Фирузя мяммядли
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Сечилмиш ясярляри lX
|
Фирузя Мяммядли
«Say», «Əvəzlik» və «Feil» kimi əsas nitq hissələri və bunların qrammatik kateqoriyaları verilmişdir. «İsim» əşya bildirən, ad bildirən nitq hissəsidir. Dünyada, bizi əhatə edən mühitdə, bizdən kənarda və bizim mənəvi aləmimizdə maddi və qeyri-maddi (mücərrəd) olan saysız-hesabsız əşyalar mövcuddur. Şüur, insan təfəkkürü hər bir əşyanın spesifik və oxşar cəhətlərini müəyyənləşdirib, dildə onu ifadə etmək üçün maddi qabıq – söz, linqvistik kod, semantik işarə yaratmışdır. Əşya adlarının böyük bir qismini peşə adı bildirən sözlər təşkil edir. Elə buna görə də «İsim» orta məktəb şagirdlərinin peşə yönümünə hazırlıq mərhələsində aparılası peşə məlumatı işi üçün ən zəngin materiala (həm nəzəri, həm də praktik) malik qrammatik kateqoriyalar toplusudur. Lakin təəssüflə qeyd etməliyik ki, V sinfin «Azərbaycan dili» dərsliyində verilmiş çalışmaların böyük bir qismi bu tələbi ödəmir. Çalışmaların məzmunu ancaq təsadüfdən-təsadüfə peşə informa- siyası qazanmaq imkanına malikdir. Məsələn, «Xüsusi və ümumi» isimlər mövzusu üzrə verilmiş 18 çalışmadan birində belə bu istiqamətdə iş aparmaq imkanı yoxdur. Halbuki, ümumi isimlər bunun üçün əlverişli məqamdır. «Tək və cəm isimlər» mövzusu üzrə 194 nömrəli çalışmada «sürü», «naxır», «at», «ilxı» sözlərinin məna arenasında «çoban», «naxırçı», «ilxıçı» peşləri barədə müsahibə aparmaq olar. 449 Сечилмиш ясярляри lX «İsmin hallanması» mövzusu da problemimizə müvafiq, məqsədyönlü iş aparmaq üçün əlverişlidir. Lakin burada da münasib çalışmaların olmadığını nəzərə alaraq, hal kateqori- yası, bu kateqoriyanın formal əlamətlərinin şagirdlərin zehnində möhkəmləndirilməsi məqsədi ilə aparılan praktik iş zamanı şagirdlərdə, demək olar ki, tanış əşya adlarının hallandırılması yolu ilə bu barədə tam təsəvvür yaradılandan sonra müəllim bir neçə peşə adının şagirdlər tərəfindən müstəqil şəkildə hallandırılmasına nail ola bilər. Bu məqsədlə yaxşı olar ki, məktəbin yerləşdiyi regionda şagirdlərin gündəlik qarşılaşdıqları peşə adamları ilə bağlı peşə adları seçilsin. Bu mənada «rabitəçi», «avtomobil çilingəri», «tokar», «dülgər», «dəmirçi», «bənna», «sürücü» və s. sözlərin hallandırılması zəruridir. Qrammatik əmə- liyyat başa çatandan sonra müəllim bu peşələr barədə uşaqlarla müsahibə apara bilər. Müsahibə sual-cavab və ya müəllimin izahı və şagirdlərin peşəyə münasibəti barədə fikirlərinin öyrənilməsi şəklində də aparıla bilər. Aşağıda «rabitəçi» və «avtomobil çilingəri» peşələri barədə müəllimin verəcəyi informasiyanın məzmununu veririk: Avtomobil çilingəri: Avtomobil çilingəri peşəsi bilavasitə avtomobil işi ilə əlaqədar olduğu üçün onun yaranma tarixi də avtomobilin yarandığı vaxtlara təsadüf edir. |