UŞaqlarin hüquqlari və jurnaliSTİka praktikasi hüquqlara əsaslanan perspektiV

МЕДИА ЛАЙИЩЯСИНИН НЦМУНЯЛЯРИ

Ушаглар��������л�р���������рл������а�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

��������л�р���������рл������а�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

�������л�р���������рл������а�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

�����л�р���������рл������а�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

����л�р���������рл������а�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

���������рл������а�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

��������рл������а�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

����рл������а�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

���рл������а�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

�����а�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

����а�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

�ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

ла����л�р���������р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

�����р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

����р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

��р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

�р�гра�лар�����ар�а���а��а��������

�ар�а���а��а��������

ар�а���а��а��������

����������

���������

��������

�������

л�р�:�

ANDИ – 

Бразилийанын Ушаг Щцгуглары цзря Хябяр Аэентлийи ушагларын вя эянълярин медиада ишы-

гландырылмасыны мониторинг едир, ушаглар вя эянълярля ялагядар мясяляляр барядя юз хябярля-

риндя журналистляря тялим кечир вя онларла сых ишляйир. ���� тяшкилатынын сяйляри Бразилийа медиа-

���� тяшкилатынын сяйляри Бразилийа медиа-

 тяшкилатынын сяйляри Бразилийа медиа-

сында ушаглар вя эянъляря даир мясялялярин ишыгландырылмасынын эениш шякилдя артмасына вя тяк-

милляшдирилмясиня эятириб чыхармышдыр. Щазыркы модел Латын Америкасынын диэяр сяккиз юлкясиндя 

тятбиг олунмагдадыр. 

TROК 

– Албанийа Эянъ Мцхбирляри. Юлкянин щяр йериндян тямсил олунан 13-18 йашлы онларла 

эянъ бу щяфтялик иътимаи-сийаси телевизийа програмында тялим кечир. Тялябяляр видео хябяр истещ-

салынын бцтцн аспектлярини юйрянирляр вя йашлыларын мящдуд тялиматы иля програмын планлашдырыл-

масына вя ишляниб щазырланмасына мясулиййят дашыйырлар. Юлкянин щяр йериндян эюрцнтцляр ве-

рян ТРОК програмыны биринъи сосиал чевик телевизийа верилиши кими дяйярляндирмякля Албанийада 

вя гоншу юлкялярдяки эянъ тамашачылар арасында чох мяшщурдур. 

Мукто Хобор 

(Мцстягил Хябярляр) – Бангладешдя эениш тамашачы кцтлясиня малик олан, щяфтя-

лик йайымланмагла хябярляри вя ъари ишляри ящатя едян 25 дягигялик програм 11-17 йашлы йений-

етмяляр тяряфиндян щазырланыр. Бу, ушаглара вя онларын щцгугларына даир мясялялярин цзяриндя 

ъямляшир. Програм эянъляря юз фикирлярини ифадя етмяк цчцн форуму тямин едир, эянъ журналист-

ляри пешя ихтисасларына йийяляндирир, юз щямйашыдларынын медиадакы фяалиййятинин уьурларыны сейр 

едян эянъ тамашачылары рущландырыр вя эянълярин ъари проблемлярин щяллиня дяйярли тющфя веря би-

ляъяйини нцмайиш етдирир.

Uşaqların Hüquqları və Jurnalistika Praktikası – Tələbənin İstiqamətləndirilməsi

15

 Mediada iştirak UNESKO-nun Məlumat 

Mübadiləsi Mərkəzinin 2001-ci il üzrə İllik 

Məcmuəsinin Uşaqlar və Mediaya dair Baxışlar 

bölməsində yekunlaşdırıldığı kimi, gənclər üçün par-

laq nəticələrə gətirib çıxarır: 

•

  Onların fikirlərinin dinlənildiyini, öz icmaları-

nın tərkib hissəsi olduqlarını, digərlərinin və 

özlərinin məxsusi mədəniyyətini dərk etdiklərini 

hiss etmələri nəticəsində qürur, qüvvət  və 

özünə hörmət hissinin möhkəmləndirilməsi.

