Variant №1 Boshqaruv usullarining mazmun-mohiyati

3. Yirik transmilliy kompaniyalar va moliya guruhlarining rivojlanishi, jahon va milliy darajadagi bozor raqobati
Jahon xo‘jaligida ro'y berayotgan iqtisodiy jarayonlarning obyektiv natijasiga ko‘ra vujudga kelgan transmilliy korporatsiyalar o‘ziga xos xususiyatga ega. Jahon iqfisodiyotida transmilliy korporatsiyalar xalqaro mehnat taqsimotining faol ishtirokchisi bo‘lib, lining rivojlanishiga o‘z hissasini qo'shib kelmoqda. ishida sezilarli rol o‘ynamoqda. Transmilliy korporatsiya deganda xorijiy aktivlarga va xalqaro miqyosda iqtisodiyotning biror-bir sohasiga kuchli ta’sir ko‘rsatish qobiliyatiga ega bo‘lgan yirik ishlab chiqarish birlashmalari tushuniladi. va rivojlantirishda muhim omil hisoblanadi. Transmilliy korporatsiyalar yuzaga kelishining sabablari qatoriga, iqtisodiyot tarmoqlarida ishlab chiqarishning keng ko‘lamligini ta’minlovchi yuqori iqtisodiy samaradorligini kiritish lozim. Kuchli raqobatlashuv sharoitida raqobat kurashiga dosh berish zaruriyati xalqaro ko‘lamda kapital va ishlab chiqarishning bir joyga to‘planishiga imkon yaratadi. Natijada yuqori foyda olish va ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish imkoniyati yuzaga keladi hamda global miqyosda oqilona faoliyat shakllanadi. TM Klar rivojlanishining uchta asosiy bosqichini ajratib ko‘rsatish rnumkin: Birinchi bosqich XX asrning boshlariga to‘g‘ri kelib, bu bosqichda TMKlar tomonidan iqtisodiy jihatdan kam rivojlangan xorijiy mamlakatlarning xomashyo tarmoqlariga investitsiya m ablag‘lari yo‘naltirildi, shuningdek, ta ’minot va sotuv bo‘linm alari tashkil etildi. Bu paytda xorijda yuqori texnologiyaii sanoat ishlab chiqarishlarini tashkil qiiish foyda keltirmasdi. Chunki bir tomondan qabul qiluvchi niamlakatlarda zaruriy malakali mutaxassislar yetishmasdi, texnologiyalar esa hali yuqori darajada avtomatlashgan tizimga ega einasdi. Boshqa tomondan esa, korxonalarga yangi texnologiyalarni joriy etish natijasida ularning joriy ishlab chiqarish holatida yuzaga keladigan vaziyatni hisobga olish lozim edi. Ushbu davrda transmilliylashuv jarayoni turli mamlakatlar firmalarining birlashishi, ular tomonidan ta’minot bozorlarining bo'lib olinishi hamda kelishilgan narx siyosatining yuritilishida namoyon bo‘ldi. Transmilliy korporatsiyalar rivojlanishining ikkinchi bosqichi XX asrning o‘rtalariga tegishli bo4ib, bu bosqichda nafaqat rivojlanayotgan niamlakatlarda, balki rivojlangan niamlakatlarda ham xorijiy ishlab chiqarish bo'linmalari rolining kuchayishi sodir boldi. Xorijiy ishlab chiqarish bo‘]inmalari ham oldin TMK uchun asosiy mamlakatda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslasha boshladi. Asta-sekinlik bilan TMKlarning xorijiy boMinmalari mahalliy bozorlardagi talabni qondirishga yo‘naltirilgan faoliyatini kuchaytirdilar. Oldin jahon xo‘jaligida xalqaro kartellar faoliyat yuritgan bo'lsa, so‘ngra mustaqil tashqi iqtisodiv strategiyasini amalga oshiruvchi yetarlicha yirik milliy kompaniyalar vujudga keldi. korporatsiya joylashgan davlatda bo‘layotgan jarayonlardan mustaqil ravishda sodir boMadi. Jahon iqtisodiyotida transmilliy korporatsiyalar yirik investitsiya va yuqori m alakali mutaxassislarni talab qiluvchi yuqori texnologiyali, ilmtalab sohalarga kirib boradi. Ushbu sohalarni transmilliy korporatsiyalar tomonidan monopoliya qilish tendensiyasi ro‘y bcrmoqda. Transmilliy korporatsiyalar o‘rtasidagi birlashish va qo‘shib olishlar kompaniyalarning mehnat, ilmiy-texnik va moliyaviy rcsurslarini birlashtirish hisobiga raqobat afzalliklariga erishishga yo'naliirilgan. Slnmingdek, ishlab chiqarishni kengaytirish hisobiga iqtisodiv samaraga erishish, yangi bozorlarga kirish, ishlab chiqarishni tliversil'ikatsiyalash, yangi aktivlardan foydalanish va boshqalarga ega bolish imkoniyati yuzaga keladi. Shuningdek, transmilliy korporatsiyalar o'rtasidagi birlashish va qo‘shib olishlar jarayoni jahon iqtisodiyoti hamda milliy iqtisodiyotlar rivojlanishiga ta’sir etuvchi m uhim omil bo‘lib hisoblanadi. Bu hoi at o‘z navbatida transm illiy korporatsiyalarning barqaror faoliyat ko'rsatishiga ham ta’sir ko‘rsatadi