O’. Asqarova, Z. Qoraboeva, M. Samidjonova maktabgacha ta`lim metodologiyasi

 
3.2.Pedagogik tadqiqotning tuzilishi 
Xuddi har qanday mehnatdek, ilmiy tadqiqot mehnati ham o’ziga uch 
asosiy komponentni qamraydi. Ular insonning maqsadga muvofiq faoliyati, ya'ni 
xususan ilmiy mehnatining o’zi, ilmiy mehnat predmeti va ilmiy mehnat vositasi. 
Insonning ilmiy faoliyati maqsadga muvofiqligi tekshirilayotgan ob'yekt 
(mehnat predmeti) haqida yangi yoki aniqlangan bilimga erishishda bilishning 
konkret usullari yig’indisiga tayanadi. Bunda mos keladigan ilmiy uskunalardan 
stendlar, o’lchov, hisoblash va boshqa asboblardan foydalaniladi. 
Ilmiy mehnatning predmeti dastavval tadqiqotning bilish uchun inson 
faoliyati yo’natilgan ob'yektdir. Tadqiqot ob'yekti material dunyoning har qanday 
predmeti hodisasi, hodisalararo aloqalar bo’lishi mumkin. Tadqiqot predmetiga 
ob'yektdan tashqari bu ob'yekt haqidagi ilgarigi bilimlar ham kiradi. Ilmiy tadqiqot 
bir necha tiplarga bo’linadi. 
Fundamental tadqiqot – bu yig’ilgan bilimlar sistemasini rivojlantirish va 
prinsipial yangi bilim olishdir. Maqsadi tabiatning yangi qonunlarini kashf qilish, 
hodisalararo aloqalarni ochish va yangi nazariyalar yaratish. Bunday tadqiqot 
konkret, xohlagan natijani olish ehtimoli 10% dan oshmaydiganligi nuqtai 
nazardan sezilarli darajada tavakkal (risk) va noaniqliklar bilan bog’liq. Shularga 
qaramasdan fundamental tadqiqot ilmning o’zining rivojlanishi hamda jamiyat 
ishlab chiqarishi asosini tashkil etadi. 
Amaliy (tadbiqiy) tadqiqot natijalarida mavjud ishlab chiqarish vositalarini 
yoki iste'mol predmetlarini takomillash yoki yangisini yaratishga erishiladi. 
Amaliy tadqiqot, ayniqsa texnika sohasidagi fundamental tadqiqotda olingan 
bilimni moddiylashtirishga yo’naltirilgan. Texnika sohasida amaliy (tadbiqiy) 

---

48 
tadqiqot odatda tabiat bilan to’g’ridan to’g’ri ishi yo’q; ularda tadqiqot ob'yekti 
mashina, texnologiya yoki tashkiliy struktura, ya'ni «sun'iy» tabiat. Amaliy 
yo’naltirganlik va aniq maqsadligiga amaliy tadqiqotdan xohlagan maqsadni 
olishning ulkan ehtimolini beradi (80… 90% ko’proq). 
Ishlanma – bu amaliy tadqiqot natijalarini, tajriba modellarini yaratishda va 
ishlatib ko’rish, ishlab chiqarish texnologiyasida hamda mavjud texnikani 
mukammalashda foydalaniladi. Ishlanma etaplarida natijalari ilmiy tadqiqot 
maxsulotlari shunday shakl oladiki, ularni jamiyat ishlab chiqarishining boshqa 
sohalarida ham foydalaniladi. 
Ko’rilgan tasniflash shartligina bo’lib, bu uchalasining chegaralari 
harakatchandir, ammo ularni ilm-fan tabiiyligi birlashtiradi. 
Funlamental tadqiqot bilan xo’jalik ishlab chiqarishining o’rtasida o’zaro 
bog’liq etaplar yotadi, ya'ni amaliy tadqiqot – ishlanma-loyiha-o’zlashtirishlar. 
Loyihalash va o’zlashtirish ayni vaqtda fan hamda texnika sohasiga kiradi. Bu 
amaliy ish, chunki u ijodiy faoliyatda ilgaridan ma'lum bo’lgan ko’nikma, qabul 
qilingan – standart va tajribaviy mahoratlargagina asoslanib qolmasdan, texnika, 
texnologiya yoki ishlab chiqarishni tashkillashtirish, sohalarida yangi ajib 
yechimlarni olish uchun hamdir. 
Ilmiy tadqiqot- bu ob'yektiv borliqni, qonuniylikni va dunyo realligi 
hodisalari aloqalarini o’rganadigan jarayondir. Bilish odam ongining, odam 
fikrining ilmiy tadqiqot yordamida boshqariladigan, bilmasdan bilishiga yoki 
to’liqmas va aniq bo’lmagandan to’liqroq va aniqroq bilishga yo’naltirilgan 
murakkab harakat jarayoni. 
Amaliy tadqiqotda olib boriladigan ilmiy tadqiqot, ayniqsa texnika 
sohasida qator etaplarni o’tadi. Bular ilmiy tadqiqotdagi strukturani tashkil qiladi 
va u quyidagilardir. 
1. Muammoning qo’yilishi. Bu etap tadqiqot qilinishi kerak bo’lgan 
muammoni izlash bilangina bog’liq bo’lib qolmasdan, ilmiy tadqiqotning 
masalalarini aniq va ravon ifodalanishini ham izlaydi. Tadqiqot masalasini to’g’ri 
ifodalash favqulotda katta ahamiyatli, chunki tadqiqotning muvaffaqiyatli tugashi 
unga ko’p jihatdan bog’liq. 
Muammoni qo’yishda ma'lumot yig’ish va dastlabki ma'lumotlarga ishlov 
berishga o’ta katta ish kiritiladi – texnik va nazariy usullar, o’xshash masalalarni 
yechish vositalari, qo’shni sohadagi tadqiqotlar natijalari haqidagi ma'lumotlar va 
boshqa maxsus ma'lumotlar yig’ish boshlangunchagina emas, balki butun ish 
mobaynida davom etish kerak.