•

  Mediada işıqlandırılmaqla özlərinin gündəlik ar-

zularının, eləcə də məxsusi yerli, sosial və etnik 

mədəniyyətinin və reallığının seyr edilməsi.

•

  Media qabiliyyətinin, marağının və səriştəsinin 

gücləndirilməsi və artırılması (yəni, medianın 

tənqidi surətdə qavranılması).

 

•

  Audio-vizual media istehsalında iştirak etmək 

üçün ənənəvi, nəşriyyat əsaslı məktəbləri 

mükəmməl idarə edə bilməyən gənclərə imkan 

yaratmaqla sosial ədalətin yüksəldilməsi.

 

•

  Öz şərtləri üzrə cəmiyyətdəki marağının 

və əhatəsinin genişləndirilməsi, bu da öz 

növbəsində mediada və öz icmalarında gənclik 

məsələlərinin işıqlandırılmasının artırılmasına 

yönələn tədbirləri stimullaşdırır.

Qiymətləndirmə təlimatı  

Uşaqları əhatə edən cari media mövzusunu seçin 

və uşaqların hüquqları kontekstində onu əks etdirin.

Sonrakı şərh və resurslar  

Dünyadakı Uşaqlar, Gənclər və Media: BMT 

Uşaq Fondunun MediaArası Tədqiqat İnstitutunun 

nümayəndəsi Suzan Qiqli tərəfindən hazırlanmaqla, 

Tendensiyaların və Məsələlərin Xülasəsi, aprel 2004 

Uşaqların, Gənclərin və Medianın Araşdırılması 

Mərkəzi: 

http://www.childrenyouthandmediacentre.co.uk/ 

Uşaqların Hüquqları və Media – Jurnalistlər üçün 

Mənbə: 

 http://www.unicef.org/southafrica/ 

SAF_publications_soulbuddiez.pdf 

BMT Uşaq Fondunun Sehrli vebsaytı : 

http://www.unicef.org/magic/briefing/about.html 

BMT Uşaq Fondu – Gəncliyin Səsi: 

 Gəncliyin Səsi gənclərin məxsusi sözlərlə 

öz ölkələrindəki media haqqında fikirlərini 

səciyyələndirir. 

http://www.unicef.org/voy 

 UNESKO-nun Uşaqlar, Gənclər və Media üzrə 

Məlumat Mübadiləsi Mərkəzi: 

http://www.nordicom.gu.se/clearinghouse.php. 

Dünyadakı uşaqları, gəncləri və medianı əhatə 

edən spesifik layihələr və məsələlərə dair məlumat 

üzrə səhih mənbə. Məlumat Mübadiləsi Mərkəzi mü-

vafiq siyasi kursun müəyyən edilməsinin əsasını 

təmin edərək, konstruktiv ictimai debata töhfə 

verərək, uşaqların və gənclərin media savadını və 

media səriştəsini genişləndirərək uşaqlar, gənclər və 

media haqqında məlumatlılığın və biliklərin artırılma-

sına yönəlmişdir. 

Uşaqların Hüquqları üzrə İnformasiya Şəbəkəsi

http://www.crin.com/themes/ViewTheme.asp?id=12 

«Media Zorakılığının Gənclərə Təsiri» (Psixoloji 

Elm, mart 2004) 

http://www.psychologicalscience.org/pdf/pspi/

pspi43.pdf 

«Media Zorakılığı Dairəsinin Təsiri üzrə Tədqiqat 

Nəticələrinə dair İctimai Səhiyyə 

Metodu»: Lanset nəşriyyatı, Cild 356, Nömrə 9460 

(fevral 2005, səhifə 702-710) 

