Xalqaro jurnalistika nazariyasi va amaliyoti kafedrasi mavzu: uslublar tasnifi
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Faqat
- Abru, albat, armug’on, bazmaro, balqimoq
|
chun; kabi ko‟makchisining misol, misoli, misli; ora ko‟makchisining aro,
shuningdek yanglig’, uzra, ichra ko‟makchilari badiiy matn uchun xos. Lekin va agar bog‟lovchilarining qisqargan shakli lek va gar hamda bog‟lovchilari haqida ham shu gaplarni aytish mumkin: Yor istig‟nosidan o‟lmasmanu, kuydim va l ye k –Lobarim oldida nazmim bu qadar behol uchun (E.Vohidov); Gar gunoh orttirsang o‟zingga og‟ir, Vijdon azobida 12. B e g m a t o v E. O‟zbek tili leksikologiyasi. qovrilsang bot-bot(A.Oripov), Men xud ul tifli parivashg‟a ko‟ngul berdim, vale. Xonumonim nogahon buzilmag‟ay boshdin yana (Bobur), …hammani olib boradimi yoinki xohlagan borib, xohlamagan qolaberadimi? (O‟zbek tili grammatikasi), Holonki men sizni xondan ham yuqori qo‟ygan edim (A.Qodiriy) kabilar. Yuklamalarda uslubiy chegaralanish aniq bilinib turmaydi. Faqat yuklamasining o‟rni bilan sinonimi bo‟lib keladigan yolg’iz so‟zidagina badiiy uslubga xoslik ko‟rinadi: Nechun hamma darichalar qorong‟i, yolg’izuning darichasi yorug‟ (O.Yoqubov) Sintaksisda til birliklarini mazmunga mos ravishda turli kombinasiyalarda qo‟llash mumkinligi ularning uslubiy imkoniyatlari ham naqadar kengligidan dalolat beradi. Ta‟kidlash o‟rinliki, prozaik asarlar sintaksisi hozirgi o‟zbek adabiy tilining sintaktik me‟yorlarini o‟zida aks ettiradi. Buni, ayniqsa gap bo‟laklarining nutqda joylashuvida kuzatamiz. Ammo poetik nutq sintaksisi boshqacha. She‟riy nutqning asosiy belgilaridan sanaladigan inversiya tufayli matnda ko‟plab sintaktik qurilishlar majmui vujudga keladi. Ekspressiv-emosionallikni vujudga keltiruvchi vosita sifatida inversiya so‟zlashuv va badiiy uslubga tegishlidir. So‟roq gaplarning ritorik turi, undov gaplar, his-hayajon gaplar ham so‟zlashuv va badiiy uslubga xos. Bu uslubdagi gap qurilishi ham ma‟lum darajada farqlanadi. Masalan, rasmiy va ilmiy uslublarda ko‟proq qo‟shma gaplar, ularning bog‟langan va bog‟lovchisiz turlari, so‟zlashuv uslubida sodda gaplar, ayniqsa ularning to‟liqsiz shakli ishlatilishi xos bo‟lsa, ommabop va badiiy asarlarda gapning har ikki turi ham aralash holda kelaverishi mumkin. To‟liqsiz gaplar dramatik asarlarda, xususan dialogik nutqda mahsuldor qo‟llaniladi. Bir bosh bo‟lakli gaplarning shaxsi noaniq turi, atov gaplar, so‟z-gaplar, kiritma gaplar badiiy matnda ijodkor individual uslubini yuzaga keltiruvchi qulay grammatik vositalar sanaladi13. Badiiy uslub leksikasi ham alohida belgilarga ega. …boshqa funksional stillar uchun xos bo‟lgan leksika (masalan, ilmiy va rasmiy ish uslubiga xos bo‟lgan terminlar)ning badiiy stilda keng qo‟llanilmasligi va faqat badiiy stilda qo‟llanuvchi maxsus vositalarning mavjudligi badiiy stilga xoslangan leksikani alohida ajratishga asos bo‟ladi14. Abru, albat, armug’on, bazmaro, balqimoq, Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|