Üzeyir hacibəYLİ

PRİSTAV AĞA 

 

M ... kəndində bir qəribə halətdir.  Əhali bir-bir komalarından dişarı  çıxıb, 

guya xof və vahimədən nəşət edən bir iztirab ilə o tərəfə bu tərəfə baxaraq, 

kəndin gen bir küçəsinə doğru gedirlər və burada toplaşıb dururlar. "Allah özü 

sovuşdursun" -- deyirlər. Hər kəsin üzündə bir nişanəyi-xof, hərəkətində bir 

cürətsizlik, danışığında bir ehtiyat müşahidə olunur. Bunlar insanı bilaixtiyar 

titrəməyə  məcbur edəcək mərtəbədə müdhiş bir hadisə vüquuna və yaxud 

mütəqəddim bir şəxsin çüruduna müntəzir idilər. Vaqiən belə idi: M ... kəndinin 

əhalisi (allah göstərməsin) pristav ağanın təşrifini gözləyirdilər. Dünən  İran 

sərbazına müşabihəti olan bir stracnik "bəy" kəndə  gəlib, qabağına çıxan 

ağsaqqalları xubunca döyüb-söyəndən sonra, "sabah pristav ağa gələcək"--dedi 

və gecə, döydüyü ağsaqqalların birinin evində qalıb, səhər atına minib, geri 

qayıtdı. 

 Şayani-diqqət burasıdır ki, stracnik bəyin kəndə  gələndə cibində beş-altı 

qəpik pulu var idi. Lakin gedəndə bu beş-altı  qəpik bir gecənin içində beş-altı 

manata "istihalə" etmişdi. Bu "möcüzənin" sirri və sahibi ilə cib sahibinə məlum 

idi. 

 Strajnik  bəy kənddən müfariqət edər-etməz, qonşular ev sahibi Kərbəlayi 

Bünyadəlinin yanına yüyürüb, "pristav nə  səbəb gələcək"--deyib sordular. 

Kərbəlayi Bünyadəli ilə, stracnik bəy evində mehman olduğunu ehsas 

münasibətilə, böyük bir şərəfə nail olmuş kimi, qeyrilərinə nisbətən ali bir can 

sahibi olduğunu hiss etdirmək üçün kəmali-kibr və qürur ilə "əşi, mən nə bilim? 

Pristav ağanın işi kəndləri gəzib adam döydürməkdir, dayna!" -- deyib xalqdan 

üz çöndərdi və onların atəşi-məraqini söndürmədi.... Pristav çox gec gəldi. Əhali 

kəsbü karından əl çəkib, bu günü pristav ağanı gözləməyə sərf etdilər. Hər kəs, 

pristav nə üçün gələcək?" -- deyə öz-özünə fikir edirdi. Ağanın bu qəsdini hər 

kəs bir bəhanə ilə özünə andırırdı. Məsələn, Cənnətqulu belə güman edirdi ki, 

pristav, Əliqulunun oğurluğunu eşidib gəlir. Əliqulu isə deyirdi: ha! Pristav ağa 

Cənnətqulunun Məmmədcəfərlə savaşdığını  eşidib gəlir və s.... Lakin "Pristav 

gəlir" bu ikisinin də hərdəm titrəməyinə səbəb olurdu. 

Əlqissə, axşamçağı pristav gəldi. Müvasilətindən bir az müqəddəm kəndlidən 

birisi qışqıra-qışqıra, dili dolaşa-dolaşa: p, p, p, pristav ağa g, g, gəlir! -- deyə 

cəmaətin vahiməsini son mərtəbəyə yetirdi. İtlər hürdü, uşaqlar ağladı, arvadlar 

"allah, sən saxla"--deyib, ora-bura qaçdılar. Kişilər də sap-sarı saralıb itləri, 

uşaqları, arvadları sakit etməyə başlayıb, özləri onlardan betər qışqırırdılar.... 

