UŞaqlarin hüquqlari və jurnaliSTİka praktikasi hüquqlara əsaslanan perspektiV

Səmimi Söhbət - Uqanda 

Səmimi Söhbət qəzeti 1993-cü ildə təsis olundu. 

1997-ci ilədək bu mətbu orqanı inkişaf etdirilərək 

çoxsaylı layihələr ilə Səmimi Söhbət Fondu adlı 

qeydiyyatdan keçmiş QHT-yə çevrildi. Hazırda 

təşkilatın məqsədi «Yeniyetmələrin Müdafiəsinə 

Təminat Verilməsi» və «Yeniyetmənin Daha Opti-

mal Sağlamlığı üzrə Ünsiyyət» adlı bəyanatlarda 

öz əksini tapır. «Müdafiə» dedikdə, burada yeniyet-

mələrin məhsuldar yaşlı kimi inkişaf etməsi üçün 

həyati bacarıqları, təhsili və dəyərləri ilə birlikdə on-

ların yoluxucu xəstəliklərdən və arzuolunmayan 

hamiləlikdən qorunması kimi başa güşülür.   

Radio verilişi 1999-cu ilin may ayında efirə çıx-

dı. 30 dəqiqəlik həftəlik proqram təhlükəsiz seks, 

cinsi pəhriz, prezervativlərdən istifadə və həyati ba-

carıqlar barədə Səmimi Söhbət mesajlarını təsdiq 

edərək əsasən məktəbdənkənar və məktəbdəki 

yeniyetmələrə yönəlmişdir. 

Ümumdünya Radio Forumu

Ümumdünya Radio Forumu (ÜRF) uşaq-

lar tərəfindən və onlar üçün keyfiyyətli yayımın 

gücləndirilməsinə həsr olunur. 2001-ci mart ayında 

Yunanıstanın Fessalonika şəhərində Uşaqların Me-

diasına dair Üçüncü Ümumdünya Sammitində ya-

radılan ÜRF radio vasitəsilə öz icmaları daxilində 

uşaqların hüquqları və uşaqların və gənclərin statu-

su sahəsində mübarizə aparmağa səy göstərir. Bu, 

hər bir materikdən, xüsusən Afrika materikindən 

olan layihələri və özəl şirkətləri özündə birləşdirir. 

82

TELEVİZİYA 

Aparılan hesablamalara görə, bütün dünyada 15 

yaşından aşağı 1,8 milyard nəfər televiziya tama-

şaçısı mövcuddur. Onlardan 190 milyonu varlı regi-

onlarda, 1,6 milyard nəfər isə inkişaf etməkdə olan 

ölkələrdə yaşayır. Təxminən 142 peyk və kabel te-

leviziya kanalı beş materikdəki 15 yaşından aşa-

ğı şəxslərə yönəlmişdir ki, onlardan 88-i Avropada 

yerləşir. 

Dünyanın hər yerində dövlətə mənsub ya-

yım şirkətləri uşaqlara dair proqram verilişlərinin 

hazırlanmasını ilə əlaqədar belə bir öhdəlik da-

şıyırlar ki, proqram tərtibatının keyfiyyətinin və 

kəmiyyətinin son dərəcə dəyişkən olmasına bax-

mayaraq uşaqları məlumatlandıracaq, əyləndirəcək 

və maarifləndirəcəkdir.      

Gənclər üzrə Britaniya proqramları 

Birləşmiş Krallıqda BBC Televiziyasının uşaq-

lar üzrə ən məşhur proqramlarından biri, Blu Pi-

ter adlı veriliş 2008-ci ilin oktyabr ayında özünün 

50 illiyini qeyd edəcəkdir. Bu, jurnal formatında-

dır və uşaqlar məktəbdən qayıdan kimi yayımla-

nır. İllər keçdikcə, uşaqların özünəməxsus ideya-

ları verilişin gündəliyinə artan dərəcədə öz təsirini 

göstərmişdir. Bu, müstəqil sənətkarlıq işlərini ekran-

da göstərir, müxtəlif sahələrdə uşaqların uğurlarını 

qeyd edir, qeyri-istismarçı müsabiqələri həyata ke-

çirir, eləcə də Birləşmiş Krallıqda və xaricdə yoxsul 

uşaqlara köməklik göstərilməsi haqda milli çağırış 

müraciətlərini təşkil edir.     

Onun cavan aparıcıları valehedici asudə 

məşğuliyyət növlərinə (oksigen balonu ilə sualtı 

üzmə, paraşütlə hoppanma, ayaq xizəyi idmanı və 

s.) dair fraqmentlərin hazırlanması ilə məşğul olur-

lar ki, bu da uşaqlarda böyüdükcə onların iştirak 

etmək istəyəcəyi fəaliyyət növləri barədə təsəvvür 

yaradır. Hər il kollektiv digər uşaqların necə yaşadı-

ğını və onlara aid məsələləri uşaqlara başa salmaq 

üçün dünyanın müxtəlif bölgələrinə səfərlər edir.  

