Vazirligi b. M

Zamonaviy mahalliy prokat stanlarining texnik hususiyatlari

Stanlarning qoʻllanilishi	Stanning nomi	Ishchi kletlarining soni	Prokatlashning eng katta tezligi,	Samaradorligi, ming.t/yil	Dastlabki material (massasi yoki koʻndalang kesimi)	Tayyor mahsulot sortamenti
Siquvchi	Blyuming 1300	1	6	6000	13 t gacha boʻlgan quymalar	400x400 mm gacha boʻlgan blyumlar
	Slyabing 1150	1	5	6000 gacha	38 t gacha boʻlgan quymalar (cлитки)	300x1900 gacha boʻlgan slyablar
Zagotovka tayyorlovchi	Uzluksiz zagotov-ka tayyorlovchi 900/700/500	14	7	5000 gacha	400x400 mm gacha boʻlgan blyumlar	Kvadrat zagotovkalar 80... 200 mm

Rels-balkali	Chiziqli rels- balkali 800... 850	4	4	1500	400x400 mm gacha boʻlgan blyumlar	Relslar 38... 75kg/m, balandligi 200... 600 mm li balka
Yirik-sortli	Yirik-sortli yarim uzluksiz 600	17	10	1600	300x300 mm gacha boʻlgan blyumlar	120 mm gacha boʻlgan aylana, balandligi 200 mm gacha boʻlgan balka
Oʻrta-sortli	Oʻrta-sortli yarim uzluksiz 350	14	15	1000	300x300 mm gacha boʻlgan blyumlar	75 mm gacha boʻlgan aylana, 90x90 mm gacha boʻlgan burchak
Mayda- sortli	Mayda-sortli uzluksiz 250	23	20	800	80X80 mm va 100x100 mm li zagotovkalar	30 mm gacha boʻlgan aylana, 40x40 mm gacha boʻlgan burchak
Provolkali	Provolkali uzluksiz 250	37	40	800	60X60 mm va 80x80 mm li zagotovkalar	Katanka 6...9 mm
Issiq holatda listli va polosali prokatlash	Qalin listli 3600 Keng polosali uzluksiz 2000	3 14	6 20	1750 6000	16 t gacha boʻlgan slyablar, 37 t gacha boʻlgan quymalar, 36 t li slyablar	5...50 mm li listlar 1,2...16 mm li polosalar
Sovuq holatda listli va polosali prokatlash	Uzluksiz 5 kletli 2000 Uzluksiz 6 kletli qattiq- prokat 1400	5 6	33 25... 40	2500 750	45 t li rulon 30 t li rulon	0,4...3,5 mm li list va polosalar 0,1.-0,6 mm

Navli prokat stanlarining asosiy koʻrsatkichlari sifatida prokat jo„valarining diametri yoki shesterniyali kletlar qabul qilingan. Agar standa bir nechta klet boʻladi, butun stanning barcha parametirlariga jo„va diametri yoki yakuniy shesternya, kletlar kiradi. Masalan, stan 300 da ishchi va shesternya jo„valarining kletlari 300 mm ga tengligini bildiradi.

Listli stanlar uchun asosiy koʻrsatkichlarga jo„va bochkasining uzunligi kiradi. Masalan stan 2000 jo„va bochkasi uzunligining 2000 mm ga teng ekanligini bildiradi.

1.8. Prokatlash texnologik jarayonlarining asosiy tamoyillari

Metallurgiya zavodi quyidagi tehnologik jarayonlarga muvofiq ishlaydi. Domen pechlarida olingan choʻyan va poʻlat konverterlarida, marten yoki elektr pechlarida qayta ishlanadi. Poʻlatni eritish sexlarida uzluksiz ishlashini ta‟minlovchi suyuq choʻyan zahirasi mikserlarda saqlanadi. Poʻlat eritish sexlarida olingan quymalar mahsus (striller) boʻlinmasiga kiritiladi, u yerda ular qolipdan ajratiladi va prokat sexlariga yuboriladi.