Pristav ağa bir təmtəraq, bir təntənə, bir dəbdəbə ilə on nəfər cəlladməcaz 

stracniklərdən mütəşəkkil müini ilə belə çaparaq kəndə daxil oldular. Kəndlilər 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

330 

 

kəmali-inqiyad və itaət ilə cənab pristavı istiqbal etdilər və "sən bizim başımızın 

sahibisən" -- deyib, əsnayi namazda rüku edən kimi, baş deyil, bədən  əydilər. 

Lakin cənab pristav əhalinin belə izhari-təbəiyyəti-sadiqanəsindən  əqmazieyi 

edib, keçən gün cibində "möcüzə" görünmüş sərbaz simalı stracniki təqib edərək, 

atını Kərbəlayi Bünyadın evi həyətinə sürdü. 

Kərbəlayi, 70 sinni altında bükülmüş vücudunu 15 yaşına yetmiş cavana 

mənsub bir cünbüş və hərəkətə gətirib sıçradı və pristav ağanın "cismi-əzizi"ni 

atın üstündən yerə düşürdü. Stracniklər də kəndlilərin köməyi ilə atlarından yerə 

süqut edib, metad qaidəyə  rəayət edərək topalanmış  kəndliləri qamçı ilə 

şaparlamağa başladılar. Və atlarını otarmaq ilə özləri üçün də bir "yaxşı" yer 

hazırlamağı əmr etdilər. 

 

O gecə M ... kəndində bir neçə qoyun dəxi qurban edildi.  

 

Sabahı günü Kərbəlayi Bünyadın həyətində  şayani-təmaşa bir drama vaqe 

oldu. Cənab pristav başıaçıq və  əlləri ciblərində "özünü dartmış turac kimi" 

qapının ağzında durub, keçmiş padşahlara mənsub bir hökumət ilə  cərgə ilə 

düzülmüş kəndliləri bir-bir və hərəsini bir növ ilə döydürürdü. Birisini libasdan 

xali edib, lüt əndamına qamçı vurdururdu, digərini saqqalından tutudurub üzünə, 

başına sillələr çəkdirirdi, bir qeyrisini əlibağlı ora-bura çapdırırdı. Bəzisini yerə 

yıxıb, təpik altına saldırdı və sairə.... 

  Döyüşə mübtəla olanlar hərdəm: "Bizim taqsırımız nədir, ağa, başuva 

dönüm" -- dedikdə, cənab pristav və sonra da stracnik bəy tərəfindən bir neçə 

kəlmə föhşdən mütəşəkkil cavabi -- "şafi" alırdılar.... 

Bu drama səhərdən günortayadək imtidad çəkdi ki, ondan sonra pristav ağa, 

bu qədər zəhmətdən artıq yorulub, girdi otağa və  kənd mollası ... nın evində 

şərəfinə kəşidə edilmiş ziyafətdə (bu ziyafətdə pristavdan savay bir də Kərbəlayi 

Bünyadəli var idi) mükəmməl surətdə bir nahar edib, istirahət üçün bir-iki saat 

şirin yuxuya müstəqrəq oldu.... Bidar olduqdan sonra, Kərbəlayi Bünyad 

tərəfindən "Əbidanə"  əta olunmuş  kəhər ata rakib olub və  kəndçilər tərəfindən 

"mübarək qədəmi" münasibətilə hədiyyə edilmiş quzuları (yağ, qatıq, pendir və 

s. məlum işdir) müininə tapşırıb, öz paytaxtına mütəvəccihən rəvanə oldu. 

  Ağa gedəndən sonra kəndçilər onun sahibi təhəkküm bir zat olduğunu tosif 

və ərifə başladılar. 