L. Rauvel Hyusman (2000) «Kolumbiya Dairəsinin 

Əhalisinin Uzununa Araşdırılması» Miçiqan Univer-

siteti. http://www.rcgd.isr.umich.edu/aggr/Projects/

CCLS/description.html 

Африка Ушаглары вя Радиойайым Фонду (АУРФ). Бу, 

Африка Ушаглары вя Радиойайым 

Хартийасынын иърасына тяминат вермяк, еляъя дя радио апарыъыларынын вя гурулушчу режиссорларын 

йцксяк сявиййяли ушаг телевизийасы тялябатына гаршы щяссаслыьыны артырмаг мягсядиля 1995-ъи 

илдя йарадылмышдыр. АУРФ 9-16 йашлы эянъляри, медиа пешякарларыны вя радио журналистлярини диггят 

мяркязиндя сахлайыр. Бу, Африка ушагларынын ещтийаълары вя щцгуглары цзяриндя ъямляшмякля 

симпозиумлар, бядии йарадыъылыг семинарлары, екранлашдырма тядбирлярини вя эюрцшлярини кечирир. 

Мисир Видео вя Иъма Арзулары 

лайищяси «Йени Цфцгляр» програмы цзря Инкишаф вя Ящали 

Фяалиййяти Мяркязинин мялуматлылыьыны вя тяърцбясини эенишляндирир  вя Мисир ъямиййятиндя эянъ 

гадынларын вя гызларын фикирлярини эцъляндирир. Мисирин дюрд иъмасындан ибарят гадын командалары 

проблемли вя йа щяссас мювзуларын нязярдян кечирилмяси цчцн юзляринин видео истещсалы 

баъарыгларында вя габилиййятиндя етимад газанмышлар. Команда цзвляри натигляр вя апарыъылар 

защири эюрцнцшя малик олурлар вя стереотиплярин тясниф олунмасына кюмяклик эюстярмишляр. 

Мцзакирялярин стимуллашдырылмасы вя щяр иъмада йерли щялл васитяляри цзря тядгигатын артырылмасы 

цчцн командаларын видео эюрцнтцляриндян истифадя олунмушдур. 

BÖLMƏ 1: Uşaqların Hüquqlarının Təqdimatı

16

İnsan haqlarının qorunması 

İnsan haqlarının beynəlxalq, regional və milli 

səviyyədə təmin olunması üçün mexanizmlər MÖV-

CUDDUR. Milli səviyyədə siyasətçilər və strateqlər 

öz konstitusiya aktları vasitəsilə uşaqların hüquqla-

rını dəstəkləyə bilərlər. Ümumiyyətlə, konstitusiya 

aktları «müxtəlif hökumət qurumlarının vəzifələrini, 

səlahiyyətlərini və funksiyalarını müəyyənləşdirən» 

qaydaları göstərir. Bu qaydalar insan hüquqlarını 

konkret müddəalarla müəyyən etdikdə və hökumət 

daxilində səlahiyyət bölgüsünə zəmin yarandıqda, 

onlar insan haqlarının dəstəklənməsi üçün ən ef-

fektiv vasitə hesab olunur. 

BMT-nin Uşaq Hüquqları haqqında Konvensi-

yasının ümumbəşəri surətdə ratifikasiyası uşaqla-

rın hüquqlarının prinsiplərinə doğru qlobal öhdəliyi 

əks etdirir. Konvensiyanı ratifikasiya etməklə 

hökumətlər bu öhdəliyin praktikada tətbiq olunması 

üçün öz niyyətlərini bildirirlər. İştirakçı dövlətlər kon-

vensiyanın tam icrası üçün qanunlara və strategiya-

lara icbari surətdə düzəliş etməli və onları formalaş-

dırmalıdırlar; onlar uşağın ən yaxşı maraqları ba-

xımından yerinə yetirilən bütün tədbirləri nəzərdən 

keçirməlidirlər. 

