UŞaqlarin hüquqlari və jurnaliSTİka praktikasi hüquqlara əsaslanan perspektiV

BÖLMƏ 2: uşaqların hüquqları və peşəkar jurnalistika praktikası

Uşaqların Hüquqları və Jurnalistika Praktikası – Tələbənin İstiqamətləndirilməsi

67

Azyaşlı əsgərlərə dair məsələ mediada əsas 

süjetə çevrilmişdir. Əsgərlər qismində uşaqla-

rı əhatə edən süjetlər nəinki uşaqların hüquqla-

rı perspektivindən, eləcə də müharibə və vətəndaş 

qarşıdurması şəraitində xəbərlərin verilməsi üçün 

başlıca etik məsələlər baxımından əsas və komp-

leks məsələləri qarşıya qoyur. 

Məsələlər sensasiyalılığın üzərində mərkəzləşir. 

Qeyri-münaqişə ərazisində göstərilməməklə, 

münaqişə zonasında olan uşaqların təsvirlərini 

nümayiş etdirmək düzgündürmü? Hərbi mundir 

geyinən və təxminən özü boyda Kalaşnikov tip-

li avtomatı daşıyan 11 yaşlı oğlanın təsviri cid-

di məsələləri qarşıya qoyur, yoxsa məhz başlıca 

xoşməramlı obraz yaradır? Azyaşlı əsgərləri nüma-

yiş etdirərkən bu uşaqların cəmiyyətə yenidən in-

teqrasiya edilməsinə doğru göstərilən səylərin işıq-

landırılması da jurnalistlərin xidməti vəzifəsidirmi? 

Azyaşlı əsgər davamlı bir süjetdir. Digər uzun 

müddətli süjetlər kimi media yorğunluğu süjetin 

yaddaşlardan silinməsinə gətirib çıxara bilər. Lakin 

jurnalist müxtəlif aspektləri, o cümlədən bu uşaqla-

rın necə yenidən inteqrasiya olunduğunu nəzərdən 

keçirməli və ictimaiyyətin qarşısında bu məsələnin 

qoyulması üçün yollar axtarmalıdır.  

2000-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Uşaq 

Hüquqları haqqında Konvensiyaya nəzərən si-

lahlı münaqişədə olan uşaqların cəlb edilməsi 

üzrə Qeyri-İcbari Protokolu qəbul etmişdir. Adı 

çəkilən Protokol 18 yaşından aşağı uşaqların ic-

bari surətdə səfərbər edilməsini və onların hərbi 

əməliyyatlarında istifadəsini qadağan edir. Hazır-

da bu, 110-dan çox ölkə tərəfindən ratifikasiya edil-

mişdir. 

Dünyanın silahlı münaqişələrdə olan təxminən 

300,000 oğlan və qızın toplanılması və istifadəsi 

sərt beynəlxalq reaksiyanı tələb etməklə uşaqların 

hüquqlarının pozulması kimi hazırda geniş şəkildə 

qəbul edilir.  

Silahlı münaqişə bir sıra üsullarla uşaqları öz 

uşaqlıq dövrünün itirməsinə səbəb olur. Əsgərlər 

kimi səfərbər olunan uşaqlar təhsil və müdafiədən 

məhrum edilirlər və çox vaxt mühüm səhiyyə 

xidmətlərindən yararlana bilmirlər. Öz ailəsindən 

kənarda qalan və ya ayrılan uşaqlar oxşar 

məhrumiyyətlərlə qarşılaşırlar. Münaqişə uşaqların 

zorlanmaya, zorakılığa və istismara məruz qalmaq 

riskini artırır. Seksual zorakılıq müharibə silahı kimi 

tez-tez istifadə olunur. 

