Xələfli A. A

qamma 
şüalanma
, atomun nüvəsinin özbaşına parçalanmasıdır. 
Hər bir radioaktiv izotop üçün bir və ya bir neçə növ çevrilmə 
mövcuddur. 
Alfa çevrilməsində 
radioaktiv nüvə alfa hissəcik buraxır. Bu, iki 
protondan və iki neytrondan ibarətdir. Bu helium inin nüvəsidir 
4
2
He. 
Alfa hissəcikləri zəif keçmə qabiliyyətinə malikdir - havada bir neçə 
santimetr, bərk cisimdə isə millimetrin hissəsi qədərdir. 
Betta çevrilmələr
özündən betta şüaları buraxmaqla müşayiət 
olunur—bu ya elektron, ya da pozitrondur. Betta hissəciklərin keçmə 
qabiliyyəti havada bir neçə metr, bərk cisimdə isə bir neçə 
santimetrdir. 
Nüvənin parçalanması qamma-kvant elektromaqnit şüalanması 
ilə baş verir. Qamma şüalar böyük enerjili fotonlardan ibarətdir, 
bunlar nüvə həyəcanlanan zaman, yaxud ar hissəciklərin qarşılıqlı 
tə'siri zamanı ayrılır. Qamma şüalarının maddədən keçdiyi yol betta 
hissəciklərinin keçdiyi məsafədən on dəfələrlə çoxdur və 1-1,5 km 
Havada, bərk cisimdə isə 1 m-dən çoxdur. 
Ağır nüvələr üçün öz-özünə (spontan) parçalanma baş verir, bu 
halda nüvə tam iki yerə bölünür, 2-3 neytron nüvədən çıxır. 
Radioaktiv şüalanmanı təsvir edən kəmiyyət zərrəciklərin kinetik 
enerjisidir və elektron voltlarla (1eV= 1,610
-9
coul) ölçülür. Bu 
enejini elektronlar potensiallar fərqi 1 Volt olan sahədən keçəndə 
alır. Bütün adları çəkilən parçalanmalardan ayrılan enerji elektron 
voltun (MeV) milyonda birini təşkil edir , nüvənin öz-özünə 
parçalanmasında ayrılan enerji 200 MeV təşkil edir. 
Hər bir radioaktiv alfa, betta, qamma şüalanmasının enerjisi sabit 
qiymətə malikdir, müəyyən hüdudda dəyişir. Süxurlarda enerji 
spektrinin təhlili, süxurun tərkibində hansı radioaktiv in olduğunu 
tə'yin etməyə imkan verir. Qalium inin qamma şüalanma enerjisi 
downloaded from KitabYurdu.org

---

278 
1,46 MeV, uran ailəsindən olan izotoplar üçün 0,093-176 MeV, 
torium ailəsi üçün 0,23-262 MeV-dir. Bu imkan verir ki, qamma 
şüalanmanın spektrlərini yuxarıda göstərilən qrup izotopları tə'yin 
etmək üçün istifadə etmək olar. 
Radioaktiv şüalanmanın əhatə olunduğu mühitlə qarşılıqlı 
təsirdə olması müxtəlif proseslərin və hadisələrin baş verməsi ilə 
gedir. Qamma hissəciklərin ətraf mühitdə maddələrin nüvəsi 
tərəfindən udulması, nüvə və elektronlardan hissəcklərin səpilməsi 
hadisəsinə uyğun səpilmə, maddənin ionlaşması, atomun xarici 
orbitindən elektronun vurulub çıxarılması, istiliyin ayrılması, 
lüminisensiya hadisəsi, yəni işıq şüası buraxması ilə izah olunur.