Konvensiyanın 4-cü Maddəsi dövlətlərdən 

«bu Konvensiyada tanınan hüquqların yerinə 

yetirilməsi üzrə bütün müvafiq qanunvericilik, inzi-

bati və digər tədbirlərin öz üzərinə götürülməsini» 

tələb edir. 42-ci Maddəyə əsasən, dövlətlər «mü-

vafiq və fəal vasitələrlə Konvensiyanın prinsiplərini 

və müddəalarını yaşlılara və eynilə uşaqlara ge-

niş şəkildə çatdırmalıdırlar». Ölkə konstitusi-

yası uşaqların hüquqlarının pozulmasına qarşı 

mütləq müdafiəni həmişə təmin etmir. Bu cür hal-

larda vətəndaşlar kollektiv surətdə hökuməti öz 

hərəkətlərini açıqlamağa və buna məsuliyyət da-

şımağa sövq edə bilərlər. Vətəndaşlar hökumət 

qarşısında vəzifələrin qoyulmasını təşkil etdikdə, 

vətəndaş cəmiyyəti meydana gəlir. 

Buna qeyri-hökumət təşkilatları (QHT-lər), qeyri-

kommersiya təşkilatları (QKT-lər), xeyriyyə fondları 

və icma qurumları daxildir.

 Əksər ölkələrdə bu təşkilatlar uşaqlar və ya 

uşaqların ayrıca qrupları üzrə müstəqil hüquq 

müdafiəçiləri kimi başlıca rol oynayırlar. Onların 

rolu Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyada  və 

Uşaq Hüquqları Komitəsi tərəfindən tanınır. Kon-

vensiyanın ratifikasiya edilməsi və dəstəklənməsi 

uşaqların hüquqlarını təmin edən QHT-lərin sayın-

da və təsir dairəsində sürətli artıma səbəb olmuş-

dur; bir çox Avropa ölkələrində uşaqların hüquqla-

rı naminə çalışan QHT-lərdən ibarət koalisiyalar for-

malaşmışdır. 

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı vətəndaş cəmiyyətini 

dünyada sülhün qorunub saxlanılmasında və hü-

quqların dəstəklənməsində mühüm element kimi 

nəzərdən keçirir. BMT-nin sabiq Baş Katibi Kofi An-

nan bəyan etmişdir: 

«Birləşmiş Millətlər Təşkilatı yalnız bir dəfə 

hökumətlərlə qarşı qarşıya gəlmişdir. Hazırda biz 

bilirik ki, hökumətlər, beynəlxalq təşkilatlar, iş-

güzar dairə və vətəndaş cəmiyyətindən ibarət 

tərəfdaşlıqlar olmadan sülh və firavanlıq əldə edilə 

bilməz. Müasir dünyada biz bir-birimizdən asılıyıq.»

 

İnsan haqdarının dəstəklənməsi üçün 

təsisatların inkişafı BMT-nin geniş miqyas-

lı məqsədinə uyğundur: insan haqlarının ümumən 

dəstəklənməsi və qorunması üçün milli institutla-

rın yaradılmasını stimullaşdırmaq. Bəzi dövlətlərdə 

uşaqlar üzrə müstəqil mərkəzlər milli insan haq-

ları institutlarının tərkib hissəsi kimi fəaliyyət 

göstərir. Digərlərində uşaqların insan hüquqlarının 

dəstəklənməsi və müdafiə edilməsi üçün ayrıca ins-

titutlar yaradılmışdır. 

İnsan haqları mədəniyyətinin bütövlükdə inkişaf 

etdirilməsinə səy göstərən ölkələrdə uşaqların in-

san hüquqları üzərində təmərküzləşən idarənin ya-

radılması gələcəyə doğru mədəniyyətin formalaş-

ması istiqamətində uşaqların və uşaqların inkişaf 

etməkdə olan münasibətlərinin başlıca əhəmiyyətini 

nəzərə alaraq həssas başlanğıc nöqtəsi ola bilər. 

