Xordalilar hayvonot dunyosi sistematikasida yakunlovchi tip ekanligi; umurtqali

 
Astsidiyalar (Ascidiae) sinfi 
Astsidiyalar sinfi orasida yakka-yakka yashaydigan turlari ham va koloniya 
bo`lib o`troq holda hayot kechiradigan turlari ham uchraydi. Koloniya bo`lib 
yashaydigan astsidiyalar jinsiy usulda ko`payishdan tashqari, kurtaklanish yo`li 
bilan jinssiz usulda ham ko`payadi. Astsidiyalarning ko`pchiligi bir joyda hayot 
kechiradi, lekin ularning suvda erkin suzib yurib hayot kechiradigan koloniya 
turlari ham mavjud. Voyaga yetgan astsidiyalarning uzunligi 30-50 sm ga boradi. 
Astsidiyalarning xaltasimon yoki bochkasimon tanasi tashqi tomonidan 
dildiroq kletchatkasimon moddadan iborat qalin qobiq (tunika) bilan o`ralgan 
bo`lib, ostki tomonidagi tovoni bilan suv tagidagi birorta substratga yopishib 
yashaydi
(1-rasm).

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-rasm. Astsidiyaning tashqi va ichki tuzilishi: 
A – umumiy ko`rinishi, B – bo`yiga kesmasi:
1 – og’iz sifoni, 2 – kloaka sifoni, 3- tunika 
(qobiq), 4, 5 – mantiyasi, 6 – halqumi, 7 –halqum bo`shlig’i, 8 – jabra yoriqlari, 9 – endostil, 10, 
11 – jabraoldi bo`shlig’i, 12 – jabra oldi bo`shlig’i devori, 13 – oshqozoni, 14 – jigar o`simtasi, 
15 – anal teshigi, 16 – urug’doni, 17 – tuxumdoni,
18 – jinsiy bezlarining kanallari, 19 – yurakoldi xaltasi, 20 – yuragi, 21 – nerv tuguni. 
Tunika katta himoya ahamiyatiga ega bo`lib, o`troq yoki yarim o`troq 
holatga ko`chish natijasida hosil bo`lgan. Tunikaning tagida teri-muskul qopi yoki 
mantiyasi bor. Tanasining yuqori tomonida og’iz sifoni va undan pastroqda esa 
kloaka sifoni joylashgan. 
Ovqat hazm qilish va nafas olish organlari. Astsidiyalar passiv holda 
oziqlanadi. Og’iz sifonining teshigi og’izga ochiladi. Og’izni bir qancha 
qamragichlar o`rab olgan bo`lib, u keng xaltasimon halqumga ochiladi. Halqum 
devorida bir qancha mayda-mayda jabra yoriqlari - stigmalar joylashgan. 
Jabra yoriqlari, ya`ni stigmalar bevosita tashqariga ochilmay, balki maxsus 
jabra oldi (atrial) bo`shlig’iga ochiladi. Halqumning ostki tomonidan qisqa 
qizilo`ngach boshlanadi. U keng qopsimon oshqozonga ulanadi. Oshqozondan 
keyin ichak boshlanadi va ichak anal teshigi orqali atrial bo`shliqqa ochiladi. 
Halqumning 
ichki 
tomonida, 
uning 
orqa 
tomoni 
bo`ylab 
to 
qizilo`ngachgacha davom etib boradigan tarnov bor, bu tarnovning ikki cheti 
yuqoriga ko`tarilgan bo`lib, ichi tebranib turuvchi uzun-uzun kiprikchalar bilan 
qoplangan. Mana shu tarnovga endostil deyiladi. Endostil og’iz teshigiga