Xordalilar hayvonot dunyosi sistematikasida yakunlovchi tip ekanligi; umurtqali

 
3-rasm. Salpning tuzilish sxemasi: 1-ichak, 2-kloaka, 3-jabra, 4-gangliy, 5-ko`z, 6-og’iz,
7-endostil, 8-halqum, 9-stolon, 10-yurak, 11-qizilo`ngach, 12-hazm bezi, 13-oshqozon. 
Salplarning har birida tuxumdon va urug’don bo`ladi. Lekin tuxum va urug’ 
hujayralari bir vaqtda yetilmaydi. Ona individdagi urug’langan tuxumdan yosh 
individ paydo bo`ladi, u o`sib stolon hosil qiladi va bunday rivojlanish jarayoni 
yana takrorlanadi. 
Salplar sinfiga 25 ta tur kiradi va ular ikkita turkumga: haqiqiy salplar 
(Desmomyaries) va bochkalilar (Cyclomyaries)ga bo`linadi.. 
Haqiqiy salplar turkumi ayrim turlarining uzunligi 5-15 sm atrofida bo`ladi. 
Bochkalilar turkumi uchun polimorf koloniya hosil qilish juda xarakterli 
bo`lib, koloniyasining uzunligi 30-40 sm gacha yetadi (4-rasm).
4-rasm. Stolonli bochenochnik (Daliolum deuticulatum), uning stolonida jinssiz va
jinsli individlar bor. 
Salplar sinfi vakillari, asosan iliq dengiz suvlarida pelagik hayot kechiradi va 
200-300 m chuqurlikda yashaydi. MDHdagi dengizlarga salplar faqat Tinch 
okeandan o`tadi. 
 
 
 
 

---

5-rasm Appendikulyariya 
- Falia ethiopica (uychadan 
ajratib olingan gavdasi):
1-og`zi; 2-xordasi;
3-muskullari; 4-urug` bezi. 
Appendikulyariyalar (Appendiculariae) sinfi
Appendikulyariyalar gavdasining uzunligi 0,5-3 mm dan, ayrim turlari 1-2 
sm gacha borishi mumkin. Ular yakka-yakka holda dengizlarda erkin suzib yurib 
hayot kechiruvchi primitiv qobiqlardan hisoblanadi.
Appendikulyariyalarning xordasi bir umrga 
saqlanadi. 
Ularning 
tuzilishi 
astsidiyalar 
lichinkasining tuzilishiga o`xshaydi, undan, asosan 
ipsimon nerv tortmasi va dumi borligi bilan farq 
qiladi. Dumi astsidiya lichinkasi dumi singari, 
yonidan siqilgan bo`lsa ham, lekin vertikal tekislik 
bo`ylab o`rnashmay balki, gorizontal tekislik 
bo`ylab 
o`rnashgan 
bo`ladi
(5-rasm). 
Appendikulyariyalarning 
haqiqiy 
qobig’i 
bo`lmaydi. Qobig’i murakkab tarkibiga ega bo`lgan 
dildiroq tiniq moddadan iborat. Bu modda hayvon 
tanasini o`rab turadigan uychani hosil qiladi. 
Appendikulyariyalar uychasini tashlab chiqib oqib 
ketishi va 1-1,5 soat ichida yangi uycha hosil qilishi 
mumkin. 
Dumini 
harakatlanishi 
tufayli 
suv 
uychasining filtrlovchi apparatiga o`tib, undan og’iz teshigi va halqum devoridagi 
ikki juft jabra teshiklari orqali tashqariga chiqib 
ketadi. Jabra teshiklari devoridagi kapillyarlar orqali 
gaz almashinuv sodir bo`ladi. 
Halqum devorida endostil bo`ladi. Endostil 
suvdagi mayda organizmlar va organik qoldiqlarni 
filtrlashga yordam beradi. Jabraoldi bo`shlig’i va 
kloakasi bo`lmaydi. Anal teshigi qorin tomonida joylashgan, nerv nayi ustida 
yorug’lik sezadigan ko`zchasi va muvozanat saqlash organi joylashgan. 
Appendikulyariyalar ham germafrodit bo`lib, faqat jinsiy yo`l bilan 
ko`payadi. Lichinkasining og’iz teshigi bo`lmaydi. Lekin xordasi va nerv nayi 
rivojlangan. Appendikulyariyalar sinfining 60-100 ga yaqin turlari aniqlangan. 
Hamma okean va dengizlarda uchraydi. Asosan suvning yuza qismidagi 
planktonda hayot kechiradi. Appendikulyariyalar lichinkalik davrida ko`payish 
qobiliyatiga ega bo`lgan va evolyutsiya jarayonida yetuklik davrini yo`qotgan 
qobiqlilar bo`lishi mumkin.