ЯСАС АРАШДЫРМА ПРЕДМЕТЛЯРИ  

•

 Инсан щагларынын горунмасы  

•

 Ушагларын щцгугларынын дястяклянмяси  

•

 Ушагларын щцгугларынын реаллашдырылмасында мювъуд олан проблемляр

4. UŞAQLARIN HÜQUQLARININ REALLAŞDIRILMASINA 

QARŞI MANEƏLƏR  

Uşaqların Hüquqları və Jurnalistika Praktikası – Tələbənin İstiqamətləndirilməsi

17

Uşaqlar üzrə bu müstəqil idarələr 

qanunvericilikdə müəyyən edilmiş səlahiyyətlərə 

və vəzifələrə malik olması ilə qeyri-hökumət 

təşkilatlarından (QHT-lər) fərqlənir. QHT-lər 

ümumən yüksək dərəcəli müstəqilliyi ilə insan haq-

larının dəstəklənməsində həlledici rol oynayır. Lakin 

adətən onlar hökumət prioritetlərində real surətdə 

yerdəyişmə edilməsi baxımından ayrıca və ya 

birlikdə fəaliyyət göstərməklə səlahiyyətlərə malik 

deyildir. 

Uşaqların hüquqlarının 

dəstəklənməsi 

Dövlət Uşaq Hüquqları haqqında Konvensi-

ya kimi insan haqları mexanizmini ratifikasiya 

etdikdə, Konvensiyanın müddəalarının birbaşa mil-

li qanunvericiliyə daxil edir və ya digər üsullarla in-

san haqlarına hörmət edilməsi ilə bağlı öhdəlikləri 

yerinə yetirməyi öz üzərinə götürür. «Hər hal-

da çox vaxt fakt göstərir ki, müəyyən hüquqların 

müdafiəsi sahəsində mövcud olan qanun həmçinin 

həmin hüquqların effektiv reallaşdırılmasına təminat 

verilməsi üçün bütün lazımi hüquqi səlahiyyətləri 

və institutları şərtləndirmirsə, sözü gedən qa-

nun qənaətbəxş hesab edilmir...» (İnsan Haqları 

Mərkəzinin təlimat kitabçası)   

Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyaya riayət 

edilməsinə BMT-nin Uşaq Hüquqları Komitəsi 

tərəfindən nəzarət olunur. Bu quruma hökumətlər 

tərəfindən milli hesabatlar və QHT-lər tərəfindən al-

ternativ hesabatlar təqdim edilir.

Komitə aşağıdakıları yerinə yetirmək məqsədilə 

siyasi kursun müəyyənləşdirilməsində və icrasında 

bir təlimat kimi hökumətin bütün səviyyəli orqanları-

nı konvensiyadan istifadə etməyə sövq edir:

 

