Vazirligi toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi

4- Soliq to‘lovchining naqd pul tushumi kelib tushishining xronometraji xronometraj o‘tkazilgan davrda haqiqatda kelib tushgan naqd pul tushumini aniqlash maqsadida o‘tkaziladi.
Naqd pul tushumi kelib tushishining xronometraji naqd hisob-kitob asosida tovarlar realizatsiya qiladigan yoki xizmatlar ko‘rsatadigan soliq to‘lovchi huzurida bevosita tovarlar realizatsiya qilinadigan, xizmatlar ko‘rsatiladigan joyda davlat soliq xizmati organi tomonidan o‘tkaziladi.
Naqd pul tushumi kelib tushishining xronometrajini amalga oshirish jarayonida tekshiruv o‘tkazishga, soliq to‘lovchidan biron bir axborot yoki tushuntirishlar talab qilishga, soliq to‘lovchiga nisbatan talablar taqdim etishga yoki uning faoliyatiga boshqacha tarzda aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Xronometraj natijasi soliq to‘lovchini javobgarlikka tortish uchun asos bo‘la olmaydi.
5- O‘zbekiston Respublikasi hududida foydalanishga ruxsat etilgan Nazorat-kassa mashinalarining davlat reestri O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan tartibda shakllantiriladi.
Fiskal xotirali nazorat-kassa mashinalarini qo‘llashda quyidagilar majburiy hisoblanadi:
1) fiskal xotirali nazorat-kassa mashinasini faoliyat amalga oshirilayotgan joydagi davlat soliq xizmati organlarida fiskal xotirali nazorat-kassa mashinasining ro‘yxatdan o‘tkazish kartochkasi berilgan holda ro‘yxatdan o‘tkazish;
2) fiskal xotirali nazorat-kassa mashinalariga texnik xizmat ko‘rsatishni yo‘lga qo‘yish;
3) fiskal xotirali nazorat-kassa mashinalarining chekini iste’molchiga berish;
4) davlat soliq xizmati organlari mansabdor shaxslarining fiskal xotirali nazorat-kassa mashinasini tekshirishiga ruxsat etish.
Fiskal xotirali nazorat-kassa mashinasi texnik jihatdan vaqtincha nosoz bo‘lgan yoki elektr energiyasi bo‘lmagan taqdirda naqd pul bilan hisob-kitob qilishni xaridorlarga kvitansiyalar, chiptalar, talonlar yoki chekka tenglashtirilgan, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tasdiqlanadigan shakldagi qat’iy hisobdagi boshqa hujjatlarni berish orqali amalga oshirishga yo‘l qo‘yiladi.
Fiskal xotirali nazorat-kassa mashinalarining qo‘llanilish tartibiga rioya etilishi ustidan nazorat davlat soliq xizmati organlari tomonidan amalga oshiriladi.
Soliq tekshiruvlari o‘tkazilayotganda davlat soliq xizmati organlari fiskal xotirali nazorat-kassa mashinalarida saqlanayotgan ma’lumotlardan foydalanishga haqli.
6- Tamaki va alkogolli mahsulotlar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda hamda shartlarda aksiz markasi bilan tamg‘alanishi kerak, pivo bundan mustasno.
Aksiz to‘lanadigan ayrim turdagi tovarlarni tamg‘alash qoidalariga rioya etilishi ustidan nazoratni davlat soliq xizmati organlari va davlat bojxona xizmati organlari amalga oshiradi.
7- Davlat soliq xizmati organlari davlat daromadiga qaratilgan mol-mulkni realizatsiya qilishdan tushadigan pul mablag‘larining davlat daromadiga o‘z vaqtida va to‘liq tushishi ustidan nazoratni amalga oshiradi.
8- Davlat soliq xizmati organlari boshqa majburiy to‘lovlarni undirish vazifasini amalga oshirayotgan davlat organlari va tashkilotlari ustidan boshqa majburiy to‘lovlarning to‘g‘ri hisoblab chiqarilishi, to‘liq undirib olinishi hamda byudjetga va davlat maqsadli jamg‘armalariga o‘z vaqtida o‘tkazilishi bo‘yicha nazoratni amalga oshiradi.