Hətta öz evlərində öz ailələri ilə birlikdə qala 

bilən uşaqlar maddi-texniki infrastrukturun dağıl-

masına görə məktəbdən, tibb müəssisələrindən 

və müdafiədən təcrid olunma riski ilə üzləşə bilər, 

münaqişə və ya özünün qalıqları – o cümlədən ye-

rüstü minalar və partlamamış hərbi sursatların 

səbəb olduğu səhiyyə və təhsil sistemlərinin çatış-

mazlığı və fərdi müdafiəsizlikdən əziyyət çəkirlər. 

Dünyanın iyirmidən çox ölkəsində uşaq-

lar müharibənin bilavasitə iştirakçıları hesab 

edilirlər. Dəhşətli zorakılığa tez-tez məruz qalmaq-

la, təxminən 200,000-300,000 uşaq hazırkı si-

lahlı münaqişələrdə qiyam qrupları və hökumət 

qüvvələri üzrə əsgərlər kimi qulluq edirlər. Bu gənc 

döyüşçülər hazırda bölgələrdə gedən müharibənin 

bütün cəbhələrində iştirak edirlər. Onlar AK-47 və 

M-16 tipli avtomat silahlarını əllərində tutaraq dö-

yüşün ön xəttində olur, insan mina axtarıcısı kimi 

xidmət edir, ümidsiz missiyalarda iştirak edir, azuqə 

və sursat daşıyır və casus və ya müşahidəçi kimi 

rol oynayırlar. 

Məsələn, minlərlə uşaq Nepalda gedən 10 il-

lik vətəndaş müharibəsi zamanı Nepal Kommu-

nist Partiyası (Maoçular) tərəfindən səfərbər edil-

mişdir. Uşaqlar ön cəbhələrdə xidmət etmişlər, si-

lahlara dair təlimlər keçmişlər və Maoçular üçün 

hərbi və maddi-texniki təminat öhdəliklərini yerinə 

yetirmişlər. Hətta 2006-cı ilin noyabr ayında 

hökumətlə hərtərəfli sülh sazişinin imzalanmasın-

dan sonra, Maoçular uşaqların səfərbər olunmasını 

davam etdirirlər və onların öz qüvvələrindən tərxis 

olunmasından imtina edirdilər. 

ЯСАС АРАШДЫРМА ПРЕДМЕТЛЯРИ 

•

 Азйашлы ясэярляр бир версийа кими 

•

 Контекст, мцщарибя, мцлки позьунлуг, вятяндаш ъямиййятинин сцгуту 

•

 Азйашлы ясэярляр барядя мясялянин сенсасийалашдырылмасы  

•

 Баъарыгларын диэяр сцжетляря шамил едилмяси  

6. UŞAQLAR SİLAHLI MÜNAQİŞƏDƏ 

68

Burundidə 13 illik vətəndaş müharibəsi zama-

nı uşaqlar səfərbər olunmuş və münaqişədə bü-

tün tərəflərin döyüşçüləri və ümumi dəstəyi kimi 

istifadə edilmişdir. 3000-dən çox uşaq tərxis olunsa 

da, bir qiyam qrupu, Milli Azadlıq Qüvvələri (For-

ces Nationales pour la Libération, FNL) uşaqla-

rın döyüşçülər kimi və müxtəlif logistika tapşırıqla-

rı üzrə istifadə olunmasını davam etdirirlər. Bunun-

la yanaşı, Milli Azadlıq Qüvvələrində xidmət etmiş 

və ya xidmət etməkdə təqsirləndirilən onlarla uşaq 

heç bir yardım olmadan hökumət həbsxanasında 

saxlanılır. 

Uşaqların fiziki cəhətdən zəif olmasına və asan-

lıqla qorxudulmasına görə onlar tipik itaətkar əsgər 

rolunu oynayırlar. Bir çoxları oğurlanır və ya zor-

la səfərbər olunur və ölüm təhlükəsi hədələnərək 

əmrlər yetirməyə tez-tez məcbur edilirlər. Digərləri 

ümidsizlikdən silahlı dəstələrə qoşulurlar. Cəmiyyət 

münaqişə zamanı tənəzzül etdikcə – uşaqla-

rı məktəbdən kənarlaşdırdığına, onları evlərindən 

uzaqlaşdırdığına və ya ailə üzvlərindən təcrid 

etdiyinə görə – çoxsaylı uşaqlar silahlı dəstələri 

yaşamaq üçün ən optimal şans kimi qavrayırlar. 