•

  uşaqlar üçün müfəssəl milli gündəliyin işlənib 

hazırlanması

•

  hökumətin bütün sektorları vasitəsilə fəaliyyət 

növlərinin əlaqələndirilməsi, monitorinqi və 

qiymətləndirilməsini yüksəltmək üçün dai-

mi qurumların və ya mexanizmlərin inkişaf 

etdirilməsi

•

  bütün qanunvericiliyin konvensiyaya tam uy-

ğun olduğuna təminat verilməsi 

•

  uşağa olan təsirin qiymətləndirilməsini təmin 

etməklə bütün hökumətdəki siyasi inki-

şaf proseslərində uşaqların mövcudluğunun 

nəzərə alınması

•

  uşaqlara sərf olunan dövlət vəsaitlərinin 

həcmini müəyyənləşdirmək və bu resursların 

səmərəli surətdə istifadə olunduğuna təminat 

vermək üçün müvafiq büdcə təhlilinin yerinə 

yetirilməsi

•

  hər bir yurisdiksiyada bütün uşaqla-

rın vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün lazımi 

məlumatların toplanıldığına təminat verilməsi

•

  hökumətin siyasi kursunun 

müəyyənləşdirilməsində iştirak edən və 

uşaqlarla və ya onlar üçün çalışan bütün 

şəxslərə təlim keçməklə konvensiya barədə 

məlumatlılığın artırılması və informasiyanın ya-

yılması

•

  uşaqların hüquqlarının yerinə yetirilməsi və bu 

barədə məlumatlılığın artırılması prosesində 

vətəndaş cəmiyyətinin – o cümlədən, uşaqların 

özlərinin – cəlb olunması

•

  uşaqların hüquqlarını dəstəkləmək üçün 

müstəqil əsasnaməli idarələrin – ombudsman-

ların, komissiyaların və digər institutların - təsis 

edilməsi 

Hər halda bütün dünyada uşaqlara hörmət 

edilməsinə təminat verilməsi üçün asan yol mövcud 

deyildir. Uşaqların hüquqlarının pozulmasının qar-

şısının alınmasında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının, 

milli konstitusiya aktlarının və vətəndaş 

cəmiyyətinin rol oynamasına baxmayaraq, zorakı-

lıqlar hələ də baş verir. 

Bununla yanaşı, ölkənin iqtisadi rifahı uşaqların 

hüquqlarının müdafiə olunacağına heç bir zəmanət 

vermir. Qərb ölkələrində xidmət sahəsində ar-

tım və irəliləyişlər bütün uşaqlar üçün həmişə op-

timal uşaqlıq təcrübəsinə gətirib çıxarmamışdır. 

Bir çoxları yoxsulluq vəziyyətində və ya əhalinin 

həddindən artıq sıx olduğu şəraitdə və yaxud ya-

rarsız mənzillərdə yaşayır. Əksəriyyəti zorakılığa və 

laqeydliyə məruz qalır və infrastruktur xidmətləri on-

ların ehtiyaclarının yerinə yetirilməsini ləngidir. Xey-

li uşaq təhsil çatışmamazlığına, oyun və istirahət 

yerlərinin zəifliyinə görə inkişafdan qalır.

Uşaqların hüquqlarının real-

laşdırılmasında mövcud olan 

problemlər

Hər bir cəmiyyətdə uşaqların hüquqları-

nın müdafiəsinə zidd olan ənənələr və təbəqələr 

mövcuddur. Bəzən, cəmiyyətdəki geniş miqyas-

lı dəyişikliklər onların hüquqlarını təhlükə altında qo-

yur. Hökumətlər uşaqları necə itirir və ya Uşaq Hü-

quqları haqqında Konvensiyanın səmərəli icrasın-

da müvəffəqiyyətsizliyə necə uğrayır? Bu nöqsan 

çox vaxt uşaqlara böyük üstünlüyin verilməməsi 

nəticəsində yaranır. Siyasi liderlər, siyasətçilər və 

hökumət rəsmiləri uşaqların həyat tərzinin vəziyyətini 

dərk etməyə və uşaqların hüquqlarının reallaşdırıl-

masında öz öhdəliklərini büruzə verməyə bilərlər. 

Məsələn, uşaqlar hökumətin siyasi kursunun 

müəyyənləşdirilməsində çox vaxt nəzərdən keçirilmir. 

Uşaqların cəmiyyətdə məsuliyyətli iştirakı-

nın gücləndirilməsi mühüm bir sahədir. Hökumətlər 

siyasətdə uşaqların fikirlərini öyrənməlidirlər və 

bunu ciddi olaraq qəbul etməlidirlər. Lakin uşaq-

BÖLMƏ 1: Uşaqların Hüquqlarının Təqdimatı

18

larla məsləhətləşmək üçün həmişə formal kanal-

lar mövcud olmur. Uşaqların öz fikirlərini ifadə etmək 

hüququna malik olduğu və onlara toxunan bütün 

məsələlərdə həmin fikirlərə lazımi diqqət yetirildi-

yi barədə konvensiyanın tələbi qanunvericilikdə əks 

etdirilməlidir. 