Soliq nazorati amalga oshirilayotganda soliq to‘lovchi to‘g‘risida axborot to‘plash, saqlash, undan foydalanish va uni tarqatishga, shuningdek soliq sirini oshkor qilishga yo‘l qo‘yilmaydi.

Soliq nazorati soliq to‘lovchilarni hisobga qo‘yishyo‘li bilan amalga oshiriladi.(77-modda)

Davlat soliq xizmati organlari soliq to‘lovchilarning hisobini yuritadi. Soliq to‘lovchilarning hisobini yuritish ularni hisobga qo‘yish va ular to‘g‘risidagi hisob ma’lumotlarini yuritish orqali amalga oshiriladi.
Soliq to‘lovchi hisobga qo‘yilayotganda unga soliq to‘lovchining identifikatsiya raqami beriladi hamda soliq to‘lovchi to‘g‘risidagi hisobga qo‘yish ma’lumotlari O‘zbekiston Respublikasi soliq to‘lovchilarining yagona reestriga kiritiladi.
O‘zbekiston Respublikasi soliq to‘lovchilarining yagona reestri O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan yuritiladi.
Davlat soliq xizmati organi tomonidan soliq to‘lovchiga berilgan identifikatsiya raqami berilganligi to‘g‘risidagi guvohnoma yoki soliq to‘lovchi bir vaqtning o‘zida davlat soliq xizmati organlarida va davlat statistikasi organlarida hisobga qo‘yilgan holda davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan taqdirda, davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganlik to‘g‘risidagi guvohnoma soliq to‘lovchining hisobga qo‘yilganligini tasdiqlovchi hujjatdir.
Soliq to‘lovchining identifikatsiya raqami (78-modda)muayyan soliq to‘lovchi hisobga qo‘yilganda unga beriladigan raqamdir.
Soliq to‘lovchining identifikatsiya raqami muayyan soliq to‘lovchiga bir marta beriladi. Soliq to‘lovchining identifikatsiya raqami o‘zgarmaydi va bekor qilinganidan keyin boshqa soliq to‘lovchiga berilmaydi.
(79-modda) Soliq to‘lovchi sifatida quyidagilar hisobga qo‘yiladi:
yuridik shaxslar — O‘zbekiston Respublikasining rezidentlari o‘zlari joylashgan erdagi (pochta manzilidagi) davlat soliq xizmati organida;
yuridik shaxsning soliq majburiyatini mustaqil ravishda bajaradigan alohida bo‘linmalari — alohida bo‘linmaning joylashgan eridagi yoki faoliyatni amalga oshirayotgan joyidagi davlat soliq xizmati organida;
jismoniy shaxslar — O‘zbekiston Respublikasining rezidentlari jismoniy shaxsning yashash joyidagi davlat soliq xizmati organida;
yuridik shaxslar — O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga oshirayotgan O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari — doimiy muassasaning joylashgan eridagi va (yoki) faoliyatni amalga oshirayotgan joyidagi davlat soliq xizmati organida;
mol-mulk solig‘i va er solig‘i to‘lovchilar bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslar — O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari — soliq solish ob’ekti joylashgan erdagi davlat soliq xizmati organida.
Soliq to‘lovchida u hisobga qo‘yilganidan keyin er solig‘i yoki suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq (jismoniy shaxslar uchun esa mol-mulk solig‘i ham) to‘lash bo‘yicha soliq majburiyati hisobga qo‘yilgan joydan tashqarida vujudga kelgan taqdirda, soliq to‘lovchi soliq solish ob’ekti joylashgan erdagi davlat soliq xizmati organida ob’ekt bo‘yicha hisobga turishi lozim.