 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

331 

 

BİR FİRƏNG İLƏ SÖHBƏTİM 

 

 

Günlərin bir günü, yəni bir neçə zaman bundan irəli nə tövr oldusa bir firəng 

ilə tanış oldum. Firəng məni, mən firəngi söhbətə tutduq, bir xeyli danışdıq 

elədik, axırda firəng məndən soruşdu ki, bir de görüm bu Qafqazda nə  qədər 

müsəlman vardır. Dedim altı  dəfə doqquz yüz doxsan doqquz min doqquz yüz 

doxsan doqquz və bir də altı müsəlman! Dedi, bu zəhməti çəkmə, altı milyon 

desəydin ağzın yorulmazdı. Dedim, mən müsəlmanam, doqquz yüz doxsan 

doqquz min doqquz yüz doxsan doqquzun mənə artıq təsiri olur, nəinki bir 

milyonun. Firəng bu sözə razı oldu və sonra yenə soruşdu ki, bu altı milyon 

müsəlmanın içində neçə qəzet çıxır. Dedim allahdan gizli deyil, səndən nə gizli 

olacaqdır, bu altı milyon müsəlmanın içində bircə  dənə  qəzet çıxır. Bunu 

dediyimi gördüm, firəng yerindən elə  sıçradı ki, guya kişini ilan dişlədi! Və 

üzündə elə bir heyrət və  təəccüb  əlaməti göstərdi ki, mənim özüm də quruyub 

mat qaldım və ürəyimdən keçirtdim ki, yazıq altı milyon müsəlman, bir gör sənin 

içində bircə dənə qəzet verilməsi yad firəngə nə pis təsir elədi və halonki, sənə 

qalsa istərsən ki, heç qəzet yerli-dibli olmasın! Amma sonra bildim ki, firəngi 

təəccübə gətirən altı milyon müsəlmanın içində bir qəzet olması deyilmiş, çünki 

o məndən soruşdu ki, "müsyö, indiyədək, nə təvarixdə, nə də heç bir abrazovannı 

yerdə görülməyibdir ki, bir dənə  qəzetin altı milyon müştərisi olsun!! Neujeli 

sizin bir dənə  qəzetinizin altı milyon müştərisi var?!!. Firəng bu sualı  mənə 

verdikdə, məndən bir qəhqəhə  çıxdı ki, firəng elə bildi dəli olmuşam.... Dedi 

nəyə gülürsüz? Dedim heç, onu deyirəm ki, qəzetimizin altı milyon müştərisi 

yoxdur, bir qədər azdır. 

 

D e d i: Beş milyon?  -- Əlli min? 

D e d i m: Bir qədər azdır. --Yox, azdır. 

D e d i: Dörd milyon?  -- Otuz min? 

D ed i m: Bir qədər azdır. -- Yox, azdır. 

D e d i: Üç milyon? -- On min? 

D e d i m: Bir qədər azdır. --Yox, azdır. 

-- İki milyon? -- Beş min? 

-- Jox, azdır. -- Jox, azdır. 

-- Bir milyon? -- Dörd min? 

-- Jox, azdır. -- Jox, azdır. 

-- Beş yüz min? -- Üç min? 

 

-- Jox, azdır. --Jox, azdır. 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

332 

 

-- Üç yüz min? -- İki min? 

-- Jox, azdır. -- Jox, azdır. 

-- Yüz min? -- Bir min? 

-- Jox, azdır. -- Jox, bir az çoxdur. 

-- Doxsan min? -- Bəs necə? 

-- Jox, azdır. -- Min səkkiz yüz! 

 

By sözü demişdim ki, gördüm rəfiqim firəng tez bir fayton çağırıb, düz 

vağzala sürdürdü və o gedən firəng oldu ki, getdi. Bir neçə vaxtdan sonra 

firəngdən bir kağız aldım ki, içində bunu yazmışdı: 

"Altı milyon tayfanın içində bir dənə qəzet ola, və o qəzetin də min-səkkiz 

yüz müştərisi ola, o tayfadan heç bir yaxşı şey gözləmək olmaz, a molla!" 