Hozirgi vaqtda mahsus uskunalarda poʻlatni uzluksiz quyish usuli bilan yarim tayyor mahsulotlar (zagotovka) ishlab chiqarish keng tarqalmoqda, bu esa qisqich stanlarda qayta ishlashni, prokat ishlab chiqarish texnologik jarayonidan chiqarib tashlash imkonini beradi. Zamonaviy prokat sexlarida quyma yoki uzkuksiz quyma zagotovkalarda tayyor mahsulotlargacha boʻlgan prokat ishlab chiqarishning asosiy tuzilishi (1.19 - rasm) da koʻrsatilgan.
Metall sifatining standart talablariga muvofiqligi koʻp jihatdan boshqarish tizimining takomillashganligiga, shu maqsadda ishlatiladigan usul va vositalarning ishonchliligiga bog„liq. Toʻg„ri oʻrnatilgan texnik nazorat butun texnologik jarayonni va har bir operatsiyani alohida qamrab olishi kerak. Nazorat nafaqat ist‟emolchilar yoki keyingi operatsiyalarda yuzaga keluvchi nuqsonlarni, balki oʻz vaqtida nuqsonlarni yuzaga kelishini oldini olish kerak.
Metallurgiya zavodlarida yuqori sifatli poʻlat ishlab chiqarish uchun, prokatning toʻliq (100%) va tallangan nazorati qoʻllaniladi. Birinchi usulning afzalliklari aniq ammo murakkabligi uni amalga oshirish bilan bog„liq katta moddiy harajatlar har doim ham oʻzini oqlamaydi.
Sifat nazorati standart yoki buyurtmaga mos kelmaydigan quyma va zagotovkalarni prokatlashni oldini olish uchun (kimyoviy tarkib, nuqsonli hususiyatga ega yoki ptokatlash jarayonida nuqsonyuzaga kelishiga moyil) amalga oshiriladi.

19. 
    - rasm. Quyma va uzluksiz quyish bilan olingan zagotovkadan prokat
    

ishlab chiqarish sxemasi
Yuqori sifatli poʻlatdan tayyorlangan quymani prokatlashda eritib nazorat qilish qoʻllaniladi; har bir eritishda nazorat quymalari prokatlanadi va chuqur sifat nazoratidan oʻtkazilgandan soʻng qolgan quyma eritmalari prokatlanadi. Eritish nazorati ushbu eritmadagi metallning buyurtmalarning bajarish uchun yaroqliligini aniqlash. Eritish hususiyatlarini inobatga olgan holda qolgan eritmalarni prokatlash uchun oqilona texnologiyani tanlash, eritish haritasi va kimyoviy tahlil natijalariga koʻra eritish tayinlanganda nuqsonlarni oldini olish imkonini beradi. Amaldagi quymaning koʻresatilgan tartibdagi sifat nazorati faqatgina suyuq holatdagi stan ish jarayonida qoʻllaniladi. Qisqich stanlar asosan issiq ishlov berish (85…95%) da ishlaydi, shuning uchun boshlang„ich quymalarning sifati poʻlatni eritish va quyish texnologiyasi bilan kafolatlanadi va texnologik hujjatlarga muvofiq baholanadi.
Prokat stanlarida asosiy texnologik operatsiyalar nazorati quyidagi tekshiruvlardan oʻtkaziladi: sirt sifati, blumlar markasi, qizdirish pechlariga zagotovkani yuklashdan avvalgi nazorat, prokatlashdan avval metallni qizdirish rejimi va stanga (zagotovka) quymani yuklash ketma - ketligi, koʻndalang kesim oʻlchami va oraliq profillari sirti sifati, prokatlashni markirovkalash sifati va toʻg„riligi metallni texnologik sinash uchun namunalarni saralash.

