Xələfli A. A

 
§ 94. SÜXURLARIN VƏ FİLİZLƏRİN RADİOAKTİVLİYİ
Süxurların radioaktivliyi onun tərkibində radioaktiv lərin olması 
ilə əlaqədardır, xüsusilə uran, tori, aktini və kalium-4 ləri. Əgər 
radioaktiv lərin izotopları qamma şüaları buraxırsa, bunların 
içərisində alfa və betta şüalanmaları da mövcuddur. Uran, tori və 
kalium (
40
K) izotoplar ailəsi buraxdığı qamma şüalarının enerjisinin 
qiymətinə görə fərqlənir, bu əlamətə görə şüalanma mənbələrini 
fərqləndirib tə'yin edirlər. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

280 
Süxurlar içərisində ən böyük radioaktivliyə filizlər malikdir, bu 
minerallar uranit, nasturan, torianit, torit, monasit, karbonatlar, 
sulfatlar, uranil sulfatı və s-dir. Süxurların aktivliyi tərkibində filiz 
əmələ gətirən mineralın miqdarı ilə təyin olunur. 
Süxurlar içərisində ən çox radioaktivlik maqmatik süxurlardır, 
ilk növbədə turş süxurlar (leykokratlı qranit, biotitlər plaqioqranit -
lər). Çökmə süxurlar demək olar ki, heç radioaktiv ola bilməz 
(anhidrid, gips, daş duz, kimyəvi əmələ gələn əhənk daşları, kvars, 
qum və s, ola bilər ki yüsək radioaktivliyə malik olsun. Axırıncı gilli 
süxurlarla əlaqədardır: Gilliliyi çox olduqca radioaktivlik çox olur. 
Bu onunla izah olunur ki, gilli süxurlarda hissəciklərin xüsusi 
səthinin sahəsi böyükdür, bu da radioaktiv ləri adsorbsiya etməyə 
imkan verir. Ən böyük radioaktivliyi çökmə süxurlar içərisində çox 
kiçik ölçüyə malik dəniz killəridir (lillərdir). Bitum birləşmələri uranı 
xüsusilə də oksidləşmiş nefti yaxşı toplayır. Süxurların 
radioaktivliyini təbii sularla, yaxud da torpağın daxilindəki havanın 
radioaktivliyi ilə təyin edirlər. Torpağın daxilində olan havanın 
radioaktivliyi bunun altında yerləşən süxurun şüalandırdığı radon və 
toron qazının miqdarından asılıdır. Okeanın, dənizin suyu və çay 
suları demək olar ki, radioaktiv deyillər. Uran filizi yataqları ilə 
qonşuluqda olan, çay sularını, yeraltı suları, bir də xlorbarili və 
xlorkalsi növlü suları çıxmaq şərti ilə qalan sularda radon, radium və 
toron qazı həll olunur. 
Sənaye zənginliyinə malik olmayan radioaktiv lər saxlayan 
süxurların cəmləşdiyi yerdə kosmosdan gələn şüalar özləri ilə daima 
kvant gətirərək yerdə normal radioaktiv fon yaradır. 
Radioaktiv anomaliya o zaman hesab olunur ki, anomaliyanın 
qiyməti normal fonun qiymətindən 3 dəfə çox olsun. Aeroüsuldan 
istifadə etdikdə kosmik şüaların yaratdığı təbii qamma aktivliyinin 
fonunu nəzərə almaq lazımdır. Bunu su hövzələrinin üzəri ilə, yaxud 
600—700 m yüksəklikdən uçan zaman təyin edirlər.