Bu sözlər məni çox yandırdı, tez götürüb cavabında yazdım ki, nə olsun, biz 

müsəlmanlar beləyik, amma siz firənglərin də yedikləri həmişə qurbağa ilə 

tısbağadır!... 

 

 

ÜÇÜNCÜ DƏLLƏK 

 

 

Bizim Qarabağda cürbəcür dəlləklər var. Bunların içində eləsi var ki, həm 

sənin başını  qırxar, həm hansı dişini desən çəkər, həm boynunun ardına zəli 

qoyar, həm istəsən oğlunu sünnət elər. Amma adekalon-madekalon bilməz və o 

cürə murdar şeyə heç əlini də vurmaz. Bainhəmə, üstündən bərk "ətir" iyi gələr 

ki ona quyruq yağı deyirlər. 

   

Eləsi var ki, məsələn, bu gün yaxşı urusu baş vurar, bığlarını da ha tərəfə 

desən, o tərəfə eşər və bir az-maz da urus dili bilər. Stolunun üstündə də həmişə 

cürbəcür içi su ilə dolu adekolon şüşələri olar, güzgüsü də adamı xortdana 

oxşadar. 

 

Eləsi də var ki  (yox, qoyun bunu ayrı cürə deyim). 

   

Əzizim oxucu, ağlında bir adam fərz elə, qoy bu adamın bir ayağında qaloş 

olsun, bir ayağında başmaq.  Əynində çuxası olmasın, onun əvəzində  tək bircə 

arxalıq olsun ki, onun parçasını  və  rəngini tanımaq üçün gərək  əlinə bir bıçaq 

alıb dörd gün çirkini qazıyasan. Belində bir qayış olsun və qayışın ucu da 

böyürdən sallansın, çiynində bir məhrəba asılsın və  məhrəba da gərək qab 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

333 

 

dəsmalına oxşasın. Belindəki qayışa ülgüc formunda iti bir bıçaq sancılsın və o 

bıçaqla da qarpız kəsildiyi məlum olsun. Onda bu adam olar haman mən dediyim 

dəllək. 

    

Bu dəlləklərin dükanı olmaz, bunlar günlərini elə bazarda keçirərlər və özləri 

də  həmişə  kəndli-məndliləri qırxarlar, onda çox fənd eləyərlər. Məsələn, 

görürsən ki, bir kəndli yayın isti günü bazara meyvə  gətirib satıbdır və özü də 

aşpazdan iki şiş lüləkabab alıb günorta üstü bir sərin yerə çəkilib dürməkləyir və 

öz-özünə  də fikir eləyir ki, görəsən, baqqal onu allatmadı ki, evdə arvad nə 

tapşırmışdı və sairə. Bu vaxt kəndli hiss elər ki, başı gicişir, əlini atar ki, qaşısın, 

bir adam deyər ki,: "Yavaş, tərpənmə, ülgüc başını kəsər". Kəndli dik ajar üstə 

sıçrar və görər ki, nə? Haman bayaq yazdığım dəllək onun başını bir xeyli 

qırxıbdır və özü də məzəmmət eləyir ki, əşi, uşaq-nəbalıq deyilsən ki, düz otura 

bilmirsən?! Odur, tərpəndin, ülgüc də bir az başını  cızdı.... Sonra bilmirəm 

bunların sövdası necə olar, ancaq onu bilirəm ki, kəndli evinə qayıdan zaman 

başını iki dəsmalla bağlanmış qayıdar. 

   

Bu söhbəti salmaqdan məqsədim o idi ki, bunu deyim ki, görəsən, bu 

Yevropa hökumətləri ki, belə gəlib müsəlman hökumətlərinin dinməzcə başlarını 

qırxırlar ki, heç kəs də onlara bir söz demir, Qarabağın hansı  dəlləklərinə 

oxşayırlar? Mənim ağlım kəsir ki, bizim bu bazar dəlləklərinə çox oxşayırlar. 

