Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги

Kerakli asboblar: Ukuvchi cirqo`l i, qalam yo`g`onligidagi uchiga nina sanchilgan yumalok tayokcha, milimetrlarga bulingan chizg`ich.
Ishning borishi: Uchiga nina sanchilgan tayokcha serqo`l ga urnatiladi. Va serqo`l uchi bilan tayokcha uchidagi nina 55 mm ga keltiriladi. Kuzini yumib turgan tekshiriluvchi kishining peshona terisiga cerqo`l ning avval bir uchi sungra ikala uchi baravar tegiziladi. Sinaluvchi kishi cerqo`l ning nechia uchi tegizalayotganini aytib turadi. Shunday tarzda tugri javob olinguncha cerqo`l uchlari yakinlashtirib yoki uzoklashtirib turiladi. Cerqo`l ning ikkala uchi orasidagi masofa kancha bulganda sinaluvchi kishi serqo`l ning xar ikki uchi tegizilganligini sezish va sezmasligi aniqlanadi. Shu yul bilan lab, kovok, bo`yin, kaft, yuzasi va orqa barmoq , uchi hamda bilak terilarining sezuvchanligi aniqlanadi.
Tajriba oxirida terining sezuvchanligining odam ta’nasining hamma joyida bir xil emas. Chunki unda receptorlar turlicha zichlikda joylashgan degan xulosa chikariladi. Shuningdek sezuv nuktalari barmoq uchlari va labda bilak, bo`yin va boshqa uchastkalardagicha Karaganda kuprok deb yakun yasaladi.
Ishning rasmiylashtirishga doir tavsiyalar: Odam tanasi bo`limlari. Terisiga sezuvchi receptorlar soni joylashgan o`rni haqida Laboratoriya daftarngizga yozing.
jndokren bezlar. endokrologiya.

Organlar, to`qimalar va hujayralarning uzaro gumoral boglanishda ularning ba’zilari aloxida muxim rol’ uynaydi, chunki ular moda almashinuviga, organ va to`qimalarning funkciyasiga spenfik ta’sir etuvchi moddalarining ishlab chikaradi. Bu moddalar garmonlar deb ( grekcha “hormone”-kuzgatish suzidan ), ularni ishlab chikaruvchi organlar esa enda krin bezlar yoki ichki seukreciya bezlari deb ataladi. Ularning shunday atalganiga sabab shuki, tashqi sekreciya bezlariga karama-karshi ularok chikarish yullari bulmaydi va uzi hosil qiladigan moddalarni tugridan-tugri kuyadi.

Garmonlarning bir necha specifik xossalari bor.
-1. Xar bir garmon muayyan organ va funkciyalarga ta’sir etib, ularda speciyarik uzgarishlarni yuzaga chikaradi.
-2. Garmonlar biologik jixatdan yuksak aktiv bo`ladi. M: 1 gr adrenolik ( bo`yrak usti bezlari garmoni) 10 mln bakaning ajratib olingan yuragining shishini kuchaytira oladi,boshqacha aytganda , adreaning yurakka 1x10-7 gr mikdorda ta’sir etadi. Bir grmm insulin ( Lida osti bezining Longergons orolchalaridan chikadigan garmon ) 125000 kuyon qonidagi shakar mikdorini kamaytira oladi.
-3. Garmon distont ( uzokdan turib) ta’sir kursata oladi. Garmonlar kaysi organda hosil bulsa , usha organlarga ta’sir etmay, balki mazkur bezlardan uzokdagi organlarga ta’sir kursatadi.
-4.Garmonlar maleqo`l asi nisbattan kichik bo`ladi, shuning uchun ular organ va to`qimalarni qondan ajratib turuvchi kapilyarlar endotemiyasidan shuningdek hujayralarga membranalari ( pardalari) dan uta oladi.
-5. Garmonlar to`qimalarda bir muncha tez parchalanadi. Madomiki shunday ekan, garmonlar kanday etarli mikdorda bulishi, ular uzunrok yoki uzluksiz ta’sir etishi uchun muayyan bezdan doim chikib turishi zarur.
-6. Kupchilik garmonlarning turiga oid spicefik xossalari yo`q. Shunday bulgach karamol chuchka va boshqa xayvonladan olingan garmonal pereparatlarni klinikada qo`l lash mumkin.Birok oqsil yoki lolipektid tuzilishga ega bulgan ba’zi garmonlar xarakatlarining xar xil turlaridan biroz farq qiladi.
Garmonlar ishlab chikarish murakkab nerv – gumoralyul Bilan boshqariladi. Fiziologik jarayonlar xolati yoki qon bilan to`qimalardagi ma’lum moddalardan mikdorining uzgarishlari organ va to`qimalardagi maxsus nerv oxirlari oralik yoki orqa miya – gipotalomus yadrolardagi ma’lum hujayralar bilan seziladi. Bu yadrolar organimizdagi moddalar almashinuvini va ichki muxit xolatini boshqaradi. Gumotaromus yadrolari ichki sekreciya bezlaridan ba’zilariga nerv impul’si yuborib yoki biologik jixatdan aktiv moddalar chikarib ( bular gulofizda ba’zi garmonlarning hosil bulishiga yordam beradi).
endokrin bezlar faoliyatiga ta’sir kursatadi.
Gilofiz oldingi bulogidan chikadigan garmonlar, boshqa endokrin bezlar, kalqonsimon bezlar, jinsiy bezlar, bo`yrak usti bezlari faoliyatini boshqara oladi. Gipotamus yadrolardan tashqari markaziy nerv sistemasining boshqa bo`limlari ham ichki sekreciyabezlarining funksiyasiga ta’sir kursata oladi.
Shunday qilib, garmonlar mustakil boshqaruvchilar emas. Garmonlarning hosil bulishi va qonga utishi – organizm funkciyalarining nerv gumoral yul bilan boshqarilish mona zanjirning zvenolaridir.
Garmonal-garmonlar ta’sirida boshqarilishining uziga xos bir kancha xususiyatlari borligidan garmonlarning hosil bulishi va ta’sir etishi haqidagi ta’limot fiziologiyaning mustakil bo`limii xisoblanadi. Ichki sekreciya bezlari faoliyatining buzilishi haqida ta’limot bilan birga fiziologiyaning shu bo`limii endokrinologiya deb ataladi.