Soliq tekshiruvi davlat soliq xizmati organlari tomonidan, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda esa, prokuratura organlari tomonidan amalga oshiriladigan soliq to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining bajarilishini tekshirishdir.
Soliq tekshiruvi soliq to‘lovchining moliya-xo‘jalik faoliyati tekshiruvi (taftishi) va qisqa muddatli tekshiruv shaklida amalga oshiriladi.
Soliq to‘lovchining moliya-xo‘jalik faoliyati tekshiruvi (taftishi) soliq to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish maqsadida soliq to‘lovchining buxgalteriya, moliya, statistika, bank hujjatlari hamda boshqa hujjatlarini o‘rganish va taqqoslashdan iboratdir.
Qisqa muddatli tekshiruv soliq to‘lovchining moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish bilan bog‘liq bo‘lmagan, uning ayrim operatsiyalarining soliq to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiqligi tekshiruvidir.
Soliq tekshiruvlari quyidagi turlarga bo‘linadi:
rejali soliq tekshiruvi;
rejadan tashqari soliq tekshiruvi;
muqobil tekshiruv.
Soliq to‘lovchi moliya-xo‘jalik faoliyatining rejali soliq tekshiruvi (taftishi) — tekshiruvlarni amalga oshirishning nazorat qiluvchi organlar faoliyatini muvofiqlashtiruvchi maxsus vakolatli organ tomonidan tasdiqlangan muvofiqlashtirish rejasi asosida o‘tkaziladigan tekshiruvdir.
Soliq to‘lovchi moliya-xo‘jalik faoliyatining rejadan tashqari soliq tekshiruvi (taftishi) quyidagi hollarda o‘tkaziladigan tekshiruvdir:
yuridik shaxs tugatilayotganda;
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlaridan kelib chiquvchi tekshiruvlarni o‘tkazish zarur bo‘lganda;
davlat soliq xizmati organiga soliq to‘g‘risidagi qonun hujjatlari soliq to‘lovchi tomonidan buzilganligi hollari haqida qo‘shimcha ma’lumotlar tushganda.
Muqobil tekshiruv — operatsiyalar birligi tufayli o‘zaro bog‘langan va turli soliq to‘lovchilarda bo‘lgan hujjatlarni taqqoslashdan iborat tekshiruvdir.
Muqobil tekshiruv uchinchi shaxslarga nisbatan, agar soliq tekshiruvlari o‘tkazilayotganda davlat soliq xizmati organida mazkur shaxslar bilan bog‘liq bo‘lgan, soliq to‘lovchi o‘tkazgan operatsiyalar soliq bo‘yicha hisobga olishda to‘g‘ri aks ettirilganligi haqida qo‘shimcha ma’lumot olish zaruriyati kelib chiqsa, o‘tkaziladi.
Qisqa muddatli tekshiruvlar rejadan tashqari soliq tekshiruvi tarzida o‘tkaziladi.
Soliq tekshiruvlarining ishtirokchilari:
1- Davlat soliq xizmati organlarining mansabdor shaxslari va soliq to‘lovchi soliq tekshiruvlarining ishtirokchilaridir. Soliq tekshiruvlarida soliq to‘lovchining vakili ishtirok etishi mumkin.
2- soliq tekshiruviga soliq tekshiruvi natijasidan manfaatdor bo‘lmagan ekspert, tarjimon va xolislar jalb etilishi mumkin.
3- O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasining a’zosi bo‘lgan soliq to‘lovchilarning soliq tekshiruvida uning vakillari ishtirok etishga haqli.
Rejali soliq tekshiruvini o‘tkazish uchun quyidagilar asos bo‘ladi :
-tekshiruvlarni amalga oshirishning muvofiqlashtirish rejasidan olingan, nazorat qiluvchi organlar faoliyatini muvofiqlashtiruvchi maxsus vakolatli organ yoki uning tegishli hududiy bo‘linmasi tomonidan berilgan ko‘chirma. Bunda ko‘chirma uning asliga to‘g‘ri ekanligi ko‘rsatilgan holda tegishli imzo va muhr bilan tasdiqlangan bo‘lishi lozim;
-tekshiruvlarni amalga oshirishning muvofiqlashtirish rejasi asosida davlat soliq xizmati organining tekshiruvni maqsadlari, tekshiruvchi mansabdor shaxslar tarkibi, tekshiriladigan davr va tekshiruv o‘tkazish muddatlari ko‘rsatilgan buyrug‘i.
