««xalqaro audit»

Audit standartlarini o’zaro taqqoslash 
Standart 
Asosiy talablar 
Namunaviy muolaja 
1 
2 
3 
Mustaqil-lik 
Auditda qatnashayotgan har bir 
xodim kasbiy etika kodeksida 
keltirilgan mustaqillik talablariga 
rioya qilish kerak. 
Har bir auditor firmasi ishga 
olinayotgan audit xodimi har yili 
«mustaqillik anketasi» ning 
savollariga javob berishi kerak 
Xodimlarni 
Auditda ishtirok etayotgan har bir 
Har bir xodim bosh auditor 

---

157 
muayyan ishga 
belgilash 
xodim etarli texnik tayyorgarlik va 
tajribaga ega bo’lishi kerak. 
tomonidan belgilanadi va bu ish 2 oy 
oldin amalga oshiriladi. 
Maslahat 
berish 
Bosh auditor va auditda 
qatnashayotgan xodimlar 
Auditorlik firmasining direktori bilan 
maslahat. 
Yuqorida keltirilgan muammolar bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilikning 
turli xil shakllari mavjud bo’lgan holatda nazoratni to’g’ri tashkil qilish uchun o’z 
echimini topishi, keltirilgan takliflarga amal qilinishi esa bu echimni xal qilishda 
muhim omil bo’ladi, deb qylaymiz. Yangi sharoitlardagi o’zgarishlar hisob va 
nazoratga qo’yilayotgan talablarni prof. H.N.Musaev quyidagicha ifodalaydi: 
«Mamlakatimizda bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiy islohotlar natijasida, 
audit muammolarining yangi iqtisodiy tizimi vujudga kelmoqda. Ushbu tizim 
boshqaruv, hisob-kitob va nazoratga ham yangicha talab qo’ymoqda. Ikkinchi toifali 
shaxs hisoblangan korxona bosh hisobchilarining endilikda huquqlari kengaygan. 
Turlari, faoliyat yo’nalishlari tubdan o’zgargan korxonalarda hisob va nazoratning 
yangi ob’ektlari vujudga keldi
1
. 
Ushbu muammolar korxonalarda mavjud resurslardan samarali foydalanish, 
ularni hisobi va nazoratini bozor talablari asosida tashkil qilish qta dolzarb 
hisoblanadi. Auditorlik standartlari auditorlik tekshiruvlarining barcha jihatlarini 
belgilab beradi. Jumladan, auditorlik tekshiruvi vaqtida dallillarni to’plash, ularni 
xulosa tuzish vaqtida isbot sifatida ko’rsatish jarayonida auditorlik standartlari 
muhim rol o’ynaydi. Shuningdek, auditorlik standartlari tekshiruvda mavjud haqiqiy 
axborot va audit protsedurasini belgilashga xizmat qiladi. Auditorlik standartlari 
nafaqat dalillar yig’ish, balki, o’sha dalillarni yig’ish paytida auditordan talab 
qilinadigan malaka va axloq qoidalarini, tekshiruv paytida qo’llanilishi mumkin 
bo’lgan auditorlik protseduralarini (taomillarini), shuningdek ushbu dalillarni 
to’plashda qo’llaniladigan usullarni ham belgilab beradi. Demak, auditorlik 
standartlari mijoz korxonada auditorlik tekshiruvi o’tkazilish vaqtida butun bir 
jarayonni boshqarib turishga samarali xizmat ko’rsatadi.
1
Ҳ. Мусаев Иқтисодий ислоҳотлар шароитида-аудит. //Бозор, пул ва кредит, 1998 №5. 56-бет

---

158 
Keyingi vaqtlarda auditorlik faoliyatining xalqaro ko’lamda rang-barang bo’la 
borishi jarayoni kuzatilmoqda. Rivojlangan mamlakatlarda 20-asrning so’ng o’n 
yilligida auditorlik xizmatining yangi turi – guvohlik beruvchi audit turi shakllandi. 
Auditorlik xizmatining ushbu turi, ayniqsa, bank sohasida keng ko’lamda 
tarqalmoqda. Bank muassasalari mijozga kredit berishda auditorlik kompaniyalarini 
guvohlik beruvi shaxs tomon sifatida qaramoqda. Bunda auditorlik kompaniyasi 
bankdan kredit olgan mijozning kredit shartnomasini bajarish holatini kuzatib boradi. 
Hozircha xalqaro standartlar auditorlik tadbirlarini batafsil bayon qilishi va 
misollar keltirilishi bilan auditorlik faoliyatining milliy standartlaridan farq qiladi. 
Shu sababli xalqaro standartlarni o’rganish sifatli o’tkazilgan auditlarning 
ko’payishiga va jamoatchilik orasida auditor kasbi nufuzining ortishiga 
ko’maklashadi. 
Keyingi vaqtlarda auditorlik faoliyatining xalqaro ko’lamda rang-barang bo’la 
borishi jarayoni kuzatilmoqda. Rivojlangan mamlakatlar, xususan, AQShda 20-
asrning so’ng o’n yilligida auditorlik xizmatining yangi turi – guvohlik beruvchi audit 
turi shakllandi. Auditorlik xizmatining ushbu turi, ayniqsa, bank sohasida keng 
ko’lamda tarqalmoqda. Bank muassasalari mijozga kredit berishda auditorlik 
kompaniyalarini guvohlik beruvi shaxs tomon sifatida qaramoqda. Bunda auditorlik 
kompaniyasi bankdan kredit olgan mijozning kredit shartnomasini bajarish holatini 
kuzatib boradi. 
Auditorlik xizmatining ushbu turini tartibga solish uchun AQShda maxsus 
standartlar ishlab chiqildi. AICPA tomonidan ishlab chiqilgan ushbu standartlar 
auditning umumqabul qilingan standartlariga mos kelishi lozim. 
Quyidagi jadvallarda guvohlik beruvchi auditorlik standartlari bilan auditning 
umumqabul qilingan standartlarining o’zaro taqqoslanishi keltirilgan.