20. 
    - rasm. Rulonli list ishlab chiqarish sxemasi
    

Ohirgi, eng muhim qadam iste‟molchilarga yetkazib berishdan avval tayyor mahsulotning hususiyatlarini va sifatini tekshirish hisoblanadi. U oʻz ichiga prokatlashdan keyin metallning sovitish rejimini boshqarish, metallning mexanik hususiyatlarining sifat nazorati va sinovi (standart va buyurtma talablariga javob beradimi), sirt sifati, boʻyicha prokatni saralash, koʻndalang kesim va uzunlik oʻlchamlari ichki va sirtdagi uzilishlarni aniqlash uchun metallni buzmaydigan sinov, eritishning toʻliqligi, poʻlatning kimyoviy tarkibini chiviq markaziga muvufiqligini tekshirish, paket og„irligi, qadoqni nazorat qilish; buyurtmalar boʻyocha metallni toʻg„ri qadoqlash va joʻnatishni nazorat qilish, transportning texnik hujjatlarini rasmiylashtirishni oladi.
Tayyor mahsulot sifati na‟munaviy nazorat natijalariga koʻra baholanadi. Eritish nazoratining toʻliq hajmi quyidagi sinovlarni oʻz ichiga oladi: eritishning kimyoviy tahlil qilish markaziy g„ovaklikni aniqlash uchun makro va mikrostruktura nazorati; nuqtali hilma - hillik, likvatsiya, likvatsion kvadrat, nometall qoʻshimchalar, ichki darzlar va boshqalar; tolalar nazorati (bosqichma - bosqich), fazaviy tarkib (metallografik va magnit usullar), donalar kattaligi, uglerodsizlantirilgan qatlam chuqurligi (metall strukturasiga ko;ra metallografik usul, termo EDS usuli, sirt qatlam qattiqligi va kimyoviy tarkibi boʻyicha), zanglamas poʻlatlarning kiristallaharo korroziyaga moyilligi.
Keltirib oʻtilgan nazorat usullariga bukish texnologik sinovlarini kiritish lozim (metallning chegaraviy plastikligini baholash va deformatsiyalanish qobilyatini aniqlash) sovuq va issiq holatdagi choʻkmalar (metalning deformatsiyalanish hususiyatini aniqlash va sirt nuqsonlarini aniqlash), tekislash bukilish va oʻrash kiradi.
Prokat sifatining asosiy hususiyatlaridan biri - profil oʻlchamlarining aniqligi, kalibrlashning toʻg„riligi va prokat vallarini charhlash, kalibrlarni ishlab chiqarishni va metall deformatsiyasining haroratini hisobga olgan holda stanni sozlashning puhtaligi, hisoblanadi. Tayyor prokat profilining toʻg„riligini oʻlchov asbob - uskunalari, mahsus vizual shablonlar yordamida aniqlanadi.
Prokat va boshqa sexlarda nazorat tehnik nazorat boʻlimlari zavod labaratoriyalari, sehning tehnik hizmatlari tomonidan amalga oshiriladi. Buyurtma boʻyicha joʻnatiluvchi metall mahsulotlar tehnik nazorat hizmati tomonidan qabulqilingan hujjatlar va sertifikatlar ijrosi bilan nazorat qilinadi.
Ishlab chiqarishning har qanday bosqicida buzilgan mahsulotlar toʻliq rad etiladi yoki qoʻshimcha qaytq ishlatiladi va diqqat bilan nazorat qilinadi.
Mahsulot sifatini yahshilashning asosiy yoʻnalishi ishlab chiqarishni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimini yaratishdir. Matematik statistik usullsrini murakkab hisoblash texnologiyalari bilan birgalikda ishlatishga nisbatan qisqa vaqt davomida oʻrganilayotgan jarayonni matematik model yordamida toʻliq namoish etish va ishlab chiqarishni bajarishningeng samarali mezonlarini tanlash imkonini beradi.