciliares posteriores longae, vasa sinusoidea lienis, facies articulares, labia oris, juga alveolaria, valvulae venosae, alveoli denales.