Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги

Ishni bajarishga doir tavsiyalar-Bosh miya katta yarim sharlari bulaklarini aloxida-aloxida kurinishda yozing hamda izox bering.

Laboratoriya № 27

Mavzu: Periferik nerv sistemasi. Bosh miya nervlarini tuzilishi.
Darsning maksadi: Pereferik nerv sistemasi haqida ma’lumot berish. Bosh miya nervlarini tuzilishini, vazifasini, ahamiyatini urganish.
Pereferik nervlar markaziy nerv sistemasining kaysi bo`limidan chikishiga karab orqa miyadan chikadigan 31 juft orqa miya nervlari va bosh miyadan chikadigan 12 juft bosh miya nervlari tafovut qilinadi.
Kerakli asboblar: mulyaj, maket, planshet, tablica, plakat, qog`oz, qalam, o`chirg`ich.
Ishning borishi: Mavzuga oid barcha kurgazma kurollaridan foydalanilgan holda talabalarga tushintiriladi.
Yukorida aytib utganimizdek perefirik nerv sistemasiga orqa va bosh miyadan chikadigan nervlar kiradi.Bosh miyadan chikadigan 12 juft nervlarga aloxida-aloxida tuxtalib utiladi. Xar bir nervning uz nomeri va nomi bor. Orqa miya nervlarning hammasi aralash nerv bo`lib, fakat pereferiyada nuqo`l sezuvchi yoki xarakatlantiruvchi tolalar beradigan bulsa, bosh miya nervlari, bularga karama – Karshi ularok, bir qismi – nuqo`l xarakatlantiruvchi tolalardan (III, IV, VI, XIva XII ;juftlar), bir qismi sezuvchi tolalardan (I, II, VII juftlar) kolganlari (V,VII, IX, vaX ;juftlar) aralash tolalardan tashqil topgandir.
I juft-xidlov nervi (n. Alfostorius) ustki burun yuli, ustki chiganok va burun tusigining tegishli qismi soxasida burun bo`shligini shillik pardasida joylashgan. Xidlov nervi hujayralarning usimtalari bulmish ingichka iplar majmuasidir.
II juft kuruv nervi (n.opticus) kuz tur pardasidagi nerv hujayralarning usimtalaridan iborat bo`lib, kuruv kanali orqali kuz kosasidan kala bo`shligiga chikadi, shu erda, turk egari oldida kuruv nervlari kesishmasini hosil qiladi va kuruv yuliga aylanadi.
III juft – kuzni xarakatlantiruvchi nerv (n.oculomotorius) parasimpatik tolalar aralashgan xarakatlantiruvchi nerv.
IV juft-galtaksimon nerv (trochlearis) xarakatlanuvchi nerv bo`lib miya suv yulining tubida joylashgan yadrodan turt tepalikning pastki dumboklari soxasida boshlanadi va kuz kosasining ustki tirkishi orqali kuz kosasiga utib, kuzning ustki kiyshik muskul ini impervaraciyalaydi.
V juft – uch shoxli ya’ni uchlik nerv (n. Trigeminus) aralash nerv. Sezuvchi tolalar yuz terisini, boshning oldingi qismini, kuzlarni, burun va ogiz bo`shligining shillik pardalarini, burunning kushimcha sinuslarini impervaciyalaydi.
VI juft-uzoklashtiruvchi nerv (n.abducens) xarakatlantiruvchi nerv bo`lib, kiprik kopkogida joylashgan yadro hujayralardan boshlanadi.
VII juft-yuz nervi (n.facialis) xarakatlantiruvchi nerv bo`lib, yuz va bo`yinning mimika muskul larini intervaciya qiladi.
VIII juft – daxliz-chiganok nervi (n.vestibulokochlioris) yoki stato – eshituv nervi chiganokda joylashgan. Chiganok daxliz qismi ichki eshituv yulida bir-biri bilan kushilib,daxliz – chiganok nerviga aylanadi.
IX juft-til-xalkum nervi (n.glossopharyngeuz) aralash nerv bo`lib, tarkibida xarakatlantiruvchi sezuvchi va parasimpatik tolalar bor. Bu nervning xarakatlantiruvchi tolalari xalkum muskul larini intervaciyalashda ishtirok etadi.
X-adashgan nerv yoki sayyor nerv (n.vagus) bosh miya nervlarining eng uzuni, aralash nerv bo`lib, uz tarmoklari bilan nafas olish organlarini, xazm qilish yulining kattagina qismini, jigar, meda osti bezi, buyuraklarni ta’minlaydi va pastga tushuvchi jambar ichakka kadar etib boradi, shuningdek yurakka va aortaning boshlangich qismiga ham tolalari boradi.
XI juft-kushimcha nerv (n.aecessoius) xarakatlantiruvchi nervdir.
IXvaX juft nervlar Bilan birgalikda bo`yinturuk teshigi orqali kallada chikib, bo`yinning yon uchburchagida pastga tushadi, tush o`mrov surgichsimon muskul Bilan trapeciyasimon muskul ni mpervaciyalaydi.
XII juft – til ostki nervi (n.hipoglossus) xarakatlantiruvchi nervdir. Til muskul larini intervaciyalaydi.
Demak, nerv tolalari qo`zg`alishi natijasida organ va to`qimalar ta’sirlanib javob reaksiyasi kaytariladi.