Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги

Bug`imdagi harakatlar.

1. Yordamchi elementlar ishtirokida inkongruent (nomuvofik) bugim yuzalari kongruent (muvofik) yuzalarga aylanib bir–biriga moslashadi.
2. Bugim yuzalari turli geometrik shakllarni xosil kilib me’yori va uning shakliga boglik bo`ladi. Shu bois bugimlar bir ukli, ikki ukli va kup ukli bo`ladi.
Bir ukli bugimlarda xarakat frontal yoki vertikal uk atrofida ruy beradi, bunda cilindrsimon va galtaksimon bugimlar xosil bo`ladi. Galtaksimon bugimlar (barmok falangalari) da frontal uk atrofida bukish (flexio) va yozish (extentio) xarakatlarini bajarish mumkin. Cilindrsimon bugimda xarakat vertikal uk atrofida yuzaga keladi, ichkariga burish (pronatio) va tashqariga burish (suprianatio) mumkin, bunga tirsak va bilaklar suyaklararo bugimi misol bulishi mumkin. Ikki ukli bugimlarda ikki uk atrofida xarakat yuzaga keladi. Masalan, egarsimon bugim birinchi barmok bilan kaft suyagi birikishida xosil bo`ladi, ellipsimon bugim kaft usti suyaklari bilan blak suyagi kushilishidan xosil bo`ladi.
Uch ukli (kup ukli) bugimlarda kosasimon-chanok –son bugimi va sharsimon -elka bugimi misol bo`ladi. Bu bugimlarda barcha uklar atrofida xarakat sodir bo`ladi: bukish-yozish, uzoklashtirish- yakinlashtirish, ichkariga-tashqariga burish va aylanma xarakatlar.

Laboratoriya № 12

Mavzu: Sinartroz birlashmalarining xillari. Sindesmozlar sinxtdroz, sinostozlarning tuzilishi. Diartrozlar va ularning xillari.
Darsning maksadi: Odam tanasidagi sinartroz, sindesnoz, sixindroz, sinostoz va diatroz suyaklari bir kishi bilan tanishish hamda joylashgan o`rnini aniqlash.
Kerakli asboblar. Mulyaj, maket, planshet, plakai, tablica, qog`oz, qalam, o`chirg`ich, chizg`ich, tekshiralayotgan odam.
Ishning borishi: avval talabalar dars davomida kurgazma kurollari yordamida bo`g`im va boylamlar tushuntiriladi. Sungra tekshirilayotgan odamdan talabalarga butun tanada joylashgan bo`g`imlarni noma – nom aytib tushuntiriladi.
Odam tanasidagi barcha suyaklar birikishi natijasida tana skeleti hosil bo`ladi. Suyaklar birlashuvi anatomik xususiyatiga kura 3 turga bulinadi.

1. 
   Xarakatsiz ( uzluksiz ) birlashma – sinartrosis.
   
2. 
   Xarakatchan (uzlukli) bugin birlashma diarthrosis
   
3. 
   Yarim bugin (chala bugin) – hemiartrosis
   

Xarakatsiz yoki kam xarakatli birlashmada suyaklar uzarotog`ay yoki kushuvchi parda yordamida birlashadi va uz navbatida 3 ga bulinadi..

1. 
   Sindestoz – suyaklar tolali biriktiruvchi to`qimalar vositasida birikadi. Masalan boldir va suyaklar aro parda vositasida birikadi. Kalla koptogi suyalarining chok hosil qilib birikishi.
   
2. 
   Sinxondroz birikishi – suyaklar tog`ay to`qimasi ishtirokida masalan Qovurg`alarning tushga birikishi yoki umurtqa suyagi tanalarining tog`ay diski vositasida birikishi.
   
3. 
   Sinostos suyaklarning uzaro bevosita birikishi masalan 5 ta dumgasa 1 ta dumgaza suyagiga birikishi.
   

Xarakatchan birikishida suyaklar bo`g`imlar hosil qiladi. Bunda bugin hosil qilishda asosiy hosilalar bulishi lozim:
1)Suyakda bo`g`im yuzalari bulishi shart.
2)Bugin yuzalari tog`ay bilan koplangan bulishi lozim.
3) Bugin kapsulasi. (Xaltasi) ikki kavatdan iborat bo`lib ichki: Sinovial suyuklik ishlab chikaradigan va tashqi: yupka pishik febrast kavatidan iborat bulishi kerak.
4)Suyaklarda bo`g`im hosil kiluvchi yuzalari orasida bo`g`im bo`shligi bo`lib uning atrofii kapsula bilan koplangan. Undagi sinovial suyukligi suyaklarining epifizor yuzalarining ishkalanishini kamaytiradi. Bugindagi xarakatni engillashtiradi. Issikda sovo`tadi, sovukda isitadi, xarakatchan moslashtirb turadi.
Bo`g`imning yordamchi xossalari: boglam muskul va paylardan iborat bo`lib ular bo`g`imni mustakamlaydi.
Ba’zi bir suyaklardagi bo`g`im yuzalarining mos kelmasligi imqongdrujt (nomuvofuk) bugin hosil qiladi.
Bunda bo`g`imlar yuzalarini mos keltirish uchun kushimcha hosilalar bor.
Masalan: tog`ay disklarini umurtqalarining biriktirishi uchun tog`ay menisklar (Yarim disk) esa tiza bo`g`imini hosil qilish uchun tog`ay lablar elka bo`g`imida bo`ladi. Sanab utilgan kushimcha hosilalar bo`g`imini muvofoklashtiradi va qon gurugunt hosil qiladi.
Sungra talabalar aytib tushuntirilgan suyaklarni birikish yullarini tekshirilayotgan odamga karab joylashgan o`rnini ya’ni birikkan joyni kursatib Laboratoriya daftarlariga suyaklar nomi, birikish yuli haqida yozadilar.