3. Soliqqa oid huqkqbuzarlik uchun javobgarlik.
Soliq kodeksni 106-moddasida berilgan:
Soliq to‘lovchining javobgarlik belgilangan g‘ayriqonuniy aybli qilmishi (harakati yoki harakatsizligi) soliqqa oid huquqbuzarlik deb e’tirof etiladi.
Jismoniy shaxslarning soliqqa oid huquqbuzarliklar sodir etganlik uchun javobgarligi o‘n olti yoshdan boshlab vujudga keladi.
Soliqqa oid huquqbuzarlik uchun javobgarlikka tortishning umumiy shartlari quyidagilardan iborat.
Hech kim soliqqa oid huquqbuzarlik uchun Soliq Kodeksda nazarda tutilganidan boshqa asoslar bo‘yicha va tartibda javobgarlikka tortilishi mumkin emas.
Hech kim soliqqa oid sodir etilgan aynan bitta huquqbuzarlik uchun takroran javobgarlikka tortilishi mumkin emas.
Agar jismoniy shaxs sodir etgan soliqqa oid huquqbuzarlikda O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan jinoyat alomatlari bo‘lmasa, bu huquqbuzarlik uchun Soliq Kodeksda nazarda tutilgan javobgarlik kelib chiqadi.
YUridik shaxsning soliqqa oid huquqbuzarlik uchun javobgarlikka tortilishi tegishli asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda, uning mansabdor shaxslarini ma’muriy, jinoiy va boshqa javobgarlikdan ozod etmaydi.
Soliq to‘lovchining soliqqa oid huquqbuzarliklar uchun javobgarlikka tortilishi uni soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lash majburiyatidan ozod etmaydi.
SHaxsning aybi qonunda belgilangan tartibda isbotlanmaguniga qadar u soliqqa oid huquqbuzarlikni sodir etishda aybdor hisoblanmaydi (ayibdor emaslik prezumsiyasi). Javobgarlikka tortilayotgan shaxs o‘zining soliqqa oid huquqbuzarlik sodir etganlikda aybsiz ekanligini isbotlashi shart emas.
Soliq to‘lovchi soliqqa oid bir necha huquqbuzarliklar sodir etgan taqdirda, moliyaviy sanksiyalar har bir huquqbuzarlikka nisbatan alohida-alohida qo‘llaniladi.
Agar soliqqa oid huquqbuzarlik uchun moliyaviy sanksiyalar qo‘llanilgan shaxs moliyaviy sanksiyalar qo‘llanilgan kundan e’tiboran bir yil ichida xuddi shunday huquqbuzarlikni takroran sodir etmagan bo‘lsa, u moliyaviy sanksiyalarga tortilmagan hisoblanadi.
Soliq kodeksni 109-moddasida soliqqa oid huquqbuzarlik uchun javobgarlikdan ozod qilish holatlari ko‘rsatilgan.
SHaxs soliqqa oid huquqbuzarlik uchun quyidagi holatlardan loaqal bittasi mavjud bo‘lgan taqdirda javobgarlikka tortilishi mumkin emas:
-soliqqa oid huquqbuzarlik sodir etganligi faktining yo‘qligi;
-soliqqa oid huquqbuzarlik sodir etilishida shaxsning aybi yo‘qligi.
-soliq to‘lovchi soliq tekshiruvi o‘tkazilguniga qadar xatoni o‘zi tuzatgan taqdirda javobgarlikdan ozod etiladi, penya to‘lash bundan mustasno.