Neyçün? 

 

Ondan ötrü ki, məsələn, indi götürək bu gün İranı. Hamınıza məlumdur ki, 

indiyə kimn İranın başını iki nəfər "dəllək" qırxmaqdadır ki, onlardan birisi 

ingilis, o birisini də ki, (qoy yavaş deyim eşitməsin!) özünüz tanıyırsınız. 

    

İndi də demirsinizmi ki, bu yandan üçüncü "dəllək" çıxıbdır. Bu  da ki, neçə 

ildən bəridir ki, Osmanlının başını  qırxan və çox vaxt da "bilməyib" qulağını 

kəsən Germaniyadır. Deyir indi İranın başını  mən də  qırxacağam! O birilər 

deyirlər:  Ay  balam,  axı neçə ildir ki, elə hazır bu kişinin başını biz qırxırıq. 

Almaniya: Bu kişinin başını podrata götürməmisiniz ha, mən də qırxacağam! 

 

Qərəz, mən onu deyirəm ki, İran görsün başına bir təhər çəkə bilərmi, yoxsa 

bir də görərsən ki, dördüncü "dəllək" çıxdı, onda bir gün olar ki, İranı da Fas 

sultanının gününə salıb, giliz qoyarlar. 

 

MƏŞƏDİ KABİLİN TƏBRİZ SƏFƏRİ 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

334 

 

 

Məşədi Kabilin başı çox qarışıq idi, cürbəcür vajnı işləri var idi ki, bunların 

hamısını bir-bir düzəltmək lazım idi. Bir işi o idi ki, gərək oğlunu işkolaya 

qoysun, ondan sonra qızını köçürsün və bunlar hamısı keçəndən sonra Təbrizə 

gedib mal gətirsin və dükanını olduğu yerdən ayrı bir yerə köçürsün və bundan 

başqa o qədər xırda işləri var idi ki, bəzi vaxt heç başını qaşımağa da macalı 

olmurdu. 

Məşədi Kabilə  məsləhət gördülər ki, əvvəlcə  Təbrizə gedib dükan işlərini 

düzəltsin, sonra o biri işlərinə şüru etsin. 

-- Elə yaxşıdır, əvvəlcə işlərini bir qurtar, sonra, allah qoysa, qayıdarsan, can 

sağlığı olsun, o biri işlərini də düzəldərsən! -- deyib arvadı da Məşədi Kabilə 

bunu məsləhət gördü. 

Məşədi razı oldu və başladı Təbrizə səfərə hazırlaşmağa.... 

Söyləyirlər ki, London ingilisləri bazardan evlərinə bir parça kağız yazıb 

göndərirlər ki, "məni nahra gözləməyin, Hindistana gedəcəyəm". Və arvad-uşağı 

ilə görüşməyi qayıdan başa qoyub, parxoda minib gedirlər. Amma bizim 

müsəlmanlar, nədənsə, qürbətdən çox qorxurlar. 

Odur, məsələn, Bakıdan Biləcəriyə  və ya Şuşa qalasından Ağdama getmək 

lazım olanda çox bikef olurlar, arvad-uşaq da bikeflənir və yola düşəndə də az 

qalırlar ki, ağlaşma qursunlar. 

İndi Məşədi Kabil də Təbrizə gedəcəyini yadına salıb, bir az bikef olmuşdu, 

arvad-uşaqlar da bikef idi. Ancaq bircə? Kərbəlayı  Səfinin vecinə deyildi. 

Pəncərənin ağzında oturub səfərə hazırlaşan Məşədi Kabili gözləyirdi və 

uşaqlara təsəlli vermək üçün deyirdi: 

-- Allah qoysa atanız bu gün çıxar, bir-iki gündən sonra olar Təbrizdə, amma 

görün sizə  nələr gətirəcək! Təbriz yemişi. Bax, kişmişləri bu boyda olur. 

