Tofiq Köçərli - 95 -
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Azərbaycan Cümhuriyyətindən, yaxud müttəfiq qoşunlar komandanlığından rəsmi
sənəd gətirilməyib, müsəlmanlar sizin heç bir əmrinizi yerinə yetirməyəcəklər.
«Rəis» Əylis kəndinə qayıdır və oradan ordubadlılara təslim olmalarını tələb
edən ultimatum göndərir. Bu təhlükəli anda qonşu ermənilər müsəlmanlara xain
çıxırlar. «Müsəlmanların tam bir il ərzində qoruduğu, hər cür qəsddən təminat
verdiyi qonşu ermənilər Aşotun dəstəsinə qoşulurlar» və «ötən ilki xilaskarlarına
qarşı üsyan edirlər»(ADTA, f. 970, siy.1, iş 167, v.1-3)
Ermənistan Naxçıvan ərazisindəki dəmir yolu stansiyalarını ələ keçirməyə
girişdi. Şahtaxtı stansiyasına bir rota əsgər və Qumbapaşanın («Yapon») başçılığı
alstında hərbi eşilon göndərdi. Lakin stansiya uğrunda döyüşdə azərbaycanlılar
qalib gəldilər.
Noraşen stansiyasında daha şiddətli döyüşlər olmuşdu. Cəsur azərbaycanlılar
oradakı erməni rotasını darmadağın etmiş, düşmənin 42 pulemyot, 4 top və zirehli
qatarını ələ keçirmişdilər. Yalnız erməni polkunun ştabı xilas ola bilmişdi.
Ermənilərin qonşu bir kənddə yerləşmiş 200 əsgəri isə döyüşsüz təslim olmuşdu.
Qurd qapısı uğrunda ikigünlük vuruşmada məğlub olan ermənilər Davalı
stansiyasına geri çəkilmişdilər. Lakin müsəlman dəstələri erməniləri təqib edərək
Davalıdan qovmağa müvəffəq olmuşdular.
Vedibasarda son dərəcə gərgin vəziyyət yaranmışdı. Bu barədə «Naxçıvan
əhalisi vəkili» Nağının Osmanlı Xəfəsinə müraciəti təsəvvür yaradır.
Bizə gələn Vedibasarlı Musa oğlu Əkbər, Abdulla oğlu Đbrahim ifadələrində
islamların sığındığı dörd böyük qala olan və dörd nahiyənin qapısı demək bulunan
Böyük Vedi və çevrəsini ermənilərin çox qısa bir zamanda məzarlığa döndərmək
məqsədilə top və təxminən dörd min nəfərlik qüvvə ilə mühasirəyə almalarını, hər
cür müdafiə imkanlarından məhrum və məzlum islamları beş kilometrdəki zirehli
qatar vaqonlarından borbardman etmələrini… söyləmişlər.
Osmanlı dövlətini təmsil edən zati alilərinin … bu qorxunc dindaşlarının
vəhşiliyə qurban olmalarına əsla razı olmayacaqlarını üç aydan bəri sürüb gələn
fəryad və fiğanlarımızla açıqlayırıq.