BBC həmçinin Uşaqların İnformasiya-Analitik 

Proqramı adlı müntəzəm verilişi həyata keçirir ki, bu 

da sadəcə və birbaşa olaraq günün əsas informa-

siya materiallarından, o cümlədən uşaq zorakılığı, 

aclıq və təbii fəlakətlər kimi ağır mövzulardan, yaş-

lıların xəbər bülletenlərində göstərilməməklə, uşaq-

lar üçün ayrıca maraq doğuran xüsusi vasitələrdən 

bəhs edir. Əsas xəbər yayımları yaşlılara 

yönəldiyindən onlar uşaqlar arasında məşhur de-

yildir. Uşaqların özünəməxsus tərtibatlı verilişlərinin 

olması onların tez-tez yaşlı verilişlərini müşayiət 

edən kədərli və iztirablı kino çəkilişlərindən müdafiə 

etməklə bərabər, cari məsələləri yaşlılarla müzakirə 

etməsinə imkan yaradır.     

Birləşmiş Krallığın kommersiyayönlü ya-

yım şirkətlərindən biri, Kanal 4 gəncləri xəbər 

gündəliyini təyin etməyə ruhlandırmaqla yeniyet-

mələr üzrə özünün Xəbərdar Ol adlı proqram 

verilişinə görə mükafatlara layiq görülmüşdür. Proq-

ramın ideyaları və qonaq aparıcıları tamaşaçılar və 

məktəb səfərləri vasitəsilə seçilir. Qonaq müxbirlər 

çox vaxt özlərinin yaşayış tərzlərində yaranan prob-

lemi araşdıraraq proqrama qismən töhfə verirlər. 

Onlar əsasən gənc istehsalat qrupundan peşəkar 

məsləhət və dəstək alırlar. Proqram dinamik, əldə 

tutulan kamera  çəkilişləri ilə xarakterik, gənclik üs-

lubuna malikdir, lakin bu, rəsmi qanunverici orqan-

lar tərəfindən müəyyən edilmiş formal təlimatlar 

daxilində diqqətlə redaktə edilir və istehsal olunur.    

Mukto Xobor (Müstəqil Xəbərlər) 

Banqladeşdə yayımlanan Mukto Xobor adlı veri-

liş uşaqlara və uşaq hüquqları məsələlərinə diqqət 

yönəltməklə yeniyetmələrə dair xəbərləri və cari 

məsələləri işıqlandıran 25 dəqiqəlik həftəlik proq-

ramdır.  

Proqramın məqsədləri  

aşağıdakılardır: 

1. Mediada uşaqlar üzrə efir məkanını; 

gənclərin sosial təbəqə boyunca uşaqlar və yaşlılar 

tərəfindən fikirlərinin dinləniləcəyi yerdə məsələlər 

və hadisələr barədə öz fikirlərini ifadə etmələri üçün 

forumu yaratmaq.   

2. Gənc jurnalistlərə peşə ixtisasları üzrə təlim 

keçməklə imkanlar yaratmaq; imkan verildikdə on-

ların mediada səmərəli çalışa bilməsinin yaxşı 

nümunəsi kimi proqramdan ilham alan geniş say-

da gənc tamaşaçılara etibar etmək və onları ruhlan-

dırmaq. Yeniyetmələrə özünəinam və özünəhörmət 

hissini formalaşdırmağa kömək etmək. 

3. Uşaqların rəylərini və problemlərin həlli yol-

larını irəli sürə biləcəyinin müəyyənləşdirilməsində 

onların fikirlərini dəyərləndirmək; uşaqların yalnız 

dinləməli və o qədər də çox danışmamalı olduğu 

barədə ənənəvi düşüncə tərzini dəyişmək.

4. Uşağın mediada iştirakı üzrə bu proqramı 

bərabər imkanlar modelinə çevirmək. Son məhsul 

uşaqların hüquqlarına yönəlməklə geniş şəkildə 

nəzərdən keçirilən bir proqramdır. 

Proqramda iştirak üzrə uşağın münasib seçmə 

prosesi cəmiyyətin bütün təbəqələrinin nəzərdən 

keçirildiyinə təminat verir. Namizədlərin təqdim 

edilməsi üçün nəinki məktəblər, eləcə də təhsil al-

mayan uşaqlarla birgə işləyə bilən təşkilatlarla 

əlaqə qurulur. İstehsalat qrupu imtiyazlı uşaqların, 

işləyən uşaqların və hətta ilkin savadlılıq bacarıqları 

olmayan bəzilərinin birgə fəaliyyətindən ibarətdir.   