Uşaqlara aid strategiyalarla əlaqədar 

hökumət idarələri arasında tez-tez qeyri-adekvat 

əlaqələndirməyə rast gəlinir. Uşaqlar üzrə optimal 

strategiyalar yerli səviyyədə səmərəli şəkildə həyata 

keçirilməlidir və onun konvensiyaya uyğun olduğu-

na və uşaqların hüquqlarını dəstəklədiyinə təminat 

verilməsi üçün bütün qanunvericilik aktları davamlı 

olaraq nəzərdən keçirilməlidir. 

Bəzən nöqsan uşaqların hüquqlarını dəstəkləyən 

fəaliyyət növlərinə ayrılan məhdud resursların 

səmərəli şəkildə istifadə edilməməsi səbəbindən 

yarana bilər. Uşaqlara xidmət göstərilməsinə 

yönələn büdcə vəsaitlərinə nəzərən mükəmməl 

idarəetməyə yerli və milli səviyyədə ehtiyac var-

dır. Həmçinin hökumət daxilində uşaqlara olan 

təsirin qiymətləndirilməsi və hesablanması yerinə 

yetirilməlidir.

Uşaqların insan hüquqlarına dair məlumatın ya-

yılmasında problemlər meydana gələ bilər. Hər bir 

ölkə uşaqların hüquqlarına dair məlumatın uşaq-

lar və yaşlılar arasında yayılması üçün müfəssəl pla-

na malik olmalıdır. Uşaqlar, onlarla birlikdə çalışanlar 

və ümumiyyətlə geniş ictimaiyyət arasında konven-

siya haqqında bilgilərin dərəcəsini müəyyən edilməsi 

üçün tədqiqat aparılmalıdır. Hər halda, uşaqların hü-

quqlarının qorunması tapşırığı ilə yalnız hökumətlər 

deyil, cəmiyyətin bütün üzvləri məşğul olmalıdırlar. 

Konvensiyada ifadə olunan normalara və prinsiplərə 

hər kəs tərəfindən – ailə daxilində, məktəblərdə və 

uşaqlara xidmət göstərən digər müəssisələrdə, icma-

larda və inzibati idarəetmənin bütün səviyyələrində 

hörmət edildikdə, yalnız bu halda onlar reallığa 

çevrilə bilər.

Hazırda uşaqlar sadəcə inkişaf etməkdə olan var-

lıqlar kimi deyil, insan olaraq qəbul edilməlidirlər. On-

lar doğulduğu andan tam canlı varlıq hesab olu-

nurlar və öz məxsusi hüquqlarına malikdirlər. On-

lar illər keçdikcə dəyişəcək və inkişaf edəcəkdir, lakin 

cəmiyyət uşaqlığı məhz yetkinlik dövrünə doğru bir 

mərhələ kimi deyil, öz hüququ ilə dəyərləndirməlidir. 

Bu prinsip sosial proqramlar və xidmətlər üzrə 

nəzərdə tutulur; bu, uşaqların təcrübəsinin indiki 

anında onlarla birgə işləməyi vurğulayır. 

Hər halda uşaqlara dair məsələlərə qarşı siyasi 

reaksiyalar uşaqlıq dövrünün necə qısa və həlledici 

təsirə malik olduğu barədə tez-tez cüzi aktuallıq və 

məlumatlılıq mənasını kəsb edir. Digər strategiya-

nın işlənib hazırlanmasına baxmayaraq, uşaqlıq döv-

rü durğun vəziyyətdə deyildir. BMT-nin Uşaq Hüquq-

ları haqqında Konvensiyasının təsdiq olunmasından 

etibarən yaxın iki onillik ərzində uşaqların ən azı bir 

nəsli öz uşaqlığını yaşamışdır.