Badamları qoz boyda. Çoxlu xurma gətirəcəkdir ki, biri yumruq böyüklükdə. 

    

İşin bu məqamı balaca uşaqların bir qədər kefini açdı. Balaca Səməd isə tək 

bir yemişlərə kifayət etməyib, bir Təbriz xoruzu da istədi. 

-- Bəs, Təbriz xoruzu da gətirər, -- deyib Kərbəlayi Səfi onu arxayın etdi. 

İki saatdan sonra min cürə dualarla, daldan su atmaqla, qapıya Quran 

çıxartmaqla Məşədi Kabili yola saldılar.... 

Bir saatdan sonra bazara xəbər düşdü ki, Məşədi Kabili paraxod qabağında 

öldürdülər. 

 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

335 

 

BAZAR SÖHBƏTİ 

 

-- Məşədi Səməd, bir bura bax! Vay Məşədi Səməd! Bura bax, söz deyirəm! 

-- Bu saat! Qoy bir bu çuxanın bursını tikim! Yiyəsi gözləyir. 

-- Əşi, bir bura bax, sonra tikərsən. Sənə bir yaxşı əhvalat deyəcəyəm. 

-- Sən de, mən qulaq asıram! 

-- Bura bax, rəhmətlik  Əliqulu bəyin dayısı  Kərbəlayı Hüseynəli bəyi 

tanıyırdın? 

-- Yox, necə Əluqulu bəyin? 

-- Əşi, nə deyirsən, dostun Mirzə Cəfərin aşnası Əliqulu bəyi tanımırsan? 

-- Hə, keçəl Əliqulu bəyi tanıyırdım. 

-- Onun dayısı Kərbəlayı Hüseynəli bəyi tanıyırdın? 

-- Tanıyırdım, necə? 

-- Axı, Kərbəlayı Hüseynəli bəyin bir nökəri var idi. Adına Yırtıq Səfi 

deyərdilər, bir arvadı da var idi, neçə ildi ki, doğmurdu, sonra gedib Qarabasan 

kəndindən bir qız aldı, özü də deyirlər ki, bəy qızıdır, ondan da Yırtıq Səfinin bir 

oğlu oldu ha! 

-- Hə, necə? 

-- Ta nə  hə, haman o oğlan indicə bir rus qızı ilə  gəlib bizim dükanın 

qabağından keçdi. 

-- Əşi, nə deyirsən? 

-- Sən öl, allaha and olsun, özüm ölüm ki! 

 

 

HARA QAÇACAQLAR? 

 

Ravi belə rəvayət eləyir ki, Eynüddövlə, Şüca Nizam Rəhim xan, Mir Haşım, 

Mirzə  Həsən, Mirzə  Kərim və qeyriləri -- bunlar hamısı  Təbrizdən çıxıb 

qaçarkən şaha belə bir məktub yazıblar: 

"Salam-duadan sonra yazıb məlum edirik ki, "ma səd nəfər budim tənha, 

onha, yek nəfər budənd cəm", ona binaən Təbrizdən qaçdıq, vəssalam." 

İndi  mən öz-özümə fikir edirəm: yaxşı, bunlar hara qaçacaqdırlar? 

 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

336 

 

Tehrana? 

Xeyr!  İndi bu saat Məhəmmədəli  şahın onlara elə acığı tutub ki, hərgah o, 

"səd nəfər tənhadan birini görsə, elə vurar ki, başı süpəhsalar məscidi kimi 

darmadağın olar. 

Bəs hara? İranın sair şəhərlərinə? 