Proqram öz auditoriyası arasında xeyli şəkildə 

formalaşmışdır. Dövri şəkildə birgə çalışan müxtəlif 

hazırlıqlı uşaqlar arasında gərginlik və narahatlıq 

mövcud olmuşdur, lakin onlar buna üstün gəlmişlər 

BÖLMƏ 2: uşaqların hüquqları və peşəkar jurnalistika praktikası

Uşaqların Hüquqları və Jurnalistika Praktikası – Tələbənin İstiqamətləndirilməsi

83

və mükəmməl əmək münasibətlərini yaratmışlar. Proq-

ram Banqladeş cəmiyyətinin dəqiq əksi hesab olunur 

və onu qiymətləndirmə əmsalı göstəricilərinə görə uğu-

ra çevirməklə özü-özlüyündə çoxsaylı auditoriyaya isti-

nad edir.     

   

Uşaqların Media Mərkəzi (UMM), 

Qırğızıstan 

UMM audio-vizual və çap mediası ilə işləyir və onun 

fəaliyyəti müstəsna şəkildə uşaqlar və gənclər tərəfindən 

həyata keçirilir. Layihə uşağın öz fikrini ifadə etməsi üçün 

şəraitin yaradılmasına yönəlir. UMM üzvləri Qırğızıs-

tanda uşaqların və gənclərin qarşılaşdıqları problemləri 

tədqiq edirlər və onların nöqteyi-nəzərindən öz 

müşahidələrini qiymətləndirirlər. Onlar həmçinin BMT-nin 

Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyasına uyğun olaraq 

uşaq hüquqları haqqında məlumatları yayırlar. 

UMM üzvləri uşağın müdafiəsi, gender məsələləri və 

İİV/QİÇS daxil olmaqla, gənclərin problemlərini efirdə 

canlandıran bir çox mövzular üzərində işləyirlər. UMM 

kimsəsiz uşaqlar, İİV-ə yoluxmuş insanlar və qadınla-

rın hüquqlarının pozulması barədə videosüjetlər və çap 

media məqalələrini hazırlamışdır. Layihənin əsas gücü 

o faktla izah olunur ki, UMM-nin media məhsullarında 

ifadə olunan rəylər gənclərin həqiqi fikirləridir.    

Andi

Braziliyada ANDİ adlı Uşaqların Hüquqları üzrə 

Xəbər Agentliyi küçə uşaqlarının vəziyyəti barədə 

jurnalistlər tərəfindən işə başladı. İlk öncə onlar təhsil 

müəssisələrinin yaradılmasına diqqət yetirdilər, çünki 

onlar təhsili xüsusən diktatorluq rejimində yoxsulluqdan 

çıxış yolu kimi hesab edirdilər.   

Sonra onlar medianı monitorinq etməyə başladılar 

və uşaqlar haqqında reportajların böyük əksəriyyətinin 

mənfi xarakterli olduğunu müşahidə etdilər. Onlar 

naşirlərin ən bədnam cinayətkarlardan ibarət olduğunu 

nümayiş etdirmək üçün «liqa cədvəllərini» dərc etdirdilər 

və daha müsbət yanaşma metodunu stimullaşdırdılar. 

Tədricən liqada daha yaxşı yer tutmaq üçün rəqabət 

edən naşirlərlə reportaj forması dəyişilmişdir.  

Uşaqların və yeniyetmələrin  ilkin sosial hüquqların-

dan istifadəsinin demokratikləşməsi sosial bərabərlik 

üzrə ilkin şərt olduğuna görə ANDİ-nin missiyası onla-

rın hüquqlarının dəstəklənməsinə və qorunmasına doğ-

ru media qurumu daxilində məlumatlılığın artırılmasına 

töhfə verməkdən ibarətdir.    

ANDİ uşaqları və gəncləri əhatə edən məsələlərdə 

mükəmməl jurnalistika fəaliyyəti üzrə milli etalonu 

müəyyən etmişdir. Bunu həyata keçirmək üçün ANDİ:

•

  xüsusi mövzuları müəyyən edir və təklif edirlər və 

onlara dair məlumatları jurnalistlərə çatdırırlar;

•

  ölkədə uşaqlar və gənclər haqqında nəşr olunan 

əsas xəbərləri yayır; 

•

  Braziliya mediasında uşaqlar və gənclər üzrə jurna-

listika fəaliyyətinin kəmiyyət və keyfiyyət təhlillərini 

aparır; 

•

  çətinliklər və uğurlu təcrübələr haqqında 

məlumatları yayır; 

•

  fəaliyyəti sosial cəhətdən məsul jurnalistika 

nümunəsi olan peşəkarları qəbul edir; 

•

  gənc informasiya peşəkarlarına və tələbələrə təlim 

keçir. 