SHaxsning soliqqa oid huquqbuzarlik sodir etganlikdagi aybini istisno qiladigan holatlar va uni javobgarlikka tortish shartlari:
SHaxsning soliqqa oid huquqbuzarlik sodir etganlikdagi aybini istisno qiladigan holatlar deb quyidagilar e’tirof etiladi:
-soliqqa oid huquqbuzarlik belgilari bo‘lgan qilmishning tabiiy ofat yoki boshqa favqulodda va bartaraf etib bo‘lmaydigan holatlar oqibatida sodir etilganligi;
-soliqqa oid huquqbuzarlik alomatlari bo‘lgan qilmish bunday qilmish sodir etilgan paytda jismoniy shaxs kasallik oqibatida o‘z harakatlarini o‘zi idora etolmaydigan yoki boshqara olmaydigan holatda bo‘lgan;
-vakolatli organlar yoki ular mansabdor shaxslarining soliqqa oid qonun hujjatlarining qo‘llanilishi masalalari bo‘yicha o‘z vakolatlari doirasida bergan yozma tushuntirishlari soliq to‘lovchi tomonidan bajarilganda.
SHaxsni soliqqa oid huquqbuzarlik sodir etganlik uchun javobgarlikka tortishni istisno qiladigan holatlar deb quyidagilar e’tirof etiladi:
huquqbuzarlik sodir etish vaqtida o‘n olti yoshga to‘lmagan jismoniy shaxs tomonidan soliqqa oid huquqbuzarlik sodir etilganda;
soliq majburiyatlari bo‘yicha da’vo muddatlari tugaganda.
Soliqqa oid huquqbuzarlik uchun javobgarlikni engillashtiruvchi va og‘irlashtiruvchi holatlar mavjud.
Soliqqa oid huquqbuzarlik uchun javobgarlikni engillashtiruvchi holatlar deb quyidagilar e’tirof etiladi:
-og‘ir shaxsiy yoki oilaviy sharoitlar kechishi oqibatida huquqbuzarlik sodir etish;
-tahdid yoki majburlash ta’sirida yoxud moddiy, xizmat yoki boshqa jihatdan qaramlik sababli huquqbuzarlik sodir etish;
-sud tomonidan javobgarlikni engillashtiruvchi deb topilishi mumkin bo‘lgan boshqa holatlar.
Soliqqa oid huquqbuzarlikning ilgari xuddi shunday huquqbuzarlik uchun javobgarlikka tortilgan shaxs tomonidan sodir etilganligi javobgarlikni og‘irlashtiruvchi holat deb e’tirof etiladi.
Soliq to‘lovchi jismoniy shaxslarga nisbatan moliyaviy sanksiyalar faqat sud tartibida qo‘llaniladi.
Soliqlar, boshqa majburiy to‘lovlar sudga berilgan kundan e’tiboran o‘ttiz kun ichida ixtiyoriy ravishda to‘langan taqdirda tadbirkorlik sub’ekti — soliq to‘lovchi o‘ziga nisbatan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lamaganligi uchun jarimalar qo‘llanilishidan ozod qilinadi.
Soliqqa oid huquqbuzarliklarning turlari:
1. Davlat soliq xizmati organida hisobga turishdan bo‘yin tovlash;
2. Kirim qilinmagan tovarlarni saqlash yoxud tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) realizatsiya qilishdan tushgan tushumni yashirish (kamaytirib ko‘rsatish);
3. Soliq hisobotini taqdim etish tartibini buzish;
4. Buxgalteriya hisobini yuritish tartibini buzish;
5. Faoliyat turlari bilan litsenziyasiz va boshqa ruxsat beruvchi hujjatlarsiz shug‘ullanish;
6. Hisobvaraq-fakturalarni rasmiylashtirish tartibini buzish;
7. Fiskal xotirali nazorat-kassa mashinalarining qo‘llanilish tartibini buzish;
8.Er uchastkalaridan ularga bo‘lgan huquqni tasdiqlovchi hujjatlarsiz foydalanish.