Xix asr birinchi va ikkinchi yarmida angliyaning

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 1 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
1004 
w
www.oriens.uz
January 
2022
 
Amudaryoning chap qirg'og'idagi yerlar va Afg'oniston va Sind o'lkasining turli-xil 
xududlari haqidagi xisobotlar edi. Bu ma'lumotlar Afg'onistonga va Markaziy 
Osiyoning boshqa o'lkalariga tezkorlik bilan harbiy xujum rejalarini ishlab chiqish 
uchun kerak edi. 
Charlz Messon Afg'onistonda uzoq vaqt davomida norasmiy tarizda ingliz 
rezidenti sifatida faoliyat olib borgan. Messon Kobuldagi katta bozorni, Kobulga 
keladigan va undan chiqib ketadigan karvonlarni, turli xil bo'lgan maxsulotlar 
aylanmasini sinchkovlik bilan kuzatadi. Kuzatuvlari natijasida u 1835 yilda 
matbuotda “Kobul savdosi to'g'risida” memorandum chop etadi. Bu xujjatda qayd 
etilishicha Kobul shahri Hindiston va Markaziy Osiyo o'rtasidagi eng muhim savdo 
markazi sifatida qaraladi sababi 1834 yilda uning savdo aylanmasi 1 mln funt sterling 
sifadida ko'rsatiladi. U bu bir tomondan Hindistonda ikkinchi tomondan Afg'oniston 
va Markaziy Osiyoda Britaniya mulklari o'rtasida savdo-sotiqning keng rivojlanishiga 
yordam beradi deb hisoblagan. Bu hol o'z navbatida ingliz-afg'on munosabatlarida 
asosiy ahamiyat kasb etgan[11]. 
Ost-Indiya kompaniyasining maxfiy komiteti 1836 yil 25 iyunda Hindiston 
general gubernator Oklend va uning tashqi ishlar vaziri Palmerstounning buyrug'i 
bilan diplomat va josuslarni Kobulga jo'natadi. Hindiston general-gubernatori ularga 
Afg'onistondagi vaziyatni har tomonlama o'rganish va “Rossiya ta'siriga” qarshi 
barcha choralarni ko'rishni tavsiya qiladi[12].
XIX asr o'ttizinchi yillarida general Malkolьmning maxfiy topshiriqlarini 
bajarish maqsadida ingliz ofitserlari Afg'onistonning olis xududlari, hechqanday 
qonunlar 
amal 
qilmaydigan 
va 
hali 
hechqachon 
shupaytgacha 
hechbir 
tadqiqotchining qadami yetmagan joylarda josuslik ishlarini olib borishadi. O'sha 
vaqtlarda Bombey piyoda qo'shinlar beshinchi polki ofitserlari kapitan Charlz Kristi 
va leytenant Genri Pottinjerlar o'zlarining missiyalarini bajarishga kirishadi. Ular 
sayohati davomida mahalliy qabilalar va ularning sardorlari, shaharlarning mudofa 
tizimi va ularning istehkomlari haqida yetarlicha ma'lumot to'plashga muvaffaq 
bo'ladi. Charlz Kristi Afg'onistondagi strategik jixatdan muhim ahamiyatga ega 
bo'lgan Hirot shahrini tadqiq qiladi va u haqda to'plagan hisobotlarni Hindiston 
general gubernatoriga jo'natishga muvaffaq bo'ladi. 
Shuni ta'kidlash kerakki ingliz maxfiy xizmat xodimlarining Afg'onistondagi 
asosiy rezidentsiyasi Hirot shahri bo'lib xodimlarga buyruqlar asosan shuyerdan 
berilardi. Hirotdagi bu yashirin tarizda asos solingan markazga mayor d,Arsi Todd 
boshchilik qilgan[13].

---