Xordalilar hayvonot dunyosi sistematikasida yakunlovchi tip ekanligi; umurtqali

A 
B 

---

yetmasdan turib ikkiga bo`linadi va halqumni halqadek o`rab oladigan halqum oldi 
egatchasiga aylanadi. Halqumning orqa tomonida endostilga qarama-qarshi va 
halqum bo`shlig’iga osilib turadigan plastinka bo`lib, buni orqa plastinka deyiladi. 
Astsidiya halqumining ichini qoplab turgan kipriklarning va orqa plastinkaning 
tebranib harakat qilishi natijasida suv oqimi halqumga kiradi. Suv bilan halqum 
bo`shlig’iga mayda dengiz organizmlari ham kirib, endostil tubiga cho`kadi. Bu 
yerda ular endostil tubidagi hujayralardan chiqadigan shilimshiq modda bilan bir-
biriga yopishadi va endostil kipriklarining harakati natijasida qizilo`ngach 
teshigiga haydaladi. Hazm bo`lmagan oziq qoldiqlari anal teshigi orqali jabra oldi 
bo`shlig’iga tushadi, u yerda umumiy suv oqimi bilan kloaka sifoni teshigidan 
tashqarga chiqariladi. Halqum nafas olish organi vazifasini ham bajaradi. 
Qon aylanish sistemasi. Astsidiyalarning qon aylanish sistemasi tutash 
emas. Yuragi oshqozon oldiga joylashgan muskulli xaltacha ichida turadi. 
Yuragining ikki tomonidan bittadan qon tomiri chiqadi, oldingisi jabra qon tomiri 
hisoblanib, halqumning ostki tomonidan o`tib, stigmalarga bir qancha mayda-
mayda shoxchalar beradi. Keyingi qon tomiri ichak qon tomiri deyilib, ichki 
organlarga boradigan shoxchalarga bo`linadi. Bu shoxchalar organlar orasiga 
o`rnashgan va maxsus devorlari bo`lmaydigan bo`shliqlar bilan qo`shiladi. 
Shuning uchun ham astsidiyalarning qon aylanish sistemasi tutash emas deyiladi. 
Astsidiyalar yuragining o`ziga xos xususiyati shundan iboratki, qonni goh 
oldingi tomonga, goh orqa tomonga haydaydi. Shuning uchun ham ularning har 
qaysi qon tomiri dam arteriya va dam vena qon tomiri vazifasini bajaradi. 
Nerv sistemasi. Astsidiyalarning markaziy nerv sistemasi, og’iz sifoni bilan 
kloaka sifoni o`rtasida joylashgan kichikroq nerv tugunchasidan iborat. Voyaga 
yetgan astsidiyalarda, qamragichlarini hisobga olmaganda, tuyg’u funktsiyasini 
bajaradigan hech qanday sezuv organlari yo`q. Nerv tugunchasining ichki 
bo`shlig’i, ya`ni nevrotseli bo`lmaydi va yaxlit nerv massasidan iborat. Qalin 
devorli xalta-tunikaning ichida yupqa devorli ikkinchi xalta-mantiya bor. Barcha 
qobiqlilar singari, astsidiyalarda ham qattiq skelet yo`q. Mantiya og’iz va kloaka 
sifonlarining chetidagina tunika bilan qo`shilgan. 
Astsidiyalarda ayirish organlari rivojlanmagan. Ularning tanasida hosil 
bo`lib turadigan dissimilyatsiya mahsulotlari ayrim hujayralar ichida to`planib 
turadi va organizmda qoladi.