2000-ci ilin mart ayında ANDİ Şəbəkəsi yaradıldı, ha-

zırda Braziliyanın dörd ştatından təmsil olunan altı rabitə 

qurumundan ibarətdir.

Bir Dəqiqəlik Köməkçi  

«Bir Dəqiqəlik Köməkçi» uşaqların və gənclərin bir 

dəqiqəlik videosüjetlərini hazırlaması və media janrı 

vasitəsilə öz fikirlərini ifadə etməsi üçün bir müsabiqədir. 

«Bir Dəqiqəlik Köməkçi» Amsterdamda Sandberq 

İnstitutu tərəfindən hər ilin noyabr ayında keçirilən Bir 

Dəqiqəlik Kino Festivalında yeni kateqoriya hesab olu-

nur. Çətir festivalı kimi «Bir Dəqiqəlik Köməkçi» peşəkar 

film istehsalını təqdim etmək üçün nəzərdə tutulmur. 

Müsabiqə daha yaxşı şəkildə gəncləri bu janrdan irəli 

gələn imkanları təcrübədən keçirməyə və faydalanma-

ğa, eləcə də öz yaradıcılıqlarını və narahatlıqlarını tanıt-

dırmağa stimullaşdırır. Avropa və Mərkəzi Asiyadan olan 

12-20 yaş arasındakı gənclər ərizə verməyə dəvət olu-

nurlar. Hər il layihəyə cəlb olunan tərəfdaşlar gənclərlə 

sıx məsləhətləşmə şəraitində müsabiqənin aparılması 

üzrə predmetləri və ya mövzuları seçirlər.         

Ən yaradıcı filmlərin seçilməsi festival zamanı nü-

mayiş etdirilir və ən görkəmli təqdimatlara mükafat-

lar verilir. Sponsor təşkilatlarının (Avropa Mədəniyyət 

Fondu, Sandberq İnstitutu və BMT Uşaq Fondu) üç 

nümayəndəsindən ibarət münsiflər heyəti və üç nəfər 

gənc seçim edir. Müsabiqəyə daxil olan şəxslərə işti-

rak barədə sertifikat verilir. Qaliblər kiçik maliyyə prizi ilə 

birlikdə Sandberq İnstitutunun tələbələri tərəfindən təyin 

edilmiş mükafatlarla təltif olunurlar.   

Müsabiqənin əsas qayəsi qaliblərin müəyyən 

edilməsinə deyil, gənclərin yaradıcı və həvəsli icması-

nın yaradılmasına yönəlir. Hər il festivalda oyun elemen-

ti keçirilir ki, bu da auditoriyada çoxsaylı müzakirələrə 

səbəb olur.  

Yeni rəqəmsal medianın gənclər tərəfindən bilavasitə 

və müstəsna istifadəsi onların xeyli töhfə verəcəyini sü-

but edir. Bu, qəbul edilməli və stimullaşdırılmalıdır və 

onların eksperimentinin nəticələri üzrə geniş platforma 

nəzərdə tutulmalıdır.    

84

Sonrakı şərh və resurslar 

Ümumdünya Qəzetlər Assosiasiyası (ÜQA): 

http://www.wan-press.info/ 

Ümumdünya Radio Forumu: 

http://www.worldradioforum.org 

Ümumdünya İcma Yayım Stansiyaları Assosiasiyası: 

http://www.amarc.org/ 

Beynəlxalq MediaVays və Media Fəaliyyəti təşkilatının müəyyən etdiyi çoxsaylı digər valehedici Uşaq-

lar tərəfindən, ilə və üçün Media Fəaliyyəti Növləri və Xoşməramlı İdeyalar  həmçinin uşaqlarla birgə və 

onlar barədə yazının dərc olunması üzrə davranış kodekslərini ehtiva edən xüsusi vebsaytda göstərilir. 

Buna həmçinin bir çox faydalı linklər və uşaqların ən yaxşı maraqlarının media istehsalında başlıca 

əhəmiyyət kəsb etməli olduğunu təkid edən yayım şirkətləri və digər media qurumları tərəfindən buraxılan 

çoxsaylı formal bəyannamələr haqqında məlumatlar daxildir: 

www.unicef.org/magic 

Andi: 

http://www.andi.org.br 

Mətbuat Orqanı: 

http://www.pressgazette.co.uk 

Beynəlxalq Gənclər Prizi fondu: 

www.prixjeunesse.de 

Uşaqlar və media - qlobal narahatlıq, Mayk Cempson, MediaVays Fondu

BÖLMƏ 2: uşaqların hüquqları və peşəkar jurnalistika praktikası