Başqaları yoxsulluqdan yaxa qurtarmağa və ya-

xud qətlə yetirilmiş ailə üzvlərinin intiqamını almaq 

üçün hərbi qüvvələrə qoşulmağa cəhd edirlər. 

Beynəlxalq qanunvericiliyin möhkəmləndirilməsi 

və BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən uşaqla-

rın hərbi səfərbərliyi probleminin tanınması mü-

hüm nailiyyətlər hesab edilir. Lakin belə təşəbbüslər 

uşaqlara, onların ailələrinə və icmalara mü-

hüm səfərbərlik alternativlərini irəli sürən prakti-

ki tədbirlərlə tamamlanmalıdır ki, bu da uşaqla-

rın azad olunmasına və tərxis edilməsinə başlıca 

önəm verir və onların cəmiyyətə yenidən inteqrasi-

ya edilməsini dəstəkləyir. 

АЗЙАШЛЫ ЯСЭЯРЛЯР БАРЯДЯ ФАКТЛАР 

Дягиг рягямлярин олмамасына бахмайараг, 18 йашындан ашаьы йцз минлярля ушаглар щюкумят 

гцввяляриндя вя йа силащлы гийам дястяляриндя хидмят едирляр. Бязиляри сяккиз йашына кими кичик 

олурлар. 

2001-ъи илдян етибарян, дцнйанын тяхминян щяр бир реэионунда 21 давамлы вя сон силащлы 

мцнагишялярдя азйашлы ясэярлярин иштиракы щагда мялумат верилмишдир. 

Ушаглар юзляринин емосионал вя физики йеткин олмамасы сябябиндян щярби сяфярбярлийя гаршы 

юзцнямяхсус тярздя щяссас олурлар. Онлар асанлыгла тясиря мяруз галырлар вя мцгавимят 

эюстярмяси вя йа дярк етмяси цчцн щяддиндян артыг азйашлы олдугларына эюря зоракылыьа сювг 

едиля билярляр.

Силащландырылмада олан техноложи ирялиляйишляр вя атыъы силащларын йайылмасы азйашлы ясэярлярин 

мцтямади шякилдя истифадясиня тякан вермишдир. Йцнэцл чякили автомат силащлар идаря едилмяси 

цчцн садядир, чох вахт ялверишлидир вя йашлылар тяряфиндян асанлыгла олдуьу кими ушаглар 

тяряфиндян истифадя едиля биляр.   

Ушаглар зяифдирлярся, юз аиляляриндян тяърид олунурларса, юз евляриндян кянарда галырларса, 

дюйцш зонасында йашайырларса вя йа онун тящсили мящдудлашдырыларса, онларын азйашлы 

ясэярляря  чеврилмяк ещтималы даща чохдур.   

Ушагларын яксяриййяти игтисади вя йа сосиал тязйигя эюря вя йа онларын групун ярзаг вя 

тящлцкясизлийини тямин едяъяйиня инанмасы сябябиндян силащлы груплара гошулур. Диэярляри силащлы 

дястяляр тяряфиндян мяъбурян сяфярбяр олунур, зорла топланылыр вя йа оьурланырлар.    

Гызлар вя оьланлар азйашлы ясэярляр кими истифадя едилирляр. Непал, Шир-Ланка вя Уганда 

кими бязи юлкялярдя щяр цч вя йа даща чох азйашлы ясэярдян биринин гыз олдуьу щагда 

мялумат верилмишдир. Бязи мцнагишя оъагларында гызлар зорлана вя йа «арвадлары» кими щярби 

командирляря вериля билярляр. 