Uşaqların hüquqları sahəsindəki 

çətinliklərə qarşı reaksiya  

BMT-nin Uşaq Hüquqları haqqında Konvensi-

yasının ratifikasiya edilməsindən sonra bütün qa-

nunvericilik aktlarının, siyasi kursun və praktika-

nın onun prinsiplərinə və normlarına uyğun olduğu-

na təminat verilməsi dövlətlərdən tələb edilir. Lazım 

gəldikdə, hüquqi islahatlar aparılmalıdır; məsələn, 

evdə və təhsil müəssisələrində uşaqların zorakı-

lıqdan müdafiə edilməsi üçün. Həmçinin Uşaq Hü-

quqları Komitəsi tövsiyə edir k, hökumətlər uşaqla-

rın hüquqları üzrə müvəkkillərin və ya ombudsman 

aparatlarının təsis edilməsi vasitəsilə konvensiyaya 

nəzarət olunduğuna və onun nəzərdən keçirildiyinə 

təminat vermək üçün müstəqil mexanizmləri işləyib 

hazırlayırlar.

 Ölkələr konvensiyanı icra etdikcə, artan say-

da müstəqil idarələr yaradılır. Bütün hallarda bu 

idarələrin hökumət və ya parlament tərəfindən ya-

radılmasına baxmayaraq, onların müstəqilliyi – 

uşaqlar üçün sərbəst surətdə hüquq müdafiə etmək 

qabiliyyəti mühüm xüsusiyyət kimi səciyyələnir. 

Bu institutların yaradılması uşaqlara qarşı xoş 

məramın təcəssümüdür ki, bununla onlar konven-

siya əsasında öz öhdəliklərini ciddi surətdə yerinə 

yetirir və uşaqlarla rəftarına görə müstəqil idarə 

qarşısında məsuliyyət daşımağa hazırdırlar. 

Gənc vətəndaşlara qoyulan investisiyala-

rın onların sayına və tələbatına mütənasib ol-

duğuna təminat vermək məqsədilə uşaqlara ay-

rılan büdcə vəsaitlərinin proporsiyasının təhlil 

edilməsi hökumətlərdən tələb olunur. Çox vaxt 

hökumətlər uşaqların rifahının və insan haqlarının 

gücləndirilməsinə vəsaitlərin nisbətən az ayrılması-

nı ört-basdır etməklə, sosial xərcləri birləşdirirlər. 

İctimaiyyətin bütün üzvləri, o cümlədən uşaq-

lar arasında konvensiyanın prinsiplərinin və nor-

malarının dəstəklənməsi ölkələrdən tələb olunur. 

Hökumətlər hüquq sahibləri kimi uşaqların sosi-

al məlumatlılığını icbari surətdə artırmalıdırlar. On-

lar həmçinin təminat verməlidirlər ki, səhiyyə və pe-

nitensiar müəssisələrdə çalışanlar daxil olmaqla 

uşaqlarla birgə işləyən bütün peşəkarlara konven-

siyanın gündəlik praktikada necə tətbiq olunması 

haqda təlim keçirilməlidir. 

Konvensiyanın ratifikasiya edilməsi və 

dəstəklənməsi uşaqların hüquqlarını təmin edən 

QHT-lərin sayında və təsir dairəsində sürətli artıma 

səbəb olmuşdur; bir çox Avropa ölkələrində uşaqla-

rın hüquqları naminə çalışan QHT-lərdən ibarət ko-

alisiyalar, o cümlədən Uşaqların Hüquqları üzrə İn-

formasiya Şəbəkəsi formalaşmışdır (UHİŞ). On-

lar uşaqlar üçün müstəqil hüquq müdafiəçiləri kimi 

başlıca rol oynayır. 

İnsan Haqları Mərkəzi bəyan etmişdir ki, «insan 

haqlarının ümumbəşəri mədəniyyətinin inkişafın-

da xüsusi rola malik olan aidiyyəti icma və qeyri-

Uşaqların Hüquqları və Jurnalistika Praktikası – Tələbənin İstiqamətləndirilməsi