Urganch davlat pedagogika instituti

1. Eshitish sezgilari
Eshitish sezgilari tovushlarni eshitishdan iborat bo`lib, musikaviy va shovkinli tovushlarni aks ettiradi. Odatda tovushlar oddiy va murakkab turlarga bo`linadi, ularning birinchisi tonlar, ikkinchisi esa bir necha tondan tashkil topadi. Tonlardan biri asosiy ton xisoblanadi va tovushning balandligini, kuchini belgilaydi, boshkalari kushuluvchi tovushlar sanalib, ular obertonlar deyiladi. Musika asboblaridan taralayotgan tovushlarning o`ziga xosligi Fan tilida tembr deb ataladi. Xatto nutq tovushlari xam oxangli tovushlar (unli tovushlar) yoki shovkinlardan (undosh tovushlar) tashkil topgan bo`ladi.
Eshitish sezgilari organi qulok bo`lib, tashki kulok (kulok suprasi bilan) tashki kulok (kulok suprasi bilan eshituv yo`lidan iborat), urta kulok (nogora parda va unga yopishgan uchta suyakcha, bolgacha, sandon va o`zangidan tashkil topgan), tashki kulok xavo tulkinlarini yiguvchi karanay vazifasini bajaradi. Nogora parda va unga yopishgan suyakchalar xavo tulkinlarini ichki kulokka o`zatadi. Urta kulok maxsus yo`l orkali ogiz va burun bushligi bilan to`tashgan bo`ladi. Ichki kulokning yukori ksmi uchta yarim doira kanaldan, urta qismi kameradan va patski qismi chaganokdan tashkil topgandir.
a) eshitish sezgilarining fizik sabablari.
Xavo tulkinlarining harakati tufayli tovush chikaruvchi jismlar tebranganida eshitish sezgilari xosil bo`ladi. Agarda musikaviy tovushlar xavo tulkinlarining tekis, ritmik harakatlari natijasida vujudga kelsa, shovkinlik tovushlar esa ularning notekis harakatlari esa ularning notekis harakatlaridan tug`iladi.
3.Xid bilish sezgilari
Xid bilish sezgilariga xidlarni xis qilish kiradi va ularning organi kovagining yukori tamoni xisoblanib, bu erda xid bilish xujayralari hamda sezuvchi nerv tarmoqlari joylashgan, ular shillik pardaga botib turadi.
Xidli moddalar sezuvchi nervni ko`zgaydi, xid bilish markazi bosh miya yarim sharlari orka yuzasining patski qismida mavjud deb taxmin kilinadi. xidli moddalar xid bilish xujayralariga gaz xolatida ta'sir etib, kimyoviy reaktsiyalar yo`li bilan ularni ko`zgatadi (ularning barchasi buglanadi va eriydi).