Бязян ушаглар юз аилясиня вя йа гоншуларына гаршы вящшиликляри тюрятмяйя мяъбур едилирляр. Бу 

ъцр практикалар ушаьын «дамьаланмасына» вя юз евиня вя йа иъмасына гайыда билмямясиня 

зямин йарадыр.  

Бязи юлкялярдя кечмиш азйашлы ушаглар юз аиляляринин йеринин мцяййян едилмясиня, онларын 

мяктябя гайытмасына, пешя тящсили алмасына кюмяк едян бярпа програмларында иштирак едир вя 

мцлки щяйата йенидян гядям гойурлар. Онларын юзлярини дястяклямяси щеч бир чаряси галмыр вя 

тякрар сяфярбяр олунма риски иля гаршылашмырлар. 

BÖLMƏ 2: uşaqların hüquqları və peşəkar jurnalistika praktikası

Uşaqların Hüquqları və Jurnalistika Praktikası – Tələbənin İstiqamətləndirilməsi

69

Başlıca üstünlük 18 yaşından aşağı hər kəsin 

silahlı qüvvələrdən tərxis olunmasından ibarətdir. 

Uşaqların iştirakı bütün sülh sazişlərində elə qəbul 

olunmalıdır ki, səmərəli planlaşdırma təkrar inteqra-

siya proqramları üzrə hazırlana bilər. 

Təkrar inteqrasiya prosesi uşaqlara həyatda 

yeni əsasların yaradılmasına kömək edir. Ailə və 

icma ilə əlaqənin yenidən qurulması öz ailələrindən 

kənarda böyüyən və fiziki, emosional və zehni in-

kişaf üzrə əksər normal imkanlardan məhrum 

olan keçmiş azyaşlı əsgərlər üçün əhəmiyyət da-

şıyır. Keçmiş azyaşlı döyüşçülər üzrə təhsil və 

peşə imkanlarının təmin olunması onların hərbi 

birləşmələrə yenidən qoşulmasının qarşısını alma-

ğa kömək edir və eyni zamanda öz ailələrinin iqti-

sadi təminatını gücləndirir. 

Keçmiş azyaşlı əsgər üçün təhsil məşğulluqdan 

daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Bu, həmçinin həyat 

tərzinin normallaşdırılmasına və əsgərin özündən 

ayrıca bir şəxsiyyətin inkişaf etdirilməsinə kömək 

edə bilər. Keçmiş döyüşçülərin öz tədris kursundan 

xeyli geridə qala biləcəyi və həddindən artıq azyaş-

lı uşaqlarla eyni sinifdə ola biləcəyi ehtimalı qarşı-

ya çıxan çətinlik hesab edilir. Sonradan müntəzəm 

məktəb kurslarına yenidən daxil ola bilən keçmiş 

azyaşlı əsgərlər üçün xüsusi siniflərin yaradılması 

kimi spesifik tədbirlərin tətbiqi tələb oluna bilər.  

Ayrı-ayrı tədbirlər müəyyən edilmişdir ki, bu da 

əsgərlər kimi uşaqların istifadə olunmasını azalt-

maq və ya qarşısını almaq üçün yerli potensi-

alı möhkəmləndirə bilər. Məsələn, yerli icmalar 

səfərbərliyə görə yaş həddini tənzimləyən milli və 

beynəlxalq qanunlar haqqında daha çox məlumatlı 

olmalıdırlar. Ümumilikdə QHT-lər, dini qruplar və 

vətəndaş cəmiyyəti uşaqların silahlı münaqişələrdə 

iştirakının qeyri-məqbulluğunu artıran etik baza 

mexanizmlərinin yaradılmasında mühüm rol oyna-

ya bilərlər. Peruda məcburi səfərbərlik tendensiya-

ları prixod kilsələrinin bu fəaliyyət növünü ifşa etdiyi 

yerlərdə azalmışdır. Salvadorda, Qvatemalada və 

Paraqvayda etnik qruplar və azyaşlı əsgərlərin ana-

ları qeyri-yetkinlik yaşında olan əsgərlərin ordudan 

azad edilməsi baxımından hökumət qurumlarına 

təsir göstərmək üçün öz təşkilatlarını təsis etmişlər. 