Xeyr! Hərçənd  İranın sair şəhərləri Təbriz  əhlini aldatdılar və yalandan 

dedilər ki, ay budur köməyə gəlirik, ay on min adam göndərdik, ay bu gün çatar, 

ay sabah ça-çatar, ha budur gəldilər, ha atlıların başı  çıxdı, qərəz çox səs-küy 

elədilər, amma axırından bir şey çıxmadı. Atların nə başı göründü, nə quyruğu, 

yazıq təbrizlilər gözlədilər, gözlədilər, axırda qəti-ümid olub, dedilər: özünə 

bağla ümidini, özgəyə bağlama. 

Amma yenə də.... 

Heç ağlım kəsmir ki, bu şəhərin adamları  Təbrizdən qaçan "qəhrəmanlara" 

ağuşlarını açıb üzlərindən öpsünlər və desinlər: "Uxay, nə yaxşı ki, sağ-səlamət 

gəlib çıxdınız". Çünki əgər bu şəhərlərin birində namus olmasa, barı insaf olar. O 

birində insaf da olmasa, barı bir parça qeyrət olar! Bir ayrısında namus, insaf və 

bir parça qeyrət olmasa, bir qədər həmiyyət olar; bir ayrısında, namus, insaf və 

bir parça qeyrət və bir qədər həmiyyət olmasa, bir dıtdaq mürüvvət olar. Bir 

özgəsində namus, insaf, bir parça qeyrət, bir qədər həmiyyət bir dıtdaq mürüvvət 

olmasa, barı bir barmaq ağıl olar. Yenə bir başqasında namus, insaf, bir parça 

qeyrət, bir qədər həmiyyət, bir dıtdaq mürüvvət, bir barmaq ağıl olmasa da, barı 

bir anbar qorxaqlıq olar. 

Amma qorxaqlıq olar, çünki qorxaqlıq oldu ki, Təbrizə köməyə getmədilər və 

indi qorxaqlıq olar ki, Təbrizə kömək edərlər, çünki daha Səttarxanın gücü 

məlum oldu. Kişi padşahla padşahlıq etdi. Halbuki bütün İran və bizim Bakıda 

bütün Quba meydanının adamları deyirdilər ki, padcahnan padcahlıq eləmək 

olmaz. Amma görünür ki, olar və necə ki, oldu! Hə, bəs indi bu adamlar hara 

qaçacaqdırlar? 

Rusiyaya?... 

Xeyr, Rusiyada məşrutə var. Məşrutəli yer onları qəbul etməz. 

Bəs hara? 

Elə  mən bu fikirdə idim ki, gördüm idarəmizin qabağında iki nəfər adam 

acıqlı danışır. Biri deyir: 

- Adə, boynu sınmış Səfər necə oldu? 

O biri deyir: 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

337 

 

-- Getdi. 

-- Hara? 

-- Əşi, cəhənnəmə, gora! Mən nə bilim!  

İndi ağlım kəsir ki, mənim sualıma da bu cürə cavab verməkdən başqa bir 

çarə yoxdur. 

 

BİR DƏLİNİN DƏFTƏRİNDƏN 

 

Bir məsəl var deyirlər ki, ikiayaqlıya etibar yoxdur. 

Doğrudan da belədir, dünyada hər nə ikiayaqlı məxluq var, onların heç birinə 

etibar eləmək mümkün deyil. 

Götürək, məsələn, toyuğu. İkiayaqlı məxluqdur. Nə qədər dən ver, nə qədər 

yem ver, yenə  də  səni görəndə qaçacaqdır. O ki, qaldı adama--ikiayaqlı 

məxluqdur--daha burada heç danışmaq lazım deyil. 

Amma bu işin səbəbi var. 

Məsələn, evdən çıxırsan bayıra və görürsən ki, bir dənə toyuq ayağının birini 

qalxızıb təkcə durubdur. Və özü də  bərk fikrə gedibdir. İstəyirsən ki, yanına 

gedib bir qədər dən verəsən. Görürsən ki, o saat qaçdı. Deməli, toyuqla sənin 

aranda etibar yoxdur. Çünki sən də ikiayaqlı, o da. 

İndi görək bunun səbəbi nədir? 

