Xələfli A. A

 
§ 19. Geofiziki işlərin dəqiqliyinin təyini 
downloaded from KitabYurdu.org

---

83 
Çöl müşahidə işlərində dəqiqlik yaxud xəta geofiziki tədqiqatların 
ən mühüm və vacib xususiyyətlərini təsvir edən kəmiyyətdir. Demək 
olar ki, bütün nəticələrin düzgünluyu və geoloji məsələlərin həllinin 
tamlığı bununla çox əlaqədardır. 
Geoloji anomaliya ölçülərinə görə xətadan 3-4 dəfə çoxdursa, 
alınan nəticələr doğrudur və kəsilişdə geoloji qeyri bircinsliliyə tam 
cavab verir. 
Geofiziki müşahidələrdən alınan rəqəmləri (qiymətləri) təhlil etmək 
və qrafik şəklinə salmazdan qabaq hər bir ərazi üçün görülən işin 
dəqiqliyinin qiyməti, yəni ölçmələrin xətası hesablanır. Çöl işlərinin 
xətası iki xətanın cəmindən ibarətdir. Birincisi tək-tək ölçmələrdə 
istifadə edilən alətlərin xətası, ikinci isə istifadə olunan cihazların 
texniki vəziuyəti ilə əlaqədar olan xətadır. Hər iki xətanın mənbəyinin 
təsirinin az olması üçün bütün geofiziki üsulların hamısında iki cür 
nəzarət üsulu qabaqcadan nəzərə alınmalıdır. 
1. Ölçü cihazlarının işləmə qabiliyyətinə nəzarət. 
Bunu cihazla işləyən operatorun özu gündəlik cihazın 
həssaslığını yoxlamaq məqsədi ilə aparır. Bu yoxlama işləri səhər 
ölçmələrə başlamamış və axşam işlərindən sonra hazır etalonla 
aparılır (radioaktivlik üsulu), nəzarət nöqtələrində axşam və səhər 
ölçmələr (Qravi, Maqnit kəşfiyyatı) və yaxud təkrar müşahidə 5-ci və 10-
cu məntəqədə (Elektrik kəşfiyyatı). 
2. Operatorun işinnin keyfiyyətinə nəzarət. 
Bunu dəstəninn rəhbəri ya baş geofizik, yaxud da texnik-geofizik 
aparır. Bu məqsədlə 5—10 c işi müşahidə məntəqələrində özləri 
aparırlar. Nəzarət nöqtələrini ərazidə və zaman etibarı ilə bərabər 
yerləşdirirlər. Nəticələri nəzarət jurnalına yazırlar. Eyni nöqtədə 
birinci və ikinci ölçmənin qiymətlərini müqayisə edərək, qiymətlər 
arasında olan fərq təyin olunur, bunun köməyi ilə xəta hesablanır 
(orta hesabı, orta kvadratik yaxud nisbi). 
Orta hesabı xətadan elektrik və seysmik kəşfiyyatın dəqiqliyini 
təyin etmək üçün istifadə edirlər və aşağıdakı düstürla həsablanılır. 
R = 

(u
1
– u
2
)n. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

84 
u
1
müşahidə məntəqəsində adi ölçmənin qiyməti, u
2
həmin nöqtədə 
nəzarət ölçməsi; n təkrar nöqtələrin sayı, 

adi və nəzarət ölçmələri 
fərqinin cəmidir. 
Orta kvadratik xəta maqnit, qravi və radioaktiv kəşfiyyatda 
istifadə edilir və aşağıdakı düstürla həsablanılır.
m=
)
2
(
2
n


Burada 

fərqlərin kvadratı cəmidir; 

bir nöqtədə birinci və ikinci 
ölçmələrin fərqi; n isə təkrar nöqtələrin sayıdır. Orta nisbi xəta 
elektrik kəşfiyyatında ölçmələrin dəqiqliyini təyin etmək üçün 
istifadə edilir və aşağıdakı düstürla hesablanır. P=

mn bu 

bütün 
təkrar nöqtələrdəki nisbi xətaların cəmi; 
m —bir nöqtədəki ölçmələrin nisbi xətasıdır.
100
)
(
)
(
2
2
1
2
1







m

1
nöqtədəki ölçmənin qiyməti,

2
həmin nöqtədə təkrar ölçmənin 
qiymətidir. Müşahidənin xətası alınan qiymətlərin diaqram qurulması 
zamanı nəzərə alınır. Kiçik miqyaslı marşrutlarda ölçmələrin 
dəqiqliyini diaqramların üst-üstə düşüb düşməməsi ilə yoxlayırlar. 
Əlavə olaraq dəstə rəhbəri və yaxud baş geofizik müşahidə jurnalının 
hansı keyfiyyətdə aparıldığını yoxlamalıdır.