Digər mühüm qabaqlayıcı tədbir qaçqın və ya 

məcburi köçkün çadırlarında baxımsız uşaqla-

rın fəal və vaxtında sənədləşdirilməsi və axtarıl-

masından ibarətdir. Münaqişə zonalarından xey-

li kənarda qaçqın düşərgələrinin yerləşmə mövqe-

yinin müəyyənləşdirilməsi də uşaqların aldadılma-

sı və ya quldur dəstələrinə səfərbər olunma şansı-

nı azalda bilər. 

BMT-nin Uşaq Hüquqları haqqında Konven-

siyası ayrı-ayrı maddələri əhatə edir ki, onlar bu 

məsələyə, xüsusən maddə 38 silahlı münaqişəyə 

və maddə 39 silahlı münaqişələrin uşaq qurban-

larına bərpaedici qayğının göstərilməsinə aid-

dir. Əlavə olaraq, 12 fevral 2002-ci il tarixində Si-

lahlı Münaqişəyə Uşaqların Cəlb Olunmasına dair 

Qeyri-İcbari Protokol qüvvəyə minmişdir. Protokol 

tələb edir ki, sənədi ratifikasiya edən hökumətlər 

18 yaşından aşağı uşaqların yaşadığı ölkədə si-

lahlı qüvvələrə icbari surətdə cəlb olunmadığına 

təminat versinlər. Bu, həmçinin həmin hökumətləri 

silahlı qüvvələrin 18 yaşından aşağı üzvlərinin hərbi 

əməliyyatlarda iştirak etmədiyinə təminat vermək 

üçün bütün mümkün tədbirləri yerinə yetirməyə 

sövq edir. 

Qeyri-İcbari Protokol orijinal saziş baxımından 

həmişə bütövlükdə təfsir edilməlidir; bu halda qeyri-

diskriminasiya prinsipləri, uşağın ən yaxşı maraqla-

rı və uşağın iştirakı nöqteyi-nəzərindən şərh olunur. 

Son onillikdə iki milyon uşaq silahlı münaqişə 

zəminində qətlə yetirilmişdir. Saysız-hesabsız hal-

larda silahlı münaqişənin uşaqların həyat tərzinə 

təsiri özünü büruzə vermir. 

 Uşaqların özləri fahişəliyin qurbanları kimi ya-

şayaraq institutlarda, küçələrdə ictimaiyyətdən 

kənarlaşdırıla bilərlər. Valideynlərini itirmiş şəxslərin 

özünəhörmət hissi pozulduqca sükutla əziyyət 

çəkərək tez-tez alçaldılmaya, təcridetməyə və ayrı-

seçkiliyə məruz qalırlar. 

Media və silahlı münaqişədə olan 

uşaqlar 

Bütün dünyadakı münaqişə ocaqlarında azyaş-

lı əsgərlərin mövcudluğu nəinki humanitar böhrana, 

eləcə də media sensasiyasına çevrilmişdir. Televizi-

ya verilişləri və jurnallar siqaret çəkən, silahlı 11 ya-

şında uşaqların obrazlarını göstərsə də, Birləşmiş 

Millətlər Təşkilatının rəsmi hesabatları və yerli insan 

hüquqları təşkilatları «artan funomen» kimi adətən 

nəyin təsvir olunduğu barədə həyəcanlı təfərrüatları 

nümayiş etdirir. Hazırda azyaşlı əsgərlər Qanlı Bril-

yant kimi filmlərdə və Deyv Eqqersin romanında 

səciyyələndirilir, halbuki Bred Pit öz vəziyyətinə dair 

sənədli film çəkmişdir. 2007-ci ildə keçmiş oğlan 

Мцнагишяйя сцрцклянян ясэярлярин йаш 

щяддиня нязярян БМТ-нин Ушаг Щцгугла-

ры щаггында Конвенсийасына зидд олмагла 

Бирляшмиш Краллыьын фярди тядгигатлары: 

