Vallari o`qlarining joylashuviga qo`ra tishli uzatmalar quyidagi turlarga

2-§. Silindrik uzatmani geometriyasi va kinematikasi.
Tishning mavjud profillaridan eng ko`p qo`llaniladigani evolventa profili
bo`lgani uchun ushbu profilli tishli g`ildiraklar geometriyasini ko`rib chiqamiz.
Odatda, ilashishda bo`lgan bir juft g`ildirakdan kichigi shesternya, kattasi esa
g`ildirak deb ataladi. Bordi-yu ilashishdagi ikkala g`ildirak bir xil bo`lsa, u holda yetakchisi shesternya, etaklanuvchisi g`ildirak deyiladi.
Tishli g`ildirak termini umumiydir. Shesternya parametrlarini belgilashda 1 indeksi, g`ildiraklarnikiga esa 2 indeksi qo`yiladi (1-rasm).

1-rasm
Ilashish moduli, 𝑚 = 𝑃𝑡/𝜋 uning qiymatlari ГОСТ 9563-60∗(mm) bo`yicha standartlashtirilgan bo`lib uning qiymatlari (0,01-0,02) 𝑎𝑤 oralig`ida quyida keltirilgan qatordan olinadi:
1-qator: 1; 1,25; 2; 2,5; 3; 4; 6; 8; 10; 12; 16; 20.
2-qator: 1,375; 1,75; 2,25; 2,75; 3,5; 4,5; 7; 9; 11; 14; 18; 22.
To`g`ri tishli g`ildiraklar uchun:
bo`luvchi diametri − 𝑑1 = 𝑚𝑧,
tish ustidan o`tuvchi aylanalar diametri − 𝑑𝑎 = 𝑑1 + 2𝑚,
tish tubidan o`tuvchi aylanalar diametri − 𝑑𝑓 = 𝑑1 − 2,5𝑚,
o`qlararo masofa − 𝑎_𝑤 = (𝑑1 + 𝑑2)⁄2,
tishning balandligi − ℎ = 2,25𝑚,
uzatish soni − 𝑢 = 𝑧2⁄𝑧1
Odatda 𝑎_𝑤 ning qiymatlari ГОСТ 2185-66 (mm) bo`yicha standartlashtirilgan, hisoblab topilgan qiymatga yaqin bo`lgan qiymat quyidagi qatordan tanlab olinadi:
1-qator: 40, 50, 63, 80, 100, 125, 160, 200, 250, 315, 400, 500, 630, 800, 1000,
1250, 1600, 2000, 2500.
2-qator: 71, 90, 112, 140, 180, 224, 280, 355, 450, 560, 710, 900, 1120, 1400,
1800, 2240.
Tishli uzatmalarning ishdan chiqish sabablari va turlari
Ilashishda bo`lgan tishlarga asosan ikki xil kuch ta’sir etadi. Ulardan biri 𝐹𝑛 normal kuch, ikkinchisi esa tishlar orasidagi ishqalanishdan hosil bo`ladigan ishqalanish kuchi 𝐹𝑖𝑠ℎ=𝐹𝑛𝑓. Bu kuchlar ta’sirida tishlar murakkab kuchlanish holatida bo`ladi.
Tishlarning ishchanlik qobiliyatini belgilovchi asosiy kuchlanishlar tish sirtida hosil bo`ladigan kontakt (a) kuchlanish 𝜎𝐻 va tishning tubida paydo bo`ladigan eguvchi (b) kuchlanish 𝜎𝐹 dir (2-shakl).

2-shakl
Har bir tish uchun 𝜎_𝐻 𝑣𝑎 𝜎_𝐹 o`zgarmas muayyan qiymatga ega bo`lmay, vaqt oralig`ida o`zgarib turadi va pulsatsiyalanuvchi uzlukli sikl bilan ta’sir etadi.
O`zgaruvchan kuchlanishlar tishlarning toliqishdan emirilishiga sababchi bo`ladi: kontakt 𝜎𝐻 kuchlanish tish sirtlarning uvalanishiga, eguvchi 𝜎_𝐹 kuchlanish esa tishlarning toliqishdan sinishiga olib keladi. Ilashmadagi kontakt kuchlanish va ishqalanish ta’sirida tishlarning yeyilish, yemrilishi va tishlar sirtining boshqa turlari shikastlanishlari kuzatiladi.