X. Sanaqulov D. Xodiyeva M. Satbayeva mehnat va uni o‘qitish metodikasi toshkent 2015

Qog‘ozni bukilgan joyidan yirtish. 
Qog‘ozni yirtishdan oldin, 
avval ehtiyotlik bilan ochiladi, uning bir tomoni o‘ng qo‘l bilan 
bosilib, chap qo‘l bilan bukilgan chiziqdan sekin yirtiladi. Bukilgan 
chiziq ustiga chizgichni qo‘yib ham qog‘ozni yirtish mumkin.
Qog‘ozni bukilgan joyini pichoqda qirqish.
Qog‘ozni buk lab, 
tirnoq bilan bosib iz tushiriladi. Shundan so‘ng uning buk langan 
chizig‘ini o‘ng tomonga qilib stol ustiga qo‘yiladi, uning orasiga pi-
choq ni tiqib yurgiziladi.
Qog‘ozni qaychi bilan qirqish.
Qaychi o‘ng qo‘lda ushlanadi. Ish 
vaqtida qaychini to‘g‘ri ushlab, qirqilayotgan qog‘ozni undagi kesish 
chizig‘i aniq ko‘rinishi uchun aylantirib turiladi.
Qog‘ozni yopishtirish. 
Stolning ustiga gazeta yozib, uning ustiga 
kerakli o‘lchamda qirqib olingan rangli yoki istalgan qog‘oz qo‘yiladi 
va mo‘yqalam yordamida o‘rtasidan chetiga avval chap, so‘ngra o‘ng 
tomonga qarab yelim suriladi. Yelim tez, yupqa qilib suriladi. Yelim 
surilgan qog‘ozni yopishtiriladigan predmetning ustiga qo‘yib, uning 
ustidan g‘ijimlanishlar bo‘lmasligi uchun toza mato bo‘lagi bilan 
bosib tekislanadi.
Qog‘oz va kartonni o‘lchash usullari.
Mehnat darslarida qog‘ozni 
o‘lchash usullari unchalik murakkab emas va ular mate matika dars-
lari da qo‘llanadigan asboblar yordamida baja riladi. Birinchi nav bat da 
bu oddiy chizg‘ich, uchburchak chizg‘ich va sirkuldir.
Qog‘oz va karton bilan ishlash darslarining asosiy xususiyati 
shundaki, bu darsda buyumlarning umumiy ko‘rinishidagi yig‘ ma, 
chizma va buyumning namunasi yoki faqat texnikaviy rasm va chiz-
malardan foydalaniladi.
O‘qituvchi o‘quvchilarning yig‘ma chizmani o‘qishga, chiz ma va 
namunadan barcha detallarni, ularning o‘lchamini aniq lash va har qaysi 
detalni mustaqil belgilab olishga o‘rgatadi. O‘qi tuvchi o‘quvchilarga 
na mu na va mehnat darsidagi chizmani ko‘r satib, bolalar bilan maketni 
yasash uchun nechta detal tay yorlash kerakligini, ularning o‘lchami 
shakli qanday bo‘lishini aniq laydilar.
Bolalar chizmaga qarab to‘g‘ri to‘rtburchak, uchburchak shaklida 

---

87
ekanligini aytadilar. Qog‘oz va karton bilan ishlash mashg‘ulotlarida 
o‘quvchilar oldindan quyidagicha tayyorgarlik ko‘rishadi: stolning 
usti ga qog‘oz yozib, ish uchun kerakli ish qurollari va materiallarni 
olib tayyorlaydilar. Har bir mashg‘ulot oxirida o‘quvchilar keyingi 
mash g‘ulotda kerakli bo‘ladigan narsalarni yozib oladilar.
O‘quvchilar ishlayotgan materiallarga tejamkorlik bilan mu no -
sa batda bo‘lishlari, o‘z ishini rejalashtira bilishlari, vaqtdan unumli 
foyda lanishlari, shu bilan birga ish joylarini toza va ozoda tutishlari, 
sinf xonasini tozalab qo‘yishlari kerak.
Barcha fanlarda qo‘llanilganidek, mehnat darslarida ham ta’limning 
ko‘rsatmali vositalaridan foydalaniladi. Jumladan, meh nat darslarida 
turli xil namuna, rasm, chizma, sxematik namu na, turli predmetlar shu-
nin gdek, texnik vositalardan foyda laniladi. Yuqorida aytib o‘tgani miz-
dek, “Qog‘oz va karton bilan ishlash” mashg‘ulotlarida o‘quvchilar 
qog‘ozni buklash yo‘li bilan turli xil narsalarning shaklini yasashni ham 
o‘rganib boradilar. Ana shunday mashg‘ulotlar davomida o‘qituvchi 
quyidagi ko‘rsatmali qurollardan foydalanishi mumkin. Shu bilan 
o‘quvchilar bu ko‘rgazmalarni yasashning bosqichlariga rioya qilgan 
holda, dars davomida yasalishini o‘rganib borishlari mumkin.