Toyuq çox yaxşı bilir ki, sən toyuq yeyənsən və madam ki, səni görür həmişə 

qorxur. Odur ki, bir sürü toyuğa da çağırıb dən tökəndə görürsən ki, yazıq 

toyuqların bir gözü dəndə və bir gözü də səndədir. 

İndi gələk adamlara! 

Deyirlər ki, qədim zamanlarda adamlar bir-birilərinə çox yaxşı etibar 

elərmişlər və  hətta bir zaman var imiş ki, bir salavata çörək də almaq olarmış, 

başmaq da və papaq da. 

Mən bilmirəm ki, bu əhvalat doğrudurmu, yoxsa yalan. Ancaq onu bilirəm ki, 

bu gün o cürə şeylər ola bilməz. Çünki bu gün salavat əvəzinə pul lazımdır. Pulu 

qazanmaq da salavat çəkmək kimi asan deyildir. İndi bu gün əgər bir adam o biri 

adama etibar eləyirsə, pulun cəhətinə eləyir və illa pulu olmasa, itmiş pasport 

kimi etibardan saqitdir. 

Pul insanlar arasında rəsmiyyət törədir. Məsələn, Həsənqulu ilə Cəfərəli bir-

birilə danışırlar, Həsənqulu deyir ki, bu gün başım bərk ağrıyır, onda Cəfərəli 

cavab verir ki, bir qədər fenastin al, yainki yatarkən başuva dəsmal çal, ya həna 

qoy. Amma elə ki, Həsənqulu Cəfərəliyə bir manat zərər vurur, o halda Cəfərəli 

elə vurur ki, Həsənqulunun başı  nəinki ağrıyır, bəlkə yarılır və qan axır.  İndi 

mənə deyəcəklər ki, sənin sözlərində məntiq yoxdur. 

__________________Milli Kitabxana___________________ 

338 

 

Məntiq nədir? 

Məntiq danışma elmidir. Danışan kəs gərək elə danışsın ki, sözünün dalı 

qabağı bir-birinə düz gəlsin. Məsələn, deməsin ki, bu gün hava çox gözəldir, 

çünki dünən bərk acmışdım. 

 

İstərsiniz məntiq barəsində bir qədər söyləyim. Burda misal lazımdır. 

Məsələn, şüşə qırılar, əlimdəki şüşədir. Bəs əlimdəki şüşə də qırılar. 

 

Bir özgə  məsəl:  İnsanlar öləcəkdirlər. Sən insansan, bəs sən də öləcəksən. 

Yainki insan ikiayaqlıdır. Və ikiayaqlıya da etibar yoxdur. Toyuq dəxi 

ikiayaqlıdır, bəs onda, toyuğa da etibaar yoxdur. 

 

Onda birisi gəlib deyir: Toyuğun iki ayağı vardır və özünə də etibar yoxdur. 

Sənin də iki ayağın var və sənə də etibar yoxdur. Bəs onda sən toyuqsan! 

 

Yox, bu söz xilafi-məntiqdir, buna sofizm deyərlər. Elə haman o sofizmdir 

ki, Tehran hökumətini bu günə saldı  və  həm ağlamalı  və  həm gülməli bir 

komediya qayırdı. 

 

İran hökuməti deyir ki, sair hökumətlər məşrutə verdilər, çünki camaat elə 

istəyirdi. Amma İran camaatı elə istəmir və ona görə mən də məşrutə vermirəm. 

 

Burada məntiq olardı, hərgah "İran camaatı elə istəmir" sözü qələt olmasaydı. 

Amma, çünki o söz qələtdir, ona görə bu mətləbdə,  İran hökuməti qanacaqdan 

kənar olan kimi, məntiqdən də  kənardır. Mən burada çox sözlər danışardım, 

amma danışmıram. 

Zəban dər dəhan ey xirədmənd çist? 

.....................................................nist.