Urganch davlat universiteti

4. Ijtimoiy ta’minot huquqi o’quv kursi va qonunchilik tarmoG‘ining tizimlari.

5. Ijtimoiy ta’minot huquqi kursining boshka huquqiy va iktisodiy fanlar bilan uzaro munosabati
Fuqarolarning ijtimoiy ta’minot olish huquqi va uning amalga oshirilishi

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 39-moddasida “Har kim kariganda, mexnat layokatini yukotganda, shuningdek bokuvchisidan maxrum bulganda va qonunda nazarda tutilgan boshka xollarda ijtimoiy ta’minot olish huquqiga ega” deb e’lon kilingan. Ushbu konstitutsiyaviy huquq Fuqarolarimizning eng muxim ijtimoiy va iktisodiy huquqlaridan biri sifatida davlatimiz tomonidan xar tomonlama kafolatlab kuyilgan. Mamlakatimizda 3 mln. 600 mingga yakin Fuqaro davlat pensiyalari bilan ta’minlanganlari, millionlab oilalar va boshka moddiy xamda ijtimoiy yordamlar bilan kamrab olinganlari, ana shu maksadlar uchun byudjet mablaG‘laridan salmokli moliyaviy mablaG‘lar sarf-xarajat kilinayotgani, ijtimoiy ta’minot va ijtimoiy ximoyaning zarur infratuzilmasi shakllantirilgani va samarali ishlab turgani, bu soxada maxsus vakolatli markaziy va maxalliy davlat organlari, Fuqarolarning uzini uzi boshkarish organlari faoliyat yuritayotganlari ijtimoiy ta’minot va ijtimoiy ximoya soxasidagi ishlarimiz kulami nakadar keng ekanini anik-ravshan kursatib turbti.

2018 yilda Byudjetdan tashkari pensiya jamG‘armasining daromadlari 5,326 trln sumni tashkil etgan bulsa, shundan 3,322 trln sumi yagona ijtimoiy tulov xisobidan, 975,8 mlrd sum tovarlar realizatsiyasidan olinadigan majburiy badallardan, 532,5 mlrd sum Fuqarolarning majburiy suG‘urta badallari xisobidan tashkil topgan.

SHuni kayd etish joyizki 2011 yilgi davlat byudjeti xarajatlari tarkibida ijtimoiy ta’minot va ijtimoiy muxofaza maksadlariga muljallangan mablaG‘lar muxim urin tutadi.

Ijtimoiy ta’minot va ijtimoiy ximoya kulami muntazam ortib borayotgan va shu maksadlar uchun mablaG‘lar ajratilishi kupayayotgan sharoitda bu mablaG‘lardan tejab-tergab, urinli foydalanish, bu soxada qonunbuzarlik va talon-tarojliklarga yul kuymasliq ijtimoiy adolat va qonuniylikni ta’min etilishi Fuqarolarimizning ijtimoiy ta’minotga bulgan huquqlari kafolatlaridan sanaladi.

Ijtimoiy ta’minot huquqi fan soxasi sifatida Fuqarolarni turli shakllarda ijtimoiy ta’minlash, ijtimoiy ta’minotning amalga oshirilishi bilan mashG‘ul bulgan davlat organlari tizimi, ularning ishlash rejimi, axolini ijtimoiy ta’minlash masalalarini huquqiy tartibga solish jarayonining xususiyatlari, bu jarayonning rivojlanish tendensiyalari, muammolari, bu muammolarni xal etilish masalalari, ijtimoiy ta’minot va yordam shakllari, ularning yanada takomillashtirilishi, ijtimoiy ta’minotning amalga oshirilish usullarini xayotning uzgaruvchan sharoitlariga moslashtirish kabi nazariy masalalar xamda ularning amaliyotga tatbik etish muammolari bilan shuG‘ullanadi.

Avvalo, «ijtimoiy ta’minot» va «ijtimoiy ta’minot huquqi» tushunchalari tuG‘ri anglab olinmoG‘i lozim.

Ijtimoiy ta’minot deganda asosan davlat yuli bilan Fuqarolarni ta’minlash va kullab-kuvvatlash, davlat ijtimoiy ta’minot tizimlari nazarda tutiladi. Ammo bugungi kunda ijtimoiy ta’minotning boshka kurinishlari xam yuzaga kela boshladi. Xususan, Uzbekistonda «Nuroniy», «SoG‘lom avlod uchun», «Maxalla», Bolalar va boshka ijtimoiy jamG‘armalarning tashkil etilganligi; turli korxonalar, tashkilotlar, ayrim Fuqarolar tomonidan xayr-exson tarzida turli yordamlar, tadbirlar uyushtirilayotganligi nodavlat ijtimoiy ta’minot tizimlarini xam asta- sekin shakllantirib borilayotganligidan, axolining yordamga muxtoj, zaif katlamlarini ijtimoiy ximoya kilishda. ularning urni, salmoG‘i ortib borayotganligidan darak beradi.

Bularning barchasi «ijtimoiy ta’minot» tushunchasi mazmunan kengayib va boyib borayotganligidan, uzida bozor munosabatlaridan kelib chikuvchi xususiyatlarni tularok aks ettirayotganligidan nishonadir.

«Ijtimoiy ta’minot huquqi» tushunchasiga kelsaq bu tushuncha «ijtimoiy ta’minot» tushunchasi bilan bevosita boG‘lik bulib, uning bir kirrasini, ya’ni ijtimoiy ta’minotning amalga oshirilishiga oid tashkiliy-huquqiy shakllarni, qonunchilik tizimini, ijtimoiy ta’minotni amalga oshiruvchi davlat, tegishli xollarda esa jamoat organlari tizimini uzida aks ettiradi.