İslam səNƏTİ

( Əbdürrəhman Əs-Sülami, Nişapurlu XII əsr məlaməti sufi təzkirəçisi, məşhur“Təbəqat əs-Sufiyə” əsərinin və iki dəyərli Qur’an təfsirinin müəllifi)

sürülərini, təsərrüfatını atıb getmək istəmədi, mənim türklərlə heç bir ədavətim yoxdur, mənə heç nə etməzlər, deyib yerindən tərpənmədi. Lakin, deyilənə görə, türklər oranı tutanda onu öldürdülər.

Ətrafındakılar Gürciyev haqqında təzadlı fikirdə olublar. Həyatı boyu fərqli yerlərdə, onu bir Rusiya casusu, Almaniya casusu, Bakı neft milyoneri, İran taciri, dini xadim, şarlatan, dərviş və s. zənn etmişdilər. Bə’ziləri ona “Rasputinin balaca tayı”, bə’ziləri isə “Türküstanın aslanı” kimi ləqəblər vermişdilər. Ancaq, görünür ki, dünya onun həqiqi kimliyini tanımamışdı, onun həqiqi varlığı adamlara gizli qalmışdı.

Axundov kitabxanasının xarici dillər şöbəsində həm də Ella Zonis adında bir müəllifin, ingilis dilində, “Ənənəvi İran musiqisi” (“Persian classical music”) kitabı da vardı. Mən bizim muğamın tarixi haqqında bir şey oxumaq istəyirdim. Mənim üçün muğam musiqisinin özündən çox onun nəzəriyyəsi daha maraqlı görünürdü. Əfsus, o kitabı oxumaq mənə müyəssər olmadı. Kitabxanaçı dedi ki, o kitab daha yoxdur. Nə üçün, soruşdum. Cavabında alçaq səslə dedi ki, adını çəkmək istəmədiyi, tanınmış, böyük bir adam bizim müdirdən o kitabı bir müddətə aparıb evdə oxumağa icazə verməyini xahiş etdi. Müdir icazə verdi. O kitab gedən-getdi. İndi daha biz o adamdan, kitabı qaytarmasını, üz eləyib, istəyə bilmirik.

Ondan əlavə Axundovda Amerikada nəşr olunan, ingilis dilində, şəkilli “İslam sənəti” kitabı var idi. İndi isə, o kitab orada yoxdur. Ümumiyyətlə, ingilis dilində dinlə əlaqədar nə qədər kitab var idisə, hal-hazırda hamısı itirilib. Axı, anladığıma görə, oradan kitab aparmaq mümkün iş deyil.

Mən bunu belə başa düşürəm ki, o kitabları hansısan mə’mur, və ya dövlət idarəsi mənimsəyib. Adi, sıravi adamlar oradan kitab apara bilməzlər.

Fəqət, nədənsə, bir cildlik tanınmış nəşr, “Qısa İslam ensiklopediyası” (“Shorter Encyclopaedia of Islam”) kitabı yerində qalıb, onu aparmayıblar. Mənim burada demək istədiyim odur ki, Axundov kitabxanasını bu cür mühüm, vacib və əhəmiyyətli kitablarla Moskva tə’min edirdi, onlar oraya məcburi gəlirdi. Onları Bakıdan sifariş etmirdilər. Sifariş edə bilməzdilər də çünki, burada onların nə olduğunu bilən, başa düşən adam yox idi. Moskvada, kimsə bilikli bir adam düşünüb belə güman edib ki, Bakıda onlar kiməsə lazım ola bilər, onların oxucusu tapılar.