http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_

politics/478077.stm

http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/6328771.stm 

Шри-Ланкада азйашлы ясэярляр: 

http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_

asia/4712318.stm 

70

qatili tərəfindən ilk oğlanın hesabına kitab klubunu 

açdı. Lakin bu süjetlər faydalıdırmı?

Məsələn, şimali Uqandada Lordların Müqavimət 

Ordusu tərəfindən azyaşlı əsgərləri istifadəsi 

beynəlxalq medianın diqqətini özünə cəlb etsə 

də, öz təsirini cüzi göstərmişdir. Uqandada Ka-

nada Müharibə Uşağı təşkilatında işləyən bir 

hüquqşünas-tələbə aşkar etmişdir ki: «Bir çox yer-

li təşkilatlar beynəlxalq medianın şimali Uqandada 

baş verənləri təcəssüm etdirdiyi üsul və vasitə ilə 

razılaşmırlar. Bəlkə də geniş yer alan problemlər, 

o cümlədən məcburi köçkün düşərgələrində 

təhlükəsizliyin olmaması və məcburi köçkünlərin 

özlərinin əksər ilkin tələbatlarını təmin edə 

bilməməsi səbəbindən süjetlər azyaşlı əsgərlər və 

gecə sərnişinlərinin - Lordların Müqavimət Ordusu-

nun təhlükəsindən yaxa qurtarmaq üçün hər gecə 

neçə min metr qət edən uşaqların etiraf olunan 

faciəsi üzərində cəmləşir.» 

[Müharibə Şimali Uqanda sakinlərinin həyatında 

daimi amil olaraq qalır.Riddell (2005).

 www.law.utoronto.ca/documents/ihrp/report05_

Riddell.doc] 

Kütləvi informasiya vasitələrinin əhatə dairəsi 

beynəlxalq yardımların axınına öz təsirini göstərir 

və hətta sözü gedən proses ən alicənab niyyətlər 

ilə stimullaşdırılqda, bu, yanlış təşəbbüsləri forma-

laşdıra və yoxsul cəmiyyətə mənfi təsir edə bilər. 

Qismən Ümumdünya Bankı tərəfindən 

maliyyələşdirilməklə oğurlanmış əsgərlər üçün hü-

quqi əfv prosedurlarını təmin edən Uqanda Əfv 

Komissiyası qayıtmış və ya ordudan tərxis olun-

muş əsgərlərin yenidən məskunlaşdırılması üçün 

tədbirlərin icrasına başlamışdır. Bununla yana-

şı təkrar inteqrasiya mövzusuna dair son konfrans-

da beynəlxalq vasitəçilər öz narahatlıqlarını ifadə 

edərək bildirmişlər ki, pul vəsaitləri insanların heç 

nəyə malik olmadığı çadır düşərgələrində narazılıq 

doğura bilər və qiyamçı əsgəri sadəcə «günahsız» 

məcburi köçkün kimi deyil, daha arzuolunan iqtisadi 

alternativ kimi faktiki olaraq formalaşdırır. 

Fövqəladə halların ictimaiyyət tərəfindən dərk 

olunmasına kömək edən medianın rolu effektiv re-

aksiyaların birləşdirilməsində və uşaqların həyat 

tərzinin qorunması üçün başlıca əhəmiyyət daşı-

yır. Lakin Röyters aparıcı xəbər agentliyi aşkar et-

mişdir ki, uşaqlar dünyanın ən pis «unudulmuş 

fəlakətlərinin» ağırlığına dözürlər və onların möv-

cud vəziyyəti beynəlxalq xəbər radiolokasiyalarında 

çox çətinliklə əks-səda doğurur. 

Röyters Xəbərdarlıq Şəbəkəsi humanitar 

sahədə çalışan ekspertlər və jurnalistlər arasın-

da rəy sorğusu keçirmişdir ki, bu da uşaqlar üçün 

planetin ən təhlükəli yerlərini müəyyən edir. Bu, 

respondentlər tərəfindən seçilməklə uşaqların 

əhatə olunduğu 10 əsas gərgin müharibə ocaqları-

nın ingilis dilində qlobal media şəbəkəsində işıqlan-

dırılmasını təhlil etmiş və yol verilən və nisbi sütun 

düymlərinin miqyası arasında kiçik bir uzlaşmanı 

aşkar etmişdir. Lakin bunun müqabilində medianın 

diqqətini İraq, Fələstin ərazilərinə və Əfqanıstanın 

şirəbənzər ərazi hissəsinə cəlb edə bilən Qərb 

dövlətləri üçün geosiyasi əhəmiyyət qəbul edilmiş-

dir. Jurnalist digər münaqişə ərazilərində olan uşaq-

lara görə məsuliyyət daşıyırmı? 

Jurnalist kimi siz haqqında xəbər verdiyi-

niz uşaqlara nəzərən məsuliyyət daşıyırsınız. Si-

zin hazırladığınız məlumatlar uşaqların davam 

gətirdiyi qorxunc hadisələrə məruz qala bilməyən 

insanlar tərəfindən qavranılacaqdır. Sizin mövzu-

nuz əcnəbilərin kədər, rəğbət və ya hətta nəciblik 

obyektinə çevrilə bilər. Lakin jurnalistin məşğul ol-

duğu uşaqlar nə ilə qarşılaşırlar?   

Məsələn, əgər uşaqlar yaxınlarının əhatəsindən 

xüsusən kənardadırlarsa, onları nəzərə almadan 

qaçqın düşərgələri yaşlılar üçün çaşdırıcı və qor-

xunc yerlər kimi hesab edilə bilər. Sanitariya işçiləri 

şikayət edirlər ki, xarici medianın gəlişi uşaqla-

rın məruz qaldığı sarsıntıya əlavə oluna bilər. Bu, 

həmçinin medianın rolu barədə bəzi düşüncələrə 

malik olan şəxslər arasında süni ümidləri artıra 

bilər. 

Buna qarşı əks təsir göstərmək baxımından jur-

nalistika etikası sahəsində xeyriyyəçi təşkilat, Me-

diaVays Fondu «süjeti məşhurlaşdırmaq» başlı-

ca məqsəd olduqda, qeyri-ixtiyari şəkildə zərər 

yetirilməsinə yol verməmək üçün müharibə 

və fəlakət zamanı uşaqlarla müsahibə aparan 

müxbirlər üzrə təlimatlar işləyib hazırlamışdır. 

ФЯРДИ ТЯДГИГАТ: Мцшащидячи гязети: 

«Ня цчцн биз Африканын иткин дцшмцш оь-

ланларынын тясири алтына дцшмцшцк»: 

http://observer.guardian.co.uk/review/

story/0,,2067762,00.html 

BÖLMƏ 2: uşaqların hüquqları və peşəkar jurnalistika praktikası

Uşaqların Hüquqları və Jurnalistika Praktikası – Tələbənin İstiqamətləndirilməsi

71

МЕДИАВАЙС ФОНДУ: МЦЩАРИБЯ ВЯ ФЯЛАКЯТ ЗАМАНЫ 

УШАГЛАРЛА МЦСАЩИБЯ АПАРАН МЦХБИРЛЯР ЦЗРЯ 

ТЯЛИМАТЛАР 

1. Ушаьын ян йахшы марагларына цстцнлцк верин. 

Сизин хябярляриниз эюзлянилмяйян нятиъяляря 

эятириб чыхара биляр, беляликля юз стимулунуз, сцжетин тягдим олунаъаьы цсул вя васитя, еляъя дя 

онун ушаьа щансы файда веря биляъяйи щаггында ��ш����. Бир ясас мясяля онларын шяхсиййятинин 

мцяййян едилмясидир. Мясялян, медиа иля сющбят едян (кечмиш) «азйашлы ясэярин» нязарятчиси 

онун йашлылары тягсирляндиря билян мялуматлары иътимаиййятя чатдырдыьыны дярк етдикдя, «азйашлы 

ясэяр» юлцм рискиня мяруз гала биляр. Ейниля, вящшиликлярин шащиди олмуш ушаглар щятта гачгын 

дцшярэяляриндя интигам иля цзляшя билярляр. 

2. Мцмкцн олдугъа иъазялярин алынмасына сяй эюстярин.

 Яэяр ушаглар мясул йашлыларын 

щимайясиндядирлярся, онларла сющбят етмяздян яввял онларын йашайыш тярзи щаггында даща 

чох мялумат юйрянин. Кяскин шякилдя сарсынты кечирмиш ушагларла вя даща чох сыхынтыйа мяруз 

галмыш ушагла мцсащибя апарылмасы тамамиля гейри-мцнасиб щесаб олунур вя онлардан таныш 

йашлынын иштиракы иля мцсащибя эютцрцлмяси даща ваъибдир. Онларын шяхсиййятинин там шякилдя 

мцяййянляшдирилмясинин мягсядуйьун олуб-олмадыьыны щямишя йохлайын (ад вя йа фотошякил 

васитясиля). 

3. Шяхсиййятин там мцяййянляшдирилмясинин мцсбят вя мянфи ъящятлярини нязярдян кечирин. 

Ушаьын шяхсиййятинин танынмасы щюрмят эюстярилмясинин вя етимад газанылмасынын мцщцм бир 

елементидир, лакин онун иътимаиййятя там шякилдя ачыгланмасы мягсядяуйьун олмайа биляр. Ушаг 

юз етиразыны билдирмяйя биляр, лакин мясул йашлы кими нятиъяляри нязярдян кечирмялисиниз. Щятта юз 

аиляси иля ялагяни итирмиш ушагларла мцсащибя апараркян, онларын там шякилдя ачыгланмасы барядя 

ещтийатлы олун. Доьма гощумунун хябярдар едилмяси цчцн лазыми тяфяррцатлары чатдырын, лакин онлары 

ялавя риск алтында гойдуьунуз щалда шяхсиййятин там мцяййянляшдирилмясиндян чякинин. Бцтцн 

медиа щазырда глобал характер дашыйыр - бунунла сизин ящвалат ушагларла цнсиййят мотивляринин 

шцбщя доьурдуьу йердя инсанлар тяряфиндян эюрцня биляр. Яэяр шцбщя доьурдугда, ушаьын 

таныдыьы йашлылардан мясялящят алын. Бу мянзяря реал сурятдя ящямиййятлидирми? 

4. Щямишя изащ един.

 Ня етдийиниз барядя ушаьын билдийиня тяминат вермяйя чалышын. Онларын сизя 

достъасына вя йа рягибъясиня мцнасибят эюстярмясиня бахмайараг сиз ямин ола билмязсиниз, 

беляликля ким олдуьунузу, онларла ня цчцн данышмаг истядийинизи вя алдыьыныз мялуматлары ня цчцн 

истифадя едяъяйинизи вя сизин аудиторийанызын кимлярдян ибарят олаъаьыны изащ етмякля сющбятя 

башлайын. Юз ейниляшдирмянизи онлара нцмайиш етдирин вя сизин аваданлыьын неъя